تا اسم کوپن می‌آید، ذهن‌ها ناخودآگاه سمت دهه ۶۰ می‌رود. سال‌هایی که دولت به خاطر کمبود کالاهای اساسی در بازار مجبور به توزیع کوپن به مردم شده بود. روزهایی که تا از تلویزیون شماره‌های کوپن اعلام می‌شد، مردم سراپا گوش می‌شدند تا بتوانند کالاهای اساسی خود را تأمین کنند. حالا چند وقتی است که درباره بازگشت کوپن به سیاست‌های اقتصادی دولت صحبت می‌شود. این موضوع دیگر بحثی نیست که فقط در دولت مطرح شده باشد، بلکه نماینده‌های مجلس و کارشناسان اقتصادی هم درباره آن صحبت کرده‌اند و نظر خود را اعلام کرده‌اند. اما مسئله‌ای که ذهن اکثریت را به خود مشغول کرده، این است که آیا بازگشت کوپن اتفاقی خوب برای کشور است یا باید به مردم برای تأمین کالاهای اساسی یارانه نقدی پرداخت شود. این موضوع جزو چالش‌های سیاست اقتصادی کشور شده است. هرکدام معایب و مزایای مختص به خود را دارند. در قسمت دوم برنامه «پنجره» علی سرزعیم و حمید آذرمند، دو کارشناس اقتصادی درباره این دو سیاست صحبت می‌کنند و به‌طور جزئی درباره ویژگی‌های مثبت و منفی هرکدام از این سیاست‌های اقتصادی نظر خود را مطرح می‌کنند. این دو البته پیشنهادهایی هم به غیر از این دو موضوعی که به آن اشاره شد مطرح می‌کنند.

تأثیر خاطره تلخ کوپن در ذهن مردم

«سیستم جیره‌بندی یا کوپن چون فقط در دهه ۶۰ وجود داشته است و از طرفی از آنجایی که هم‌زمان با روزهای جنگ بوده است، خاطرات تلخی را برای مردم تداعی می‌کند و مردم یاد جنگ، کمبود و قحطی می‌افتند»، این بخشی از صحبت‌های علی سرزعیم، کارشناس اقتصادی درباره سیاست‌ کوپنی است. او در صحبت‌هایش در این برنامه بیان می‌کند که روش‌های مختلفی برای حمایت از بخش‌های مختلف جامعه برای تأمین کالاهای اساسی وجود دارد. سرزعیم می‌گوید که هر ایده منافع و معایب خودش را دارد که باید بدون سوگیری و ایدئال نگری به این مسائل نگاه کرد. از دید این کارشناس اقتصادی سه راه‌حل در شرایط فعلی اقتصادی برای حمایت از مردم وجود دارد که در صحبت‌هایش آن‌ها را تشریح و بررسی می‌کند. از دید او و به ترتیب اولویت یارانه نقدی بیشترین منفعت و کمترین ضرر را دارد و در جایگاه بعد سیاست کوپنی کردن کالاها و بعد هم یارانه فراگیر یا سوبسیدهای قیمتی قرار دارد.

تداوم یارانه‌های فراگیر امکان‌پذیر نیست

حمید آذرمند در صحبت‌‌هایش می‌گوید که واقعیت این است که در چندین دهه گذشته دولت‌ها همواره به جای برقراری یک قاعده و انضباط مالی مناسب برای اینکه بتوانند ثبات اقتصادی ایجاد کنند، در قیمت‌گذاری دخالت کرده‌اند و سعی کرده‌اند که به‌زعم خودشان تورم را مهار کنند. او در بخشی از صحبت‌هایش می‌گوید که در اغلب دوره‌ها رشد اقتصادی مناسبی نداشته‌ایم و برای همین دولت‌ها سعی کرده‌اند از طریق برقراری یک یارانه قیمتی، حداقل رفاهی را برای اقشار جامعه تضمین کنند. آذرمند بیان می‌کند که این کارها ما را به جایی رسانده است که تداوم این وضع توزیع یارانه‌های فراگیر تداوم امکان‌پذیر نیست و دولت دیگر بودجه‌ای برای پرداخت یارانه‌های فراگیر ندارد. آذرمند همچنین در بخش دیگری از صحبت‌هایش این موضوع را مطرح می‌کند که اولویت اصلی امروز حفظ سطح رفاه جامعه نیست و اولویت حفظ بازارها و زمینه‌سازی برای دست‌یابی به بازارهای با ثبات و البته رشد اقتصادی پایدار است. که به گفته او اگر از این زاویه به شرایط نگاه کنیم قطعاً باید اصلاحات لازم در یارانه‌های قیمتی رخ دهد.

کوپن‌ الکترونیک به جای کوپن کاغذی

حمید آذرمند هم در صحبت‌هایش مانند دکتر سرزعیم اولویت‌هایی را برای جبران این وضعیت مطرح می‌کند. او هم پرداخت یارانه نقدی را کمترین کاری می‌داند که هزینه کمی دارد. علی سرزعیم هم درباره سیاست یارانه نقدی می‌گوید که این ایده، ایده خوبی بود اما چون دولتی آن را اجرا کرد که فضا علیه آن بود، بدنام شد وگرنه ایده بدی نبود. ترس جامعه از سیستم کوپنی از موضوعاتی بود که این کارشناسان در قسمت دوم برنامه «پنجره» درباره آن صحبت می‌کنند. برای مثال علی سرزعیم از حق انتخاب افراد صحبت می‌کند و از ایجاد بازار غیررسمی کوپن‌فروشی صحبت می‌کند. او به گذشته برمی‌گردد و اتفاقاتی که در زمان کوپنی بودن کالاها افتاده بوده را در صحبت‌هایش یادآوری می‌کند. بازگشت به دهه ۶۰ و تصور جامعه از سیاست کوپنی در آن زمان از دیگر موضوعاتی است که این کارشناسان درباره آن صحبت می‌کند. آن‌ها از ایده‌های خلاقانه‌ای درباره توزیع و استفاده از کوپن صحبت می‌کند و می‌گویند که حتماً نباید کوپن به صورت کاغذی توزیع شود و از کوپن الکترونیک صحبت می‌کند. این کارشناسان در این رابطه پیشنهاد‌هایی را هم مطرح می‌کنند که منطبق با شرایط دنیای مدرن است و البته پیشنهاد قابل توجهی را هم در همین رابطه مطرح می‌کنند که می‌توانید در این برنامه آن ببینید.

آیا کوپن رانت و فساد می‌آورد؟

امضاهای طلایی، رانت، فساد، بازار سیاه، اخلال در نظم اقتصادی و ... از جمله موضوعاتی است که باعث نگرانی کارشناسان اقتصادی در صورت توزیع کوپن است. علی سرزعیم و حمید آذرمند در این برنامه درباره این موضوعات هم صحبت می‌کنند. برای مثال سرزعیم در صحبت‌هایش می‌گوید که کوپنی کردن یا جیره‌بندی لزوماً اخلالی در تولید ایجاد نمی‌کند و روی استفاده از فناوری اطلاعات تأکید می‌کند. او می‌گوید که با استفاده از این پتانسیل می‌توان از رانت و فساد جلوگیری کرد. آذرمند هم در مقابل این صحبت‌ها این موضوع را مطرح می‌کند که در سیاست کوپنی، امکان استفاده از رانت و امضاهای طلایی گسترش پیدا می‌کند. او همچنین می‌گوید که کالاهای کوپنی را نمی‌توان با بنزین سهمیه‌ای مقایسه کرد، چراکه کوپن طیف گسترده‌ای از کالاهای اساسی خانواده‌ها را پوشش می‌دهد.

بازگشت کوپن و سؤالات متعدد

درنهایت این دو کارشناس به بحث کوپن و تبعات سیاست کوپنی در جامعه اشاره می‌کنند و درباره جنبه‌های مختلف آن صحبت می‌کنند. در نهایت پاسخ به سؤالاتی چون آیا می‌توان کوپن را هدفمند کرد؟ آیا می‌توان با کوپن جلوی فساد را گرفت؟ بازار کوپنی چه تبعاتی برای کشور و اقتصاد دارد؟ آیا کوپن در تأمین کالاهای اساسی خانواده‌ها تأثیرگذار است؟ عوارض کوپنی کردن کالاها در کشور شامل چه مواردی می‌شود؟ آیا می‌توان از این عوارض عبور کرد و دولت می‌تواند فرایند یادگاری سیاست کوپنی را به راحتی پشت سر بگذارد و از آن عبور کند؟ مدیریت عوارض سیاست کوپنی و منافع ناشی از بازتولید رشد اقتصادی چیست؟ آیا مجداد وارد یک اقتصاد رانتی و بسته می‌شویم؟ آیا وظیفه دولت تأمین کالاهای اساسی برای آحاد مردم است؟ آیا دولت می‌تواند از این شرایط عبور کند و برای کوپنی شدن بازه زمانی تعریف کند؟ ازجمله موضوعاتی است که در این برنامه به آن پرداخته شده و علی سرزعیم و حمید آذرمند به آن‌ها پاسخ می‌دهند.