تجارت با اروپا با وجود تحریم‌ها ممکن است؟

به گزارش اکو ایران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به رویکرد تعامل با اتحادیه اروپا پرداخته است. این اتحادیه جزء قوی‌ترین اتحادیه‌های اقتصادی در جهان است و بنابراین آگاهی از فرصت‌های تجارت با آن اهمیت ویژه‌ای دارد. ایران تا قبل از تحریم‌ها به خصوص در حوزه انرژی یکی از شرکای اصلی تجاری اروپا بود اما اکنون جایگاه آن به شصت و چهارمین شریک تجاری این اتحادیه نزول کرده است.

 مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی وضعیت تجارت خارجی اتحادیه اروپا به سابقه تجارت ایران با این اتحادیه پرداخته و تجارت کشور با آن را دارای پتانسیل زیادی دانسته که تحریم‌ها مانع آن شده است. با این حال این مرکز راه بدیل را تعامل غیرمستقیم با اروپا دانسته و پیشنهاد کرده ایران به عنوان کردیدور شرق به غرب در زنجیره ارزش رسیدن کالاهای چینی به کشورهای اروپایی نقش ایفا کند.

اتحادیه اروپا و سیاست‌های تجاری آن

 اتحادیه اروپا از بزرگ‌ترین اتحادیه‌های اقتصادی و سیاسی جهان است که 27 کشور را در بر دارد، جمعیت آن به 444 میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی آن به 16 تریلیون دلار می‌رسد.

 به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس تجارت منشأ اصلی قدرت این اتحادیه است. 60 درصد تجارت کشورهای عضو اتحادیه اروپا با دیگر اعضای اتحادیه و 40 درصد آن با دیگر کشورهای جهان است. حجم اصلی واردات این اتحادیه را نفت، وسایل کامپیوتری و الکترونیکی، ماشین‌آلات و تجهیزات تشکیل می‌دهد. همچنین ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، وسایل نقلیه و تجهیزات برقی صادرات اصلی اتحادیه اروپا هستند.

 با توجه به اهمیت ویژه تجارت برای اتحادیه اروپا، این اتحادیه سیاست‌های تجاری خود را هر چند سال یک بار مورد بازبینی قرار می‌دهد و سیاست‌های جدیدی را تدوین می‌کند. اتحادیه اروپا آزادسازی تجارت را به طور جدی دنبال کرده به طوری که تعرفه‌ها را کاهش داده و موانع غیرتعرفه‌ای را نیز تا حد زیادی برطرف کرده است. نکته قابل توجه دیگر این است که این اتحادیه سیاست‌های تجاری جدید خود را بر اساس منطقه‌گرایی تنظیم نکرده و تجارت با کشورهای خارج از منطقه را نیز در دستور کار قرار داده است.

 در این راستا بررسی شرکای تجاری اتحادیه اروپا نشان می‌دهد چین، آمریکا، انگلیس، سوئیس، روسیه، ترکیه، ژاپن، نروژ، کره جنوبی و هند ده شریک اصلی تجاری این اتحادیه هستند. در این میان حضور ترکیه در شرکای اصلی اروپا قابل توجه است. این کشور در ده سال اخیر تجارت خود را با اروپا به مقدار قابل توجهی افزایش داده است. این موضوع نقش کم‌رنگ ایران را در این میان بیشتر مشخص می‌کند.

مرکز پژوهش‌ها چگونگی تجارت ایران با اروپا را در این سال‌ها مورد بررسی قرار داده و وقوع تحریم‌ها را مانعی بزرگ در این راه در سال‌های اخیر دانسته است.

تحریم‌های اقتصادی، سنگی بزرگ بر مسیر تجارت ایران و اروپا

 در سال 2022 ایران شصت و چهارمین شریک تجاری اتحادیه اروپا بوده است. با این حال تا پیش از آغاز تحریم‌ها یعنی سال 2012 ایران جایگاه دهم در میان صادرکنندگان انرژی به اروپا را داشته به طوری که بیشترین کالای صادراتی ایران به اروپا سوخت‌های معدنی بوده است.

 اما تحریم‌ها باعث کاهش شدید صادرات نفت ایران به اروپا شد. به طوری که عربستان سعودی و امارات در صادرات به اروپا از ایران جلو افتادند. این امر بیانگر این است که محصولات صادراتی ایران به راحتی می‌توانند با محصولات کشورهای دیگر جانشین شوند و این مسئله مشخص می‌کند که کشور نیازمند تنوع بیشتری در محصولات صادراتی خود است.

 اما مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی دو شاخص امکان گسترش تجارت ایران با اروپا را بررسی کرده است. شاخص اکمال تجاری (Trace Complimentarity Index) شاخصی است که تطابق ترکیب کالاهای صادراتی یک کشور با کالاهای وارداتی کشورشریک را ارزیابی می‌کند و هرچه بالاتر باشد سودآوری بیشتر تجارت دو کشور را نشان می‌دهد. این شاخص از 22 درصد در سال 2001 به 28 درصد در سال 2019 رسیده که نسبت به سایر کشورهای همسایه بالاتر است. اما باید توجه داشت که این مسئله به دلیل خام‌فروشی ایران به اروپا حاصل شده که عمده آن نفت و مواد کشاورزی و معدنی را در برمی‌گیرد، در حالیکه در یک روند مناسب باید سبد صادراتی ایران متنوع‌تر شده و ارزش افزوده بیشتری داشته باشد.

 شاخص دیگر شاخص پتانسیل تجاری (Trade Potential Index) است که میزان بالقوه توان صادراتی یک کشور به کشور دیگر را اندازه می‌گیرد. بیشترین میزان پتانسیل بالقوه صادراتی ایران به اتحادیه اروپا در بیست سال اخیر در سال‌ 2012 و برابر با 34 میلیارد دلار بوده است. اما روند این شاخص پرنوسان بوده و در سال 2020 به 9 میلیارد دلار رسیده است. مقایسه این رقم با صادرات ایران به اروپا در این سال که برابر با 7 میلیارد دلار بوده است، مشخص می‌کند که ایران از 77 درصد توان صادراتی خود به اروپا استفاده کرده است.

 با وجود پابرجایی تحریم‌ها مسیر همواری برای تجارت مستقیم ایران با اروپا وجود ندارد، بنابراین مرکز پژوهش‌های مجلس راه بدیلی را پیشنهاد داده است.

ایران مسیر تجارت چین و اروپا

 مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد کرده که ایران منتظر برداشته شدن تحریم‌ها نماند و تعامل غیر مستقیم خود را به دو طریق با اروپا برقرار کند.

 راه اول این است که تعامل ایران با اروپا از طریق کشور ثالثی مثل چین که رابطه خوبی با دو طرف دارد صورت گیرد.

 راه دوم نیز اینکه ایران از موقعیت جغرافیایی خود به عنوان کریدور شرق به غرب استفاده کند و بخشی از زنجیره ارزش در رسیدن کالاها از چین به اروپا شود. یعنی بخشی از ارزش کالاهایی که از مبدأ چین می‌خواهند به کشورهای اروپایی برسند، در شهرک‌های صنعتی ایران تولید شود. به نظر این مرکز ایران به دلیل برخورداری از منابع، انرژی و نیروی کار ارزان می‌تواند به خوبی در این راه نقش ایفا کند.