بیش‌برآوردی دولت در تحقق مالیات‌های غیرمستقیم

به گزارش اکوایران، آمارهای سازمان امور مالیاتی از روند تحقق مالیات‌ها در ۶ ماهه نخست امسال حاکی از آن است که به طور کلی میزان تحقق مالیاتی در سال جاری روندی صعودی داشته است. البته این روند صعودی در مالیات بر کالاها و خدمات دیده نمی‌شود. تحقق این مالیات در ۶ ماهه ابتدایی امسال تقریبا ثابت بوده است.

مالیات یکی از ارکان اصلی سیستم‌های مالی کشورها است که دولت‌ها از آن برای تأمین منابع مالی جهت انجام هزینه‌های عمومی و اجرای برنامه‌های توسعه استفاده می‌کنند. این منابع درآمدی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: مالیات‌های مستقیم و مالیات‌های غیرمستقیم (مالیات بر کالاها و خدمات). هر یک از این دو نوع مالیات ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند و تأثیرات متفاوتی بر اقتصاد و توزیع درآمد در جامعه می‌گذارند.

مالیات‌های مستقیم، مالیاتی هستند که مستقیماً از درآمد یا دارایی فرد یا شرکت اخذ می‌شود. این نوع مالیات معمولاً بر اساس میزان درآمد یا ارزش دارایی شخص یا نهاد مورد نظر محاسبه می‌شود. نمونه‌های رایج مالیات‌های مستقیم شامل مالیات بر درآمدها، مالیات بر اشخاص حقوقی و مالیات بر ثروت و دارایی‌ها هستند. این مالیات‌ها به‌طور معمول دارای نرخ‌های تصاعدی هستند، به این معنا که با افزایش درآمد یا دارایی، میزان مالیات پرداختی نیز افزایش می‌یابد. مالیات‌های مستقیم معمولاً عادلانه‌تر در نظر گرفته می‌شوند، زیرا بر اساس توان مالی افراد وضع می‌شوند و به دولت‌ها این امکان را می‌دهند که از اقشار پردرآمد بیشتر مالیات دریافت کنند.

مالیات‌های غیرمستقیم، بر خلاف مالیات‌های مستقیم، بر کالاها و خدمات مصرفی اعمال می‌شوند. این نوع مالیات‌ها معمولاً به‌طور غیرمستقیم از مصرف‌کننده دریافت می‌شوند و بر قیمت نهایی کالاها یا خدمات افزوده می‌شوند. مالیات بر ارزش افزوده (VAT) و مالیات‌های واردات و صادرات از جمله رایج‌ترین انواع مالیات‌های غیرمستقیم هستند. این مالیات‌ها به‌طور معمول به‌طور یکنواخت از تمام مصرف‌کنندگان دریافت می‌شوند و به‌طور غیرمستقیم بر طبقات مختلف اجتماعی تأثیر می‌گذارند. مالیات‌های غیرمستقیم در مقایسه با مالیات‌های مستقیم، ساده‌تر در جمع‌آوری و اعمال هستند و معمولاً از قابلیت فرار مالیاتی کمتری برخوردارند.

تفاوت‌های اصلی بین این دو نوع مالیات به نحوه جمع‌آوری آن‌ها و تأثیرات آن‌ها بر اقتصاد و توزیع درآمد مربوط می‌شود. مالیات‌های مستقیم می‌توانند توزیع ثروت را عادلانه‌تر کنند، زیرا بیشتر از افراد یا شرکت‌هایی دریافت می‌شود که توان مالی بیشتری دارند، در حالی که مالیات‌های غیرمستقیم ممکن است تأثیرات بیشتری بر اقشار کم‌درآمد داشته باشند، زیرا مصرف آن‌ها از کالاهای مشمول مالیات بیشتر است. هرچند هر دو نوع مالیات نقش مهمی در تأمین مالی دولت‌ها دارند، اما طراحی صحیح سیستم مالیاتی می‌تواند تأثیرات منفی این نوع مالیات‌ها بر اقتصاد را کاهش دهد.

بررسی آخرین آمارهای مالیاتی نشان می‌دهد نرخ تحقق مالیات‌های مستقیم در نیمه نخست امسال به بیش از ۱۱۳ درصد رسیده در حالیکه نرخ تحقق مالیات‌های غیر مستقیم از در حدود ۶۵ درصد مانده است.

محاسبه نرخ تحقق مالیاتی

در این میان، بررسی نرخ تحقق مالیاتی از اهمیت بالایی برخوردار است. نرخ تحقق مالیاتی در هر ماه از سال از تقسیم «میزان مالیات ستانده شده در آن ماه» نسبت به «پیش‌بینی دولت از مالیاتی که قرار است در آن ماه اخذ شود» به دست می‌آید.

در ایران، آمار مالیات‌های دریافتی در هر ماه توسط سازمان امور مالیاتی کشور منتشر می‌شود. که نرخ تحقق مالیاتی را از تقسیم این رقم بر رقم پیش‌بینی شده هر ماه در قانون بودجه می‌توان بدست آورد.

عملکرد بدون تغییر دولت در مالیات‌های غیرمستقیم

آمار سازمان امور مالیاتی از تحقق مالیات‌ها در نیمه نخست امسال نشان می‌دهد نرخ تحقق کل مالیات‌ها کشور از ۶۱.۶ درصد در ماه اول به حدود ۹۲.۹ درصد در نیمه نخست امسال رسیده است. به عبارتی دولت در نیمه نخست امسال توانسته ۹۲.۹ درصد از پیش‌بینی خود در قانون بودجه برای رقم مالیات ۶ ماهه را محقق سازد. این آمار به خوبی نشان می‌دهد روند تحقق مالیاتی دولت در طول سال بهبود یافته است.

البته این نرخ تحقق به صورت متوازن در مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم اتفاق نیافتاده است. طبق آمارها در این مدت تحقق مالیات‌های مستقیم جور عدم تحقق مالیات‌های غیرمستقیم را کشیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ تحقق مالیات‌های غیر مستقیم در نیمه نخست امسال از حدود ۷۳ درصد تجاوز نکرده و حتی به مرور کاهش یافته است به طوریکه طبق آخرین آمار به حدود ۶۵ درصد رسیده است.

اما نرخ تحقق مالیات‌ها مستقیم حدود ۶۰ درصد در ابتدای امسال به بیش از ۱۱۳ درصد در نیمه نخست ۱۴۰۳ رسیده است. این آمار به خوبی نشان می‌دهد دولت در پیش‌بینی بودجه سال جاری دقت لازم را نداشته و در برخی مالیات‌ها کم برآوردی و در برخی دیگر بیش‌برآوردی چشمگیری داشته است. به همین دلیل می‌توان گفت با وجود اینکه تحقق کل مالیات‌ها خوب بوده اما دولت در تحقق و پیش‌بینی مالیات‌های غیرمستقیم وضعیت مطلوبی را سپری نکرده است.