چگونه پوتین شکست در اوکراین را به فرصت تبدیل کرد؟

دانیال دلاوری: تصورات غالب بر این بوده که شکست‌های اخیر در خاک اوکراین موقعیت کرملین و شخص پوتین در داخل روسیه تضعیف خواهد کرد. با این همه به نظر می‌رسد شواهد موجود چیزی خلاف این مسئله را ثابت می‌کند.

آندری سولداتوف و ایرینا بوروگان، تحلیل‌گران مسائل روسیه، با انتشار مقاله‌ای در نشریه فارن افرز با عنوان «جنگجویان پوتین؛ کرملین چگونه منتقدان خود را گزینش کرده و جبهه داخلی را نظامی کرده است» به ارائه روایتی از مخالفت‌ها و انتقادها در داخل روسیه به جنگ پوتین پرداخته و این مسئله را توضیح داده‌اند که او چطور توانست نارضایتی‌های جناح‌های مختلف این کشور نسبت به جنگ را خاموش کند. اکوایران این مقاله را در سه بخش ترجمه کرده که در ادامه بخش اول آن منتشر می‌شود:

تبدیل شکست به فرصت

در اواخر سپتامبر، به دنبال شکست‌های سخت روسیه در اوکراین و اعلام «بسیج محدود» مردم روسیه توسط ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، کرملین با انفجاری از نارضایتی عمومی در رسانه‌های اجتماعی مواجه شد. جالب توجه است که برخی از شدیدترین انتقادها از سوی حامیان اصلی دولت وارد شد: ملی‌گرایان افراطی و نظامیان تندروی که احساس می‌کردند روسیه آن‌طور که باید نمی‌جنگد. با آغاز ماه اکتبر، افراد حلقه خود پوتین بودند که این اتهامات و انتقادات را مطرح می‌کردند. در آن زمان رمضان قدیروف -رهبر چچن که به بی‌رحمی بدنام است- در تلگرام پیامی طولانی منتشر کرد. به گفته قدیروف، یک ژنرال روسی که یک شهر مهم در دونتسک را از دست داده بود "از بالا توسط رهبری در ستاد ارتش محافظت می شد." نمی‌دانیم منظور او محافظت در برابر چه چیزی است اما دیگر چهره‌های برجسته نزدیک به پوتین - از جمله یوگنی پریگوژین، مالک گروه واگنر، پیمانکار نظامی خصوصی نزدیک به کرملین، شکایت‌های مشابهی را تکرار کردند.

اما درست زمانی که به نظر می رسید اوضاع در حال خارج شدن از کنترل است، انتقادها فروکش کرد. در ماه نوامبر، بیشتر تندروها دوباره مطیع شده بودند و دیگر به استراتژی جنگی روسیه انتقادی نمی کردند. در همین حال، کنترل بسیاری از بخش های اقتصاد روسیه در سکوت به ارتش داده شد و دولت و وزارت دفاع اختیارات جدید حتی بر بخش خصوصی پیدا کردند . روی هم رفته، این تحولات و افزایش نفوذ ارتش و افراد نزدیک به آن، شیوه مدیریت قدرت پوتین در داخل را نشان می‌دهند. هما‌‌‌ن‌طور که برخی از ناظران غربی احتمال آن را می‌دادند، شکست‌های چند ماه گذشته در جنگ اوکراین به جای آسیب پذیرتر کردن رژیم به پوتین فرصتی داده است تا کنترل خود بر جامعه روسیه و حتی منتقدان نظامی‌اش افزایش دهد.

شورش در تلگرام

تقریباً از زمان آغاز تهاجم در ماه فوریه، تندروهای روسیه مشغول انتقاد از استراتژی جنگی کرملین بوده‌اند. بسیاری از جنگ‌طلبان از حمله‌ی آشفته و شکست‌های پی‌درپی روسیه در ماه‌های اول جنگ ناامید بودند و روایت‌های وزارت دفاع -مبنی بر اینکه کشته‌شدن این همه سرباز روسی در برابر دشمنی به ظاهر ضعیف‌تر قابل قبول است- راخریدار نبودند. طبیعتاً این گروه زمانی که اوکراین شروع به پس‌گرفتن زمین -ابتدا در اطراف کی‌یف و سپس در مناطق شرقی‌تر- از قبل هم ناراضی‌تر بودند. با این حال، آنچه بیشتر جالب توجه بود این بود که چگونه این مخالفت‌ها و انتقادها به طور علنی ابراز می‌شدند.

از مدتی پیش از شروع جنگ، هر گونه بحث در مورد ارتش در رسانه های روسیه و مجلس‌های محلی سرکوب شده بودند، و پس از 24 فوریه، سانسورهای کرملین در مورد هر موضوعی مرتبط با جنگ از پیش هم گسترده‌تر شد. اما اینترنت همچنان در دسترس بود و تلگرام به سرعت به پلتفرم جایگزینی برای مفسران نظامی تبدیل شد. تلگرام که متعلق به یک شرکت روسی است و عمدتاً به‌عنوان یک برنامه پیام‌رسانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مدت‌هاست که نقش بسیار مهمی در روسیه داشته است، به‌ویژه از طریق ویژگی کانال‌هایش که کاربران شناخته‌شده می‌توانند در آن برای تعداد زیادی از دنبال کنندگان پیام منتشر کنند. همچنین یکی از معدود پلتفرم‌های رسانه اجتماعی بوده که با شروع جنگ بلافاصله توسط دولت مسدود نشد.

در نتیجه، زمانی که مشخص شد که تهاجم طبق برنامه پیش نمی رود، تمایل به تلگرام به شدت افزایش یافت. ملی گرایان افراطی و دیگر تندروها، که به رسانه‌های دولتی بی‌اعتماد شده بودند، به سوی مفسران نظامی در تلگرام هجوم آوردند تا بدانند واقعاً چه اتفاقی دارد می افتد. در این کانال‌ها، آنها می‌توانستند گفتگو‌هایی نسبتاً صادقانه و آزاد در مورد مشکلاتی که ارتش در اوکراین با آن روبرو بود داشته باشند و کمک‌های مردمی را به سربازان برسانند. به عنوان مثال، برخی از کانال های تلگرامی از کمبود تجهیزات در جبهه خبر دادند و شروع به جمع‌آوری کمک‌های مردمی برای خرید رادیو، دارو، پهپاد، جلیقه و عینک‌های دید در شب کردند. این کمپین‌ها، به نوبه خود، افراد بیشتری را به این پلتفرم کشاند و محبوب‌ترین کانال‌های نظامی در تلگرام به سرعت صدها هزار عضو جذب کردند.

این کانال ها طیف وسیعی از کسانی را گرد هم آوردند که از جنگ حمایت می‌کردند، اما از عملکرد روسیه در جنگ ناراضی بودند. یکی از معروف‌ترین این کانال‌ها توسط ایگور گیرکین (معروف به ایگور استرلکوف)، ملی‌گرای تندرو و کهنه‌کار سرویس امنیت داخلی اداره می‌شد. استرلکوف مدتها بود که به دنبال درگرفتن جنگی همه جانبه با اوکراین بود و زمانی که تهاجم با مشکل مواجه شد، او حملات شدیدی علیه ارتش و ژنرال‌های آن شروع کرد. و اگرچه او از مدت‌ها پیش از سوی تشکیلات نظامی طرد شده بود، بدنه‌ی ارتش روسیه برای او احترام و اعتبار قائل بودند و استرلکوف توانست به این واسطه اطلاعات دقیقی در مورد وضعیت در میدان‌های جنگ داشته باشد. او با تکیه بر منابع‌اش، به طور مرتب وضعیت میدان جنگ را به روز رسانی می‌کرد و آزادانه اخبار  شکست‌ها، اشتباهات و عقب‌نشینی‌های نظامی روسیه را منتشر می‌کرد، اخباری که به شدت با روایت قهرمانانه کرملین درباره «عملیات ویژه» در تناقض بود.