رفراندوم دموکراسی در ترکیه؛ بزرگ‌ترین علامت سؤال فردای انتخابات

به گزارش اکوایران، رجب طیب اردوغان - رئیس‌جمهور ترکیه - روز یکشنبه در یک گردهمایی انتخاباتی، ویدئویی پخش کرد که به نظر می‌رسد یک رهبر شبه‌نظامی کُرد را نشان می‌دهد که از رقیب او - کمال قلیچدار اوغلو - حمایت می‌کند. اردوغان در یک سخنرانی آتشین گفت: «ما اجازه نمی‌دهیم قلیچداراوغلو که با سازمان‌های تروریستی همراه است، این وطن را تجزیه کند.»

با توجه به میزان حساسیت رای‌دهندگان غیرکُرد ترکیه نسبت به حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک)، به نظر می‌رسید این ویدئو برای لکه‌دار کردن چهره قلیچداراوغلو از حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) طراحی شده باشد. گزارش‌های بعدی نشان داد که این کلیپ در واقع ساختگی بوده است.

به نوشته وبگاه ریسپانسیبل استیت‌کرافت، این جعل آشکار اهمیت انتخابات را برجسته می‌کند: پس از دو دهه، اردوغان به عنوان رهبر غالباً بدون چالش ترکیه، ممکن است واقعاً قدرت را از دست بدهد؛ اما او بدون مقاومت از مسند پایین نخواهد رفت.

نظرسنجی‌های اخیر نشان می‌دهد که قلیچداراوغلو پیش از رای‌گیری روز یک‌شنبه پیشتاز است. برخی از نظرسنجی‌ها حتی نشان می‌دهند که رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق در دور اول پیروز می‌شود، اگرچه بیش‌تر آنها پیش‌بینی می‌کنند که رقابت بین دو نامزد پیشتاز، به دور دوم در 28 ماه می‌ خواهد رسید.

این انتخابات در زمان عدم اطمینان عمیق در ترکیه برگزار می‌شود، کشوری که سال‌ها با تورم مارپیچ و یک ارز در حال سقوط روبرو بوده است - مشکلی که از ماه فوریه، زمانی که یک جفت زمین لرزه مناطق وسیعی از جنوب غربی این کشور را ویران کرد، تشدید شد.

بسیاری از تحلیل‌گران از این انتخابات به عنوان رفراندوم دموکراسی ترکیه یاد کرده اند. اردوغان و حزب عدالت و توسعه (AKP) طی 20 سال گذشته تغییرات گسترده‌ای در سیستم حکومتی آنکارا ایجاد کرده‌اند و حجم زیادی از قدرت را در دستان رئیس‌جمهور متمرکز کرده‌اند. وعده اصلی حزب جمهوری‌خواه‌خلق این است که ساعت اصلاحات را به عقب برگرداند و دموکراسی پارلمانی را در کشور احیا کند.

با توجه به این شرایط داخلی جای تعجب نیست که هیچ یک از نامزدها، سیاست خارجی را در مرکز مبارزات انتخاباتی خود قرار نداده‌اند. اما همانطور که ویدئوی اردوغان نشان داد، اجتناب از مسائل امنیت ملی در سیاست ترکیه دشوار است. به گفته کارشناسان، تفاوت‌های کلیدی بین این دو نامزد وجود دارد که می‌تواند پیامدهای مهمی برای سیاست‌گذاران در غرب داشته باشد.

علاوه بر چیزهای دیگر، قلیچداراوغلو وعده داده تا ترکیه را به مسیر پیوستن به اتحادیه اروپا بازگرداند. او هم‌چنین متعهد شده که از احکام دادگاه حقوق بشر اروپا تبعیت کند، که به معنای آزادی فوری دو مخالف برجسته است که دادگاه اروپایی آن‌ها را زندانی سیاسی تشخیص داده است.

مشاور ارشد سیاست خارجی رهبر اپوزیسیون گفته است که ترکیه مخالفت با پیوستن سوئد به ناتو را کنار خواهد گذاشت. او هم‌چنین گفته است که قلیچداراوغلو برای حل مشکلات منطقه‌ای «گفتگو و رویکرد غیر مداخله‌گرایانه» را در اولویت قرار می‌دهد - یک انحراف شدید از نقش متخاصمانه اردوغان در خاورمیانه.

اما کسانی که به یک ماه عسل در روابط ترکیه با غرب امیدوارند ، تقریباً به طور قطع ناامید خواهند شد. به گفته مروه طاهیر اوغلو از پروژه دموکراسی خاورمیانه مستقر در واشنگتن، علیرغم تمرکز قلیچداراوغلو بر لیبرال دموکراسی، او همچنان یک ملی‌گرای سرسخت است که تمایلی به نرمش در موضوعاتی ندارد که «به‌طور گسترده به‌عنوان منافع ملی واقعی کشور، مورد توافق مردم ترکیه است.»

به عبارت دیگر، قلیچداراوغلو قصد ندارد مخالفت کشورش با حمایت آمریکا از گروه‌های کرد در شمال سوریه را کنار بگذارد و از تلاش‌ها برای استرداد فتح‌الله گولن، رهبر مذهبی و طراح ادعایی کودتای 2016 دست بردارد، که از سال 1999 در مناطق روستایی ایالت پنسیلوانیا آمریکا در تبعید است. او هم‌چنین به تلاش‌های ترکیه برای تقسیم قبرس پایان نخواهد داد، موضوعی که با توجه به اینکه دولت رسمی این جزیره یکی از اعضای اتحادیه اروپا است، از حساسیت بالایی برخوردار است.

قلیچداراوغلو همچنین با برنامه‌های خود برای عادی سازی روابط با سوریه به عنوان اولین گام در جهت بازگرداندن 3.7 میلیون پناهجوی سوری ترکیه به کشورشان، نگرانی‌های غرب را افزایش خواهد داد. (اردوغان نیز از تلاش‌ها برای بازگرداندن پناهجویان سوری به کشورشان حمایت کرده است، اما با توجه به محبوبیت چنین طرحی در ترکیه، برخی این سوال را مطرح کرده‌اند که آیا این فقط یک ترفند انتخاباتی است یا خیر.)

طاهیر اوغلو گفت: «فکر می‌کنم چیزی شبیه به فرانسه باشد. می‌دانید که چطور کار کردن با فرانسه دشوار است، اما در نهایت احساس می‌کنید که ما اساساً اصول و ارزش‌های خاصی را به اشتراک می‌گذاریم.»

شاید مهم‌ترین تفاوت این دو نامزد در نحوه تصمیم‌گیری آن‌ها در مورد سیاست خارجی باشد. قلیچداراوغلو بر خلاف حریف سرسخت خود، به عنوان قهرمان نهادهای لیبرال نامی برای خود دست و پا کرده است.

این نامزد بی‌ادعای ریاست جمهوری پس از 30 سال کار به عنوان کارمند دولتی، در دوره بازنشتگی خود به عرصه سیاست آمد. او برای اولین بار در سال 2002 وارد پارلمان شد و سپس به سرعت در رده‌های حزب جمهوری‌خواه خلق ارتقا یافت. در سال 2010، او رهبر حزب شد، سمتی که از آن زمان تاکنون در آن قرار دارد.

به گفته گونول تول از مؤسسه خاورمیانه، یکی از وعده‌های کلیدی قلیچداراوغلو تقویت وزارت امور خارجه است که در دوره اردوغان به دلیل تمرکز قدرت در دفتر ریاست جمهوری ، به حاشیه رفته است. او گفت: «اپوزیسیون وعده داده است که سیاست خارجی ترکیه را دوباره نهادینه کند. من فکر می‌کنم که این سطح خاصی از پیش‌بینی پذیری را به همراه خواهد داشت.»

اما تقویت مجدد نهادهای سیاست خارجی ترکیه به زمان نیاز دارد. طی دو دهه گذشته، اردوغان ارتشی از بوروکرات‌های هم‌فکر خود و بدبین به غرب را در وزارتخانه‌های کلیدی استخدام کرده است. و برنامه‌های اصلاحی بلندپروازانه قلیچداراوغلو به بسیاری از نهاد دیگر نیز تسری پیدا می‌کند و این سؤال را مطرح می‌کند که چقدر از توجه او به امور خارجی متمرکز خواهد شد. تول گفت: «ترکیه ممکن است حداقل در کوتاه مدت به داخل نگاه کند و ممکن است آن نقش بیش فعال و گاه تهاجمی که اردوغان در جبهه سیاست خارجی ایفا کرده است، ایفا نکند.»

شاید بزرگ‌ترین علامت سوال حول روسیه است. اردوغان از روزهای ابتدایی دوران قدرت ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به روابط اقتصادی با مسکو تاکید کرده است– با توجه به نزدیکی دو کشور، جای تعجب نیست. دو کشور در سال‌های پس از آن به هم نزدیک‌تر شده‌اند و ترکیه برای انرژی و درآمد گردشگری به روسیه وابستگی فزاینده‌ای پیدا کرده است.

به گفته اردوغان، نزدیک بودن جانشین او به مسکو یک موضوع محاسبات امنیتی سرد است. در سال 2015، همزمان با گسترش نقش روسیه در سوریه، ایالات متحده سیستم‌های دفاع هوایی پاتریوت را علیرغم مخالفت‌های آنکارا از ترکیه خارج کرد. اردوغان این اقدام را به عنوان سیگنالی خواند که ایالات متحده ممکن است در صورت درگیری با روسیه از ترکیه، متحد ناتو، دفاع نکند.

پس از کودتای 2016 در آنکارا، پوتین از فرصت استفاده کرد و روابط ترکیه و روسیه را گسترش داد و پیشنهاد فروش سامانه‌های دفاع موشکی اس-400 به ترکیه را داد. اردوغان این پیشنهاد را پذیرفت و باعث شد واشنگتن آنکارا را از برنامه جت‌های اف-35 خارج کند و زخمی در روابط آمریکا و ترکیه ایجاد کند که هنوز التیام نیافته است.

زمانی که روسیه به اوکراین حمله کرد، روابط اردوغان با پوتین مزایای غیرمنتظره‌ای را برای غرب به همراه داشت. ترکیه هم کمک‌های نظامی مهمی به کیف ارائه کرده است و هم راه‌هایی را برای ترغیب طرف‌های درگیر به گفتگو درباره موضوعات مورد علاقه دوجانبه پیدا کرده است. برجسته‌ترین دستاورد او تابستان گذشته بود، زمانی که میانجیگری ترکیه به توافقی برای از سرگیری صادرات غلات از بنادر دریای سیاه اوکراین منجر شد.

اما بسیاری از تحلیلگران غربی و رهبران ناتو همچنان نسبت به این موارد مثبت مشکوک هستند. همانطور که تول اشاره کرد، اردوغان به روسیه کمک کرده است تا تحریم‌ها را دور بزند، که «واقعاً متحدان غربی را ناامید کرده است».

قلیچداراوغلو روز شنبه گفت که به این روند پایان خواهد داد. مشاور ارشد سیاست خارجی او اخیرا گفت که رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق همچنان برای تسهیل مذاکرات بین مسکو و کیف آماده است، اما او همچنین «به روسیه یادآوری خواهد کرد که ترکیه عضو ناتو است.»

این که این دقیقاً به چه معناست هنوز مشخص نیست. تول گفت: «اپوزیسیون مدام می‌گوید که سیاست متعادلی در مورد روسیه را دنبال می‌کند، که می‌تواند نشانه این باشد تغییر چشمگیری رخ نخواهد داد.»

قلیچداراوغلو همچنین می‌تواند با عمل به وعده خود مبنی بر کاهش نقش ارتش ترکیه در امور خارجی، شروع به بهبود روابط با غرب کند. چنین سیاستی احتمالاً مخالفت کنگره با فروش جت‌های جنگنده به ترکیه را کاهش می‌دهد، که ریشه در این نگرانی دارد که از این هواپیماها برای ارتکاب نقض حقوق بشر استفاده شود.

البته، همه اینها فرض را بر این می‌گذارد که قلیچداراوغلو می‌تواند پس از روز انتخابات ائتلاف «همه به جز اردوغان» خود را حفظ کند. همانطور که راگیپ سویلو اخیراً در میدل‌ایست‌آی نوشت، با این حال، این ائتلاف «به واسطه رئیس‌جمهوری که همه از او متنفرند حفظ می‌شود»، عاملی که پس از انتخابات دیگر موضوعیت خاصی نخواهد داشت.

و احتمال یک سناریو دیگر نیز وجود دارد: همانطور که طاهیر اوغلو خاطرنشان کرد، هیچ کس انتظار ندارد که انتخابات به معنای لیبرال آن، «عادلانه» باشد. اردوغان در کارزار انتخاباتی خود از تمام ابزارهای در دسترسش استفاده کرده است، حتی چهار روز قبل از رای گیری، حقوق کارکنان دولتی را 45 درصد افزایش داده است.

در عین حال او نشان داده است که اگر قدرت حزبش در معرض تهدید قرار گیرد، مایل است همه چیز را از این هم جلوتر ببرد، همانطور که در انتخابات شهرداری استانبول در سال 2019 شاهد بودیم که پس از شکست نامزد حزب عدالت و توسعه با اختلاف کم، اردوغان انتخابات را دوباره برگزار کرد. (اکرم امام اوغلو، کاندیدای حزب جمهوری‌خواه خلق، با قاطعیت در دومین انتخابات پیروز شد.)

به گفته طاهیر اوغلو، «اگر حزب عدالت و توسعه این بار اقدام مشابهی را انجام دهد، پاسخ واشنگتن به شدت آینده روابط ایالات متحده و ترکیه را شکل خواهد داد.» او گفت: «مردم متوجه خواهند شد که دولت بایدن، که مدام درباره دفاع از دموکراسی صحبت می‌کند، چه واکنشی نشان خواهد داد.»