به گزارش اکوایران، بررسی روند صادرات کشور در چهار ماه منتهی به تیر سال جاری نشان میدهد، اقلامی نظیر گاز طبیعی و مشتقات آن، پروپان و بوتان مایعشده، متانول و قیر نفت در زمره مهمترین کالاهای صادراتی قرار دارند. در کنار این گروه، صادرات مواد معدنی و فلزی همچون سنگآهن، کنسانترههای معدنی و شمش فولاد غیرممزوج نیز سهم قابلتوجهی از ترکیب صادراتی را به خود اختصاص داده است. این روند نشان میدهد که صادرات ایران بیشتر بر پایه منابع طبیعی و مواد اولیه استوار است و سهم کالاهای دارای ارزش افزوده بالا همچنان محدود است.
خامفروشی در این بازه زمانی در حالی رخ داده است که بخش عمده واردات کشور به تأمین کالاهای اساسی اختصاص یافته است. در چنین شرایطی، ارز مورد نیاز برای واردات کالاهای ضروری بیش از هر چیز از محل صادرات مواد خام و انرژی تأمین شده است.
چرا خام فروشی؟
علت گرایش به این شیوه صادرات را میتوان در چند عامل جستوجو کرد. نخست، فشارهای اقتصادی و محدودیتهای ناشی از تحریم باعث شده است، دسترسی به منابع ارزی محدود شود و دولت برای تأمین فوری ارز، به فروش مواد خام که بازار جهانی و خریداران ثابتتری دارد، تکیه کند. دوم، ضعف ساختاری در صنایع پاییندستی و نبود زیرساخت کافی برای فرآوری مواد اولیه سبب شده ارزش افزوده در داخل کشور ایجاد نشود و صادرات عمدتاً در قالب خامفروشی صورت گیرد. سوم، سیاستهای کوتاهمدت اقتصادی برای کنترل بازار داخلی و جلوگیری از بحران کالاهای اساسی، اولویت را بر تأمین سریع ارز قرار داده و توسعه صادرات پایدار و مبتنی بر محصولات با ارزش افزوده را به حاشیه رانده است. افزون بر این، وجود منابع غنی انرژی و مواد معدنی در کشور نیز بهطور طبیعی زمینه را برای صادرات خام فراهم کرده است.
در مجموع، خامفروشی نهتنها نشانهای از فشارهای اقتصادی و ساختاری است، بلکه بیانگر وابستگی شدید اقتصاد به صادرات انرژیمحور و مواد خام برای تأمین نیازهای اساسی جامعه محسوب میشود.
به گفته کارشناسان تداوم روند خامفروشی موجب شده تا بخش بزرگی از ارزش افزوده و سود نهایی زنجیره تولید نصیب کشورهای واردکننده میشود. این تصویر نشان میدهد که اگرچه صادرات انرژی و مواد معدنی در کوتاهمدت منبع مهمی برای ارزآوری است، اما برای دستیابی به رشد پایدار و کاهش آسیبپذیری اقتصادی، حرکت به سمت تنوعبخشی سبد صادراتی و توسعه صنایع پاییندستی ضروری خواهد بود.
صدرنشینان کالاهای صادراتی
در صدر فهرست صادراتی، «پروپان مایع شده» و « بوتان مایع شده» در ظرفهای همسان بیشترین ارزش صادرات را به خود اختصاص دادند. براساس آمار گمرک سهم بوتان مایع شده برابر با 873 میلیون و 900 هزار دلار بوده و بوتان مایع هم سهمی 611 میلیون 100 هزار دلاری در میان اقلام صادراتی داشته است.
پس از آن، «متانول» با بیش از ۲.۷ میلیون تن صادرات و ارزش ۵۷۶ میلیون دلار جایگاههای بعدی را به خود اختصاص داد. از دیگر کالاهای برجسته در سبد صادراتی ایران میتوان به «قیر نفت» با حدود ۱.۴ میلیون تن و ارزش ۵۷۴ میلیون دلار، «گاز طبیعی مایعشده» با ۱.۴۵ میلیون تن و ارزش ۴۵۶ میلیون دلار، و همچنین سایر «گازهای نفتی و هیدروکربورهای مایعشده» اشاره کرد که سهم قابل توجهی در تأمین ارز کشور داشتهاند.
در بخش صنایع معدنی و فلزی نیز، «شمش آهن یا فولاد غیرممزوج» با صادراتی معادل ۸۴۱ هزار تن و ارزش ۳۵۷ میلیون دلار جایگاه مهمی در میان ۱۰ قلم نخست صادراتی دارد. همچنین «پلیاتیلن گرید فیلم» با ۳۲۴ هزار تن و ارزش ۲۲۷ میلیون دلار در میان کالاهای پلیمری از صادرات اصلی ایران به شمار میآید.
