آمارهای گمرک نشان میدهد ارزش تجارت دلاری ایران و هند از طریق بندر چابهار در سالهای ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ روندی صعودی داشت. در این دوره ارزش کل تجارت غیرنفتی از حدود ۶۴ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۷ به بیش از ۱۰۶ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۱ رسید و نسبت صادرات به واردات تقریباً متعادل بود که نشاندهنده جریان دوطرفه و فعال کالاها بین دو کشور است.
ارزش تجارت دلاری بندر چابهار و هند از بیش از ۱۰۶ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۱ به تنها ۲۲۶ میلیون دلار در سال ۱۴۰۲ رسیده؛ کاهشی بیش از ۹۹ درصدی. روند نزولی در سال ۱۴۰۳ نیز ادامه یافته و در پنج ماه نخست ۱۴۰۴ تنها ۱۸۰ میلیون دلار تجارت ثبت شده است.
این افت در شرایطی رخ داده که از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱، بهدلیل معافیت تحریمی صادرشده از سوی دولت آمریکا، چابهار به یکی از کانونهای اصلی تجارت منطقه تبدیل شده بود. در همین بازه، ارزش واردات و صادرات از مسیر این بندر رشد چشمگیری داشت و هند نیز سرمایهگذاری گستردهای در توسعه ترمینال شهید بهشتی انجام داد.
اما تشدید فشارهای تحریمی و ابهام در آینده معافیتها از سال ۱۴۰۲ موجب عقبنشینی طرف هندی و کاهش شدید ترددهای تجاری شد. اکنون با تصمیم دولت آمریکا برای لغو رسمی معافیت از ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵ (۷ مهر ۱۴۰۴)، کارشناسان معتقدند نقش چابهار در تجارت منطقهای بیش از پیش محدود خواهد شد.
لغو معافیت تحریمی بندر چابهار پیامدهای متعددی در سطح منطقه بهدنبال خواهد داشت. برای ایران، این تصمیم توسعه بندر را با مانع جدی روبهرو کرده و جذب سرمایهگذاران خارجی را دشوارتر میسازد. تهران احتمالاً ناچار خواهد شد برای ادامه پروژه به همکاری نزدیکتر با چین و روسیه تکیه کند. در سوی دیگر، هند که از چابهار بهعنوان مسیر مستقیم دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی استفاده میکرد، اکنون با یک شکست راهبردی مواجه است؛ چراکه این وضعیت موقعیت بندر گوادر پاکستان، تحت توسعه چین، را تقویت میکند و نفوذ هند در منطقه را کاهش میدهد. افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی نیز متضرر خواهند شد؛ زیرا از دست دادن مسیر آسان به آبهای آزاد، هزینههای تجاری آنان را افزایش داده و فشار مضاعفی بر اقتصادهای شکنندهشان وارد میکند. در نهایت، ایالات متحده که این اقدام را در چارچوب سیاست فشار حداکثری علیه ایران دنبال میکند، با یک چالش دیگر روبهرو خواهد شد: احتمال آسیب دیدن روابطش با هند، یکی از مهمترین شرکای راهبردی واشنگتن در برابر چین.
دادههای سازمان گمرک کشور نشان میدهد سقوط تجارت از دهها میلیارد دلار به چند صد میلیون دلار تنها در دو سال، نهفقط یک تغییر اقتصادی، بلکه نمادی از جابهجایی موازنه قدرت در منطقه است. لغو معافیت تحریمی آمریکا شاید در ظاهر ایران را هدف قرار داده باشد، اما در عمل هند، افغانستان و آسیای مرکزی را نیز به حاشیه میراند و میدان را بیش از پیش برای رقبایی چون چین و پاکستان باز میکند. اکنون پرسش اصلی این است: آینده چابهار در بازی بزرگ ژئوپلیتیک منطقه به دست چه کسی رقم خواهد خورد؛ ایرانِ متکی بر شرق یا هندی که در جستوجوی راهی تازه به قلب آسیاست؟
