طنین تنش‌های منطقه تا شرق اروپا

به گزارش اکوایران، تبادل آتش بی‌سابقه میان ایران و اسرائیل فصل جدیدی در تاریخ تنش‌های تهران-تل‌آویو رقم زد. اگرچه پیامدهای بلندمدت «قواعد جدید درگیری» هنوز محقق نشده، اما تردیدی نیست که خصومت‌های دو رقیب دیرینه این پتانسیل را دارد که به روش‌های غیرقابل‌پیش‌بینی‌تری جلو رفته و کل منطقه را در معرض خطرات جدی قرار دهد.

به نوشته جورجیو کافیرو برای وبگاه امواج‌مدیا، در حالی که اکنون بیشتر بحث‌ها بر روی رویارویی ایران و اسرائیل در جنوب لبنان، جایی که اسرائیل و حزب‌الله ممکن است پس از ماه‌ها تشدید خصومت‌ها وارد یک جنگ تمام‌عیار شوند و کشورهایی مانند عراق، سوریه و یمن متمرکز است، دشمنی تهران-تل‌آویو می‌تواند به بالکان نیز سرایت کند.

در بخش اعظم جنوب شرقی اروپا، دولت‌های شکننده، مرزهای قابل نفوذ، اوضاع اقتصادی وخیم، فساد گسترده، حاکمیت ضعیف قانون و برخی درگیری‌های طولانی‌مدت قومی-مذهبی وجود دارد. این بخش از قاره اروپا که اغلب از آن به عنوان «پهنه غربی» خاورمیانه یاد می‌شود، محل قاچاق مواد مخدر و انسان، جریان پناهندگان، پول‌شویی و جرایم سازمان‌یافته فرامرزی است.

تمامی این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا بالکان را در برابر درگیری‌های بازیگران خاورمیانه آسیب‌پذیر کنند؛ خصوصاً با توجه به اینکه لزوماً مقامات دولتی در جنوب شرقی اروپا در مقابله با تأثیرات بی‌ثبات‌کننده رقابت‌های خارجی تجربه ندارند.

ایران و اسرائیل در بوسنی و هرزگوین

از زمان جنگ بوسنی در سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵، ایران نفوذی در سارایوو داشته است. اگرچه امروزه نفوذ تهران در بوسنی و هرزگوین در مقایسه با دهه ۱۹۹۰ بسیار کمتر است و ایران قدرت نرم کمتری در میان نسل جوان بوسنیایی دارد، اما جمهوری اسلامی هنوز از طریق نهادهای مختلف فرهنگی، مذهبی و آموزشی اعمال نفوذ می‌کند.

همزمان با وجود روابط بسیار منفی بین ایران و صربستان در دهه ۱۹۹۰، تهران روابط محکمی با بلگراد برقرار کرده است. در آن زمان، تهران از بوسنیایی‌ها در برابر صرب‌های بوسنیایی و حامیان آن‌ها در بلگراد حمایت می‌کرد. امروزه صربستان دوستدارترین کشور ایران در قاره اروپا است. بلگراد از «تحریم‌های غیرانسانی اعمال‌شده توسط ایالات متحده علیه سایر کشورها» انتقاد کرده، پذیرای مقامات بلندپایه ایرانی بوده و همواره از تهران به خاطر به رسمیت نشناختن کوزوو قدردانی می‌کند. در همین حال، ایران همیشه صربستان را به دلیل حفظ استقلالش از غرب در طیف وسیعی از مسائل، از جمله تصمیم برای برقراری مجدد روابط با سوریه تحسین می‌کند.

اسرائیل نیز به نوبه خود سرمایه‌گذاری کلانی در بخش‌های مختلف اقتصاد صربستان، به ویژه املاک و مستغلات داشته است. در سال ۲۰۲۲، شرکت سرمایه‌گذاری انرژی بی‌آی‌جی، یک نهاد ثبت‌شده در مجارستان که متعلق به گروه مراکز خرید بی‌آی‌جی اسرائیل است، برنده مناقصه برای یک پروژه ترکیبی بادی و خورشیدی در بوسنی و هرزگوین شد. بالکان همچنین به مقصد محبوبی برای گردشگران اسرائیلی تبدیل شده است.

دکتر ووک ووک‌سانوویچ، پژوهشگر ارشد مرکز سیاست امنیتی بلگراد ادعا کرد: «حضور شرکت‌ها، سفارتخانه‌ها و گردشگران اسرائیلی آن‌ها را به اهداف آسان‌تری تبدیل می‌کند؛ خصوصاً به این دلیل که در مقایسه با کشورهای غربی، از حمایت کمتری در این صربستان برخوردار هستند». با این حال، این محقق صرب با احتیاط خاطرنشان کرد که هدف قرار گرفتن اسرائیلی‌ها در این کشور آن‌قدرها هم محتمل نیست.

همانطور که دکتر ووک‌سانوویچ اشاره کرد، خصومت بین ایران و اسرائیل می‌تواند منجر به فعال‌شدن نهادهایی مرتبط با حزب‌الله لبنان یا سایر گروه‌های ضداسرائیلی در بالکان شود. همچنین ممکن است چنین سناریویی شامل نبردهای اطلاعاتی و لابی‌گری دیپلماتیک و سیاسی از سوی دو طرف باشد.

سایر کارشناسان نیز به فضای اطلاعاتی به عنوان حوزه‌ای اشاره می‌کنند که در آن تنش‌های بین تهران و تل‌آویو می‌تواند در بالکان نقش‌آفرینی کند.

گرتا زِیمی، سردبیر نشریه آلبانی پست و نویسنده کتاب حزب‌الله، حزب سیاسی لبنانی و شبه‌نظامی ایرانی به گفت: «تأثیر سرایت تنش بین اسرائیل و ایران عمدتاً در مورد جنگ اطلاعاتی، جاانداختن روایت مطلوب از درگیری اسرائیل و فلسطین، افزایش پروپاگاندا و اخبار جعلی از همه طرف‌ها است».

زیمی خاطرنشان کرد: «در درجه اول، چنین فعالیت‌هایی برای جلب حمایت ساکنان منطقه، تضعیف اعتماد به نظام دموکراتیک لیبرال، دامن‌زدن به نفرت‌پراکنی و شکاف‌های اجتماعی یا تضعیف اعتماد به ناتو عمل می‌کند».

روابط اروپا-ایران-روسیه

ایالات متحده و سایر قدرت‌های غربی از نفوذ بالایی در بین برخی دولت‌ها و جوامع بالکان، از جمله کشورهایی که عضو اتحادیه اروپا یا ناتو بوده و یا حداقل از نظر سیاسی غرب‌گرا هستند، برخوردارند.

روسیه نیز در سایر نقاط بالکان مانند صربستان، جمهوری صرب بوسنی در بوسنی و هرزگوین و شمال کوزوو اعمال نفوذ می‌کند. منافع ایران و روسیه در این منطقه همگرایی داشته، اگرچه اختلافات مهمی نیز وجود دارد. در بوسنی و هرزگوین، روسیه از میلراد دودیک، رهبر صرب‌های بوسنیایی و اهداف جدایی‌طلبانه آشکار او حمایت می‌کند، در حالی که ایران حامی وحدت بوسنی و هرزگوین است. همچنین ایران در اوایل سال جاری به قطعنامه کشتار سربرنیتسا در مجمع عمومی سازمان ملل متحد رأی مثبت داد؛ در حالی که صربستان و روسیه شدیداً مخالف این قطعنامه بودند.

زیمی افزود: «قبل از هر چیز، تنش‌ها بین ایران و اسرائیل شکاف بین غرب و بقیه جهان را تعمیق کرده و نظم بین‌المللی به رهبری غرب را بیشتر تضعیف می‌کند». او توضیح داد که شیوه مدیریت جنگ‌های غزه و اوکراین در سیاست غرب «به شعله‌ورساختن این شکاف کمک می‌کند». از نظر او، آژانس‌های اطلاعاتی که می‌خواهند این شکاف‌ها را افزایش دهند، بیشتر در جهت حملات سایبری، نشر اطلاعات غلط و قطبی‌سازی اجتماعی عمل می‌کنند.

زیمی افزود: «با توجه به شکنندگی و آسیب‌پذیری کشورهای بالکان، افزایش سرایت تنش‌های ایران و اسرائیل به فشارهای امنیتی در این منطقه می‌افزاید».

آلبانی و بلغارستان

لیلی لینچ، نویسنده مسائل امور خارجه که منطقه بالکان غربی را پوشش می‌دهد، گفت که به نظر می‌رسد خصومت‌های ایران و اسرائیل در بالکان، بر بلغارستان بیش از سایر کشورهای جنوب غربی اروپا، تأثیر بگذارد.

لینچ معتقد است که با توجه به موقعیت بلغارستان به عنوان یک مقصد برتر برای گردشگران و بازدیدکنندگان اسرائیلی و همچنین داشتن مرز مشترک با ترکیه، این کشور در برابر عملیات احتمالی علیه منافع اسرائیل آسیب‌پذیر است. حداقل به گفته مقامات بلغارستان مدعی دست‌داشتن یکی از نیروهای مقاومت منطقه در انفجار سال ۲۰۱۲ در بورگاس هستند، سرایت درگیری‌های خاورمیانه به این کشور بی‌سابقه نخواهد بود. سال بعد از حادثه بورگاس، اتحادیه اروپا شاخه نظامی حزب‌الله را در فهرست تروریستی خود قرار داد.

آلبانی کشور دیگری در بالکان است که در گذشته فشار ناشی از تنش‌های مرتبط با ایران را احساس کرده است. چهار سال پس از پیوستن به ناتو، آلبانی در سال ۲۰۱۳ برای تقویت اتحاد خود با ایالات متحده، با میزبانی سازمان مجاهدین خلق موافقت کرد. به این گروه اجازه داده شد تا اردوگاهی در خارج از تیرانا برپا کند.

این اقدام سریعاً آلبانی را به دشمن ایران تبدیل کرد. ادعا شده که در سال ۲۰۲۲، جمهوری اسلامی یک حمله سایبری گسترده را برای مجازات تیرانا به دلیل میزبانی از مجاهدین خلق انجام داد که منجر به قطع روابط دیپلماتیک ایران و آلبانی شد. اگرچه اسرائیل مستقیماً درگیر نبود، اما این رویداد آمادگی و توانایی تهران برای جنگ سایبری علیه متحدان آمریکا در بالکان را برجسته ساخت.

تنش‌های درون‌منطقه‌ای و پرونده‌های حساس در بالکان، مانند اختلاف صربستان و کوزوو یا صحبت‌های جدایی‌طلبانه رهبر صرب‌های بوسنی در کانون توجه سیاست‌گذاران جنوب شرقی اروپا باقی خواهد ماند.