به گزارش اکوایران، تا پیش از آغاز حملات هوایی اسرائیل در تاریخ ۱۳ ژوئن به سایت‌های هسته‌ای ایران،  آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، ناظر هسته‌ای سازمان ملل، به‌طور منظم این مراکز را بازرسی می‌کرد. جنگی که پس از آن رخ داد، باعث شد بازرسان این سازمان دسترسی به این سایت‌ها را از دست بدهند.

اکنون این نهاد ناظر در تلاش است تا دوباره به سایت‌های هسته‌ای ایران دسترسی پیدا کند،  اما این در حالی است که احتمال دارد ایران درصدد اخراج کامل این سازمان باشد.

در میان تنش‌های رو به افزایش با آژانس، که برخی مقامات ایران آن را به کمک به اسرائیل برای توجیه حملاتش متهم می‌کنند، مجلس ایران روز چهارشنبه به قطع همکاری با این سازمان و ممنوعیت ورود بازرسان آن به کشور رای داد. اگرچه این اقدام فعلاً جنبه نمادین دارد و این قانون نیازمند تصویب شورای نگهبان است تا اجرایی شود، تصویب آن پیامی به آژانس  به شمار می‌آید.

به نوشته نیویورک تایمز، در حالی که این اقدام ممکن است نشانه‌ای از نیت ایران برای از سرگیری برنامه هسته‌ای خود پس حملات آمریکا و اسرائیل به تأسیساتش باشد، اما همچنین ممکن است تاکتیکی برای امتیازگیری در مذاکرات احتمالی جدید با دولت ترامپ درباره برنامه هسته‌ای ایران باشد.

یکی از اهداف اصلی آژانس بین المللی انرژی اتمی نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای در ایران و دیگر کشورها، از جمله همه اعضای معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای است. هدف این نظارت جلوگیری از ساخت تسلیحات هسته‌ای است. ایران از امضاکنندگان این معاهده است، اما اسرائیل نیست. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان تا حدودی بر فعالیت‌های هسته‌ای اسرائیل نظارت دارد؛ هرچند اسرائیل داشتن یا نداشتن سلاح هسته‌ای را تایید یا تکذیب نکرده، اما به طور گسترده باور بر این است که آن را در اختیار دارد.

طبق توافق با ایران، آژانس موظف است تأسیسات هسته‌ای اعلام‌شده ایران از جمله سایت‌های نطنز و فردو را که آمریکا اخیراً بمباران کرده است، بازرسی کند. 

رافائل گروسی، مدیرکل سازمان بین‌المللی انرژی اتمی، روز چهارشنبه در وین به خبرنگاران گفت که از ایران خواسته است بازرسانش را دوباره به سایت‌های هسته‌ای بازگرداند، اما به رأی مجلس ایران واکنشی نشان نداد. بازرسان این نهاد ناظر در طول جنگ در ایران باقی ماندند و آماده بودند تا به سایت‌ها بازگردند و میزان مواد هسته‌ای باقی‌مانده در ایران را بررسی کنند. به گفته این آژانس، بازرسان آخرین بار چند روز قبل از آغاز حملات هوایی اسرائیل از این سایت‌ها بازدید کرده بودند.

ایران آژانس بین المللی انرژی اتمی

روابط در پایین‌ترین سطح 

با این حال، به نظر می‌رسد رابطه آژانس بین المللی انرژی اتمی با ایران در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد. تنها یک روز پیش از آغاز حمله اسرائیل، آژانس رسماً اعلام کرد که ایران به تعهدات خود در چارچوب معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای پایبند نبوده است. این نهاد گفت که ایران به طور مکرر از ارائه اطلاعات درباره مواد هسته‌ای اعلام‌نشده و فعالیت‌های هسته‌ای در چندین مکان خودداری کرده است.

مقامات ایرانی در طول جنگ بارها از آقای گروسی انتقاد کردند و گفتند که اظهارنظرهای او مبنی بر عدم وجود شواهدی دال بر تلاش نظام‌مند ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای، دیر انجام شده و مانع از آن نشده که اسرائیل از گزارش آژانس برای توجیه حملات خود استفاده کند.

دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران پس از توافق ۲۰۱۵ بین ایران و آمریکا و دیگر قدرت‌های غربی که غنی‌سازی هسته‌ای ایران را محدود می‌کرد و در ازای آن تحریم‌ها کاهش می‌یافت، در بهترین وضعیت بود. در چارچوب این توافق، این نهاد نظارت بر بخش‌های جدیدی از برنامه هسته‌ای ایران را به دست آورد و توانایی انجام بازرسی‌های ناگهانی، یعنی بازدید از سایت‌ها با اطلاع کوتاه‌مدت، از جمله مکان‌هایی که ایران اعلام نکرده بود که تأسیسات هسته‌ای هستند، پیدا کرد.

اما پس از خروج یک‌جانبه ترامپ از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ و بازگرداندن تحریم‌های سخت، ایران به تدریج این دسترسی‌های اضافی را محدود کرد. این موضوع باعث شد که ایران نه تنها نظارت آژانس انرژی اتمی بر فعالیت‌های هسته‌ای خود را محدود کند، بلکه غنی‌سازی اورانیوم را نیز فراتر از محدودیت‌های تعیین‌شده در توافق آغاز کند.

در گزارشی که اواخر ماه مه منتشر شد، آژانس اعلام کرد که ایران هنوز با این نهاد همکاری می‌کند و این سازمان توانسته «تلاش گسترده‌ای برای راستی‌آزمایی» انجام دهد، اگرچه در این گزارش چند مورد ذکر شده که همکاری ایران «کمتر از حد رضایت‌بخش» بوده است.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این گزارش یادآور شده که ایران بارها اعلام کرده برنامه هسته‌ای‌اش اهداف صلح‌آمیز دارد.