به گزارش اکوایران، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در نامه‌ای که هفته گذشته برای نامزدی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، جهت دریافت جایزه صلح نوبل به کمیته نوبل نروژ نوشت، از توافق‌نامه‌های دیپلماتیک موسوم به «ابراهیم» تمجید فراوانی کرد؛ توافقاتی که روابط دیپلماتیک میان اسرائیل و سه کشور عربی را برقرار کردند.

نتانیاهو در نامه‌اش این توافق‌نامه‌های حاصل از میانجی‌گری ترامپ در سال ۲۰۲۰ را «دستاوردهایی تاریخی» خواند که «خاورمیانه را متحول کرده‌اند» و گامی «تاریخی در جهت صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای» به شمار می‌روند.  اما به نظر می‌رسد خودِ خاورمیانه از این پیشرفت خبر ندارد.

به نوشته نیویورک تایمز، در حالی که نتانیاهو هفته گذشته در واشنگتن با ترامپ و دیگر مقامات آمریکایی دیدار می‌کرد، ارتش اسرائیل همچنان در حال بمباران شدید نوار غزه بود، یمنی‌ها به دو کشتی در دریای سرخ حمله کردند، و جنگ داخلی بی‌رحمانه در سودان ادامه داشت. چند هفته پیش از آن، اسرائیل و آمریکا در حال حمله هوایی به ایران بودند و ایران نیز در پاسخ، موشک شلیک می‌کرد. و در پی جنگ‌هایی که تنها چند ماه پیش پایان یافته‌اند، نیروهای اسرائیلی همچنان در لبنان و سوریه حضور دارند.

تعبیر تبلیغاتی از صلح

در طی نزدیک به پنج سالی که از امضای توافق‌نامه‌های ابراهیم گذشته، ترامپ، نتانیاهو و دیگر مقامات آمریکایی و اسرائیلی بارها از این توافقات با امارات متحده عربی، مراکش و بحرین به‌عنوان «توافق‌نامه صلح» یاد کرده‌اند.اما پژوهشگران حوزه خاورمیانه می‌گویند این تنها یک تعبیر تبلیغاتی است که واقعیت را پنهان می‌کند، چراکه میان اسرائیل و امارات یا بحرین هرگز جنگی - یا حتی خشونتی - رخ نداده است. مراکش نیز عمدتاً از درگیری‌های اعراب و اسرائیل دور مانده، به‌جز اعزام نمادین نیرو به جنگ سال ۱۹۷۳؛ یعنی بیش از ۵۰ سال پیش.

حسین ابیش، پژوهشگر ارشد در مؤسسه کشورهای خلیج عربی در واشنگتن می‌گوید: «این موضوع هیچ ربطی به صلح ندارد. صلح، فقط عنوانی بود که برای این توافق انتخاب کردند و آن را با همین نام تبلیغ کردند. اما این لزوماً به این معنا نیست که چنین چیزی واقعاً معنا داشته باشد. این توافقی نبود که به جنگی پایان دهد».

جنگ غزه

در واقع، این توافق‌نامه‌ها درگیری اصلی - یعنی نزاع میان اسرائیل و فلسطینی‌ها – را دور زده و توافقی میان طرف‌هایی برقرار کردند که با یکدیگر در حال جنگ نبودند. عبدالعزیز الغشیان، پژوهشگر سعودی و عضو ارشد غیرمقیم در «فروم بین‌المللی خلیج فارس»، می‌گوید از آن زمان به بعد، حتی خودِ اصطلاح «صلح منطقه‌ای» به مفهومی مبهم و مورد اختلاف در خاورمیانه تبدیل شده است. او می‌گوید: «من از خودم پرسیدم: چه کسانی در این "صلح منطقه‌ای" حضور دارند؟» و اضافه می‌کند که در گفت‌وگو با حامیان توافق‌نامه‌های ابراهیم دریافته است که برای برخی، این مفهوم اساساً مبتنی بر «نادیده‌گرفتن کامل موضوع فلسطین» است.

گسترش همکاری تجاری و امنیتی

مقام‌های آمریکایی و قانون‌گذاران هر دو حزب از توافق‌نامه‌های ابراهیم به‌عنوان یک نقطه عطف یاد کرده‌اند که می‌تواند خاورمیانه را دگرگون کند. این توافق‌نامه‌ها واقعاً باعث شدند گردشگران و سرمایه‌گذاران اسرائیلی وارد دوبی - بزرگ‌ترین شهر امارات متحده عربی - شوند، و شرکت‌های فناوری و انرژی قراردادهای جدیدی امضا کنند.

در واقع، پیش از این توافق‌نامه‌ها، اسرائیل و برخی کشورهای خلیج فارس روابط تجاری و امنیتی پنهانی با یکدیگر داشتند. این توافق‌ها آن روابط را علنی کرد و امکان گسترش آن‌ها را فراهم آورد. اما امضاکنندگان این توافق‌نامه‌ها در زمان اعلام رسمی، موضوع را به این شکل معرفی نکرده بودند. نتانیاهو در مراسم اعلام توافق‌نامه‌ها، از بالکن کاخ سفید اعلام کرد: «برکات صلحی که امروز می‌سازیم عظیم خواهد بود. در نهایت، این توافق می‌تواند به درگیری عرب‌ها و اسرائیل برای همیشه پایان دهد».

پیمان ابراهیم

ترامپ نیز در همان مراسم گفت این توافق‌نامه‌ها نشانه «طلوع خاورمیانه‌ای جدید» هستند و از آینده‌ای سخن گفت که در آن «مردم با همه باورها و پیشینه‌ها در صلح و رفاه در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند». اما بعد از آن‌که دوربین‌های خبری خاموش شدند، نه صلح و نه رفاه، در سراسر خاورمیانه گسترش نیافت.

برخلاف آنچه مقامات اماراتی در هنگام امضای توافق‌نامه ابراهیم امید داشتند، اشغال کرانه باختری توسط اسرائیل، نه‌تنها کاهش نیافته بلکه تشدید نیز شده است. اعضای کابینه نتانیاهو خواستار اشغال بلندمدت غزه هستند. چشم‌انداز تشکیل یک کشور فلسطینی در کرانه باختری و غزه با پایتختی بیت‌المقدس که هدفی دیرینه برای رهبران عرب بوده، اکنون بیش از هر زمان دیگری دور از دسترس به نظر می‌رسد.

عواقبی که تعجب‌آور نبود

عبدالعزیز الغشیان می‌گوید، مقام‌های سعودی و دیگر کشورهای عربی سال‌هاست که هشدار داده‌اند مسئله فلسطین «مسئله‌ای انفجاری است و منطقه بدون حل‌وفصل آن نمی‌تواند به جلو حرکت کند. پیش از ۷ اکتبر، این یک نگرانی نظری بود، اما حالا به یک واقعیت ملموس و دردناک تبدیل شده است.»

لبنان و مصر با بحران‌های اقتصادی شدیدی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، و در سال ۲۰۲۳، جنگی کاملاً جدید در سودان شعله‌ور شد که به یکی از بدترین قحطی‌های چند دهه اخیر در جهان انجامیده است. تنها کاهش تنش در درگیری‌ها در خاورمیانه، پایان جنگ داخلی در سوریه است. اما این تحول هیچ ارتباطی با توافق‌نامه‌های ابراهیم نداشت و هنوز مشخص نیست که آیا می‌تواند صلح و ثباتی پایدار در داخل سوریه به ارمغان بیاورد یا نه.

ایران اسراییل

توافقنامه بدنام

مقامات آمریکایی و اسرائیلی بارها خواستار آن شده‌اند که کشورهای دیگر به‌ویژه عربستان سعودی به این توافقات بپیوندند. اما تلاش‌هایی چندساله برای ترغیب عربستان سعودی به پیوستن به پیمان ابراهیم به نتیجه نرسیده‌اند. دولت بایدن با جدیت این مأموریت را دنبال کرد و در پی توافقی بود که بر پایه ارائه امتیازات عمده از سوی ایالات متحده به عربستان بنا شده باشد. اما این توافق هرگز شکل نگرفت، و تحلیل‌گران می‌گویند جنگ غزه احتمال دستیابی به چنین توافقی را به‌مراتب کمتر کرده است.

عبدالعزیز الغشیان می‌گوید: «در داخل کشورهای خلیج فارس، دیگر هیچ راهی برای گسترش توافق‌نامه‌ها وجود ندارد، دست‌کم نه با همان چارچوب پیمان ابراهیم». این ایده اکنون، به‌ویژه در عربستان سعودی، «بدنام» شده است. با این حال، این موضوع مانع آن نشده که مقامات در واشنگتن بار دیگر گفت‌وگوهای خود درباره سیاست خاورمیانه را به سمت توافق‌نامه‌های ابراهیم سوق دهند.

دونالد ترامپ ماه گذشته در شبکه‌های اجتماعی گلایه کرد که: «برای توافق‌نامه‌های ابراهیم در خاورمیانه جایزه صلح نوبل نگرفتم»، و مدعی شد تلاش‌های او برای ایجاد صلح نادیده گرفته شده‌اند. اما او افزود: «اگر همه‌چیز خوب پیش برود»، کشورهای جدیدی به این توافق‌نامه‌ها خواهند پیوست و این تحول به‌زعم او می‌تواند «برای اولین بار در تاریخ، خاورمیانه را یکپارچه کند!»