جعبه تقسیم برق در بخش‌های مختلف

به گزارش اکوایران، بر اساس داده‌های وزارت نیرو، مصرف سرانة برق در ایران در دهه‌های اخیر مستمراً افزایش یافته است. مصارف خانگی، صنعتی، و کشاورزی هریک این رشد را به درجات مختلفی تجربه کرده‌اند. اما مصرف برق در بخش‌های مختلف مسیر یکسانی را طی نکرده است. این تحولات می‌تواند منعکس‌کنندة برخی روندها یا وقایع مؤثر بر اقتصاد ایران باشد.  

روند بلندمدت مصرف سرانة برق

در سه دهه گذشته، سرانه مجموع برق مصرفی در ایران روندی کاملاً صعودی را طی کرده است. درمورد مصرف سرانه برق خانگی نیز روندی مشابه، البته با شیب کم‌تر، مشاهده می‌شود. 

طبق داده‌های مرکز آمار، جمعیت ایران درسال 1375 حدوداً برابر با ۶۰ میلیون نفر بوده است. در سال ۱۴۰2، این عدد به بیش از 85 میلیون نفر رسیده است. در طول همین دوره، مجموع برق مصرفی کشور از 69 میلیارد و 671 میلیون کیلووات ساعت به 332 میلیارد و 852 میلیون کیلووات‌ ساعت افزایش یافته است. بنابراین، سهم متوسط هر ایرانی از مجموع برق مصرفی کشور در سال 1375 برابر با 1160 کیلووات ساعت بوده است. این عدد در سال 1402 بالغ بر 3900 کیلووات ساعت است. مصرف برق خانگی به‌ازای هر ایرانی نیز از حدود 400 کیلووات ساعت در سال ۱۳۷۵ به بیش از 1200 کیلووات ساعت در سال 1402 رسیده است.

در این سال‌ها، به‌طور متوسط، مجموع مصرف برق با نرخ بیش‌تری در مقایسه با مصارف خانگی رشد کرده است. موضوعی که به معنی رشد نسبتاً سریع‌تر مصرف برق در برخی بخش‌های دیگر در مقایسه با مصارف خانگی است. در ادامه بررسی تحولات مصرف برق در بخش‌های مختلف، و تغییرات سهم نسبی آن‌ها، می‌تواند علائمی از روندهای اقتصادی ایران را پدیدار کند. 

تحولات سهم مصارف مختلف برق در طول زمان

در چند دهه اخیر، توزیع مصرف برق بین بخش‌های مختلف یکسان نبوده است. از میانه دهه 1340 تا به‌حال، سهم مصارف مختلف برق در طول سال‌ها دچار تغییر و تحولاتی شده است.

از اواسط دهه 1340 تا ابتدای دهه 1350، سهم مصارف صنعتی از مصارف خانگی بیشتر شده و از آن فاصله گرفت. با وجود این‌که مقدار هر دو نوع مصرف در این سال‌ها در حال رشد بود،‌ سهم بخش صنعتی از مجموع مصرف برق افزایش یافت. در همین سال‌ها، سهم مصارف خانگی کاهش یافته و به پایین‌ترین سطح خود در چند دهه گذشته رسید. این تحولات در دوره‌ای رخ داد که ایران به‌طور مستمری در حال تجربه‌کردن نرخ‌های قابل‌توجه رشد اقتصادی بود. در ادامه دهه 1350، همزمان با پایان یافتن سال‌های رشد اقتصادی مستمر در ایران، این روند معکوس شد.

 در طول سال‌های منتهی به انقلاب، و پس از آن، تا اندکی پس از پایان جنگ در انتهای دهة 1360، سهم بخش صنعتی از مصرف برق روندی کاهشی را طی کرد. در عوض، سهم مصارف خانگی در این سال‌ها افزایش یافت. این روندها، از یک سو، می‌تواند علامتی از شوک واردشده به صنایع کشور در پی وقایعی چون انقلاب و جنگ باشد. از سوی دیگر، گسترش برق‌رسانی به مناطق مسکونی (خصوصاً مناطق روستایی) در سال‌های پس از انقلاب نیز ممکن است به مشاهده چنین روندی کمک کرده باشد.

بعد از پایان جنگ، سهم این دو بخش به یکدیگر همگرا شده، و پس از آن، روند نسبتاً باثبات‌تری را در سه دهه گذشته تجربه کرده‌اند. در این سال‌ها، سهم مصرف برق در بخش خانگی با شیب ملایمی به‌تدریج کاهش یافته است. در سوی دیگر، سهم بخش صنعتی روند صعودی ملایمی را تجربه کرده است. این مشاهده می‌تواند تا حدی ریشه در الگوی گسترش برق‌رسانی به مناطق مسکونی داشته باشد. در سال‌های ابتدایی، گسترش برق‌رسانی با سرعت بالاتری انجام می‌شود. اما انتظار می‌رود که با گذر زمان، و پس از دسترسی تقریباً تمام خانوارهای ایرانی به برق، سرعت رشد مصرف برق خانگی، در مقایسه با بخش صنعتی، کاهش یافته باشد.

در سوی دیگر، به نظر می‌رسد که مصرف برق در بخش کشاورزی حساسیت کم‌تری به تحولات فوق داشته باشد. در بلندمدت، سهم برق مصرفی این بخش، با نوساناتی نسبتاً کوچک‌تر، در یک روند صعودی ملایم حرکت کرده است. ممکن است یکی از دلایل این امر تحولات تدریجی تکنولوژیک در این بخش باشد. هرچند در دهة اخیر، سهم این بخش اندکی کاهش یافته است. تحولات دوره پس از جنگ، که به آن‌ها اشاره شد، به شکل دیگری نیز قابل مشاهده است. 

سهم مصارف مختلف برق در دولت‌های پس از جنگ

اگر میانگین سهم برق مصرفی بخش‌های مختلف در طول دوره تصدی هریک از دولت‌های پس از جنگ را در نظر بگیریم، بیش‌ترین مقدار متوسط سهم بخش خانگی در دولت پنجم (اولین دولت پس از جنگ) به ثبت رسیده و برابر با 5/38 درصد است. در همین دولت، کم‌ترین مقدار سهم بخش صنعتی (23 درصد) نیز مشاهده می‌شود. در سوی مقابل، میانگین سهم بخش صنعتی در دولت سیزدهم بیش‌ترین مقدار خود (3/36 درصد) در دولت‌های بعد از جنگ را تجربه کرده است. منتاظر با همین مشاهده، کوچک‌ترین میانگین سهم برق مصرفی بخش خانگی (5/31 درصد) نیز در دولت سیزدهم به ثبت رسیده است. 

روند کلی سهم برق مصرفی بخش خانگی در مجموع این دولت‌ها نزولی بوده است. در مقابل، سهم بخش صنعتی روندی عموماً صعودی را تجربه کرده است. همچنین، سهم برق مصرفی بخش کشاورزی در دولت‌های پس از جنگ عموماً صعودی بوده است. اما در دو دولت اخیر، این سهم تا حدی کاهش یافته است.