محمدرضا عارف، معاون اول پزشکیان: از دانشگاه استنفورد تا بازگشت به پاستور

مسعود پزشکیان، رییس جمهور منتخب دولت چهاردهم پس از مراسم تنفیذ در اولین حکمش در قامت رییس جمهور، محمدرضا عارف را به عنوان معاون اول خود منصوب کرد.

تحصیل در یکی از بهترین دانشگاه‌ها

محمدرضا عارف، معاون اول دولت چهاردهم، متولد 27 آذر ماه 1330 است. عارف در سال 1349 در رشته مهندسی برق در دانشگاه تهران پذیرفته شد. او در اواسط دهه 50 موفق به دریافت بورس شد و برای ادامه تحصیل راهی دانشگاه استنفورد آمریکا شد.

محمدرضا عارف در رشته خودش موفق بود. او نه‌تنها دکتری‌اش را از دانشگاهی تراز اول گرفت بلکه در عرصه پژوهش هم بی‌دستاورد نبود. او در دوره تحصیلی خود نظریه‌ای را نیز در علم مخابرات مطرح کرد تحت عنوان «شبکه‌های عارف» (Aref Networks)‌. این مدل برای دسته ای از شبکه‌های مخابراتی در سال ۱۹۸۱ در دانشگاه استنفورد توسط محمدرضا عارف اختراع شد.

او پس از اخذ مدرک دکترای خود در رشته برق مخابرات با معدل چهار از چهار در سال 1359 به ایران بازگشت و کار خود را با معاونت طرح و توسعه و سپس سرپرستی شرکت مخابرات ایران آغاز کرد.

عارف از ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۳ استاد دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه صنعتی اصفهان بود. پس از آن به مدت سه سال در سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶ به‌عنوان بیست‌وهفتمین رییس دانشگاه تهران فعالیت کرد.

حضور در کابینه دولت اصلاحات

پس از پیروزی سید محمدخاتمی در انتخابات ریاست جمهوری 1376، محمدرضا عارف توانست به‌عنوان وزیر پست، تلگراف و تلفن با ۲۴۶ رای موافق از کل ۲۹۰ نماینده از مجلس رای اعتماد بگیرد و به کابینه دولت هفتم راه یابد.

در مرداد سال ۱۳۷۹ و حدود یک سال مانده به پایان کار دولت هفتم، پس از ادغام سازمان برنامه و بودجه با سازمان اداری و استخدامی به منظور ایجاد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، عارف با حکم رییس‌جمهور، اولین رییس این سازمان شد.

محمدرضا عارف در دوره دوم دولت اصلاحات به‌عنوان معاون اول ریاست جمهوری منصوب شد.

انصراف اعتراضی در 86، حمایتی در 92

در انتخابات مجلس شورای اسلامی 1386 که بسیاری از اصلاح‌طلبان رد صلاحیت شدند، محمدرضا عارف -که صلاحیتش تایید شده بود- در اعتراض به این امر از ادامه رقابت انصراف داد.

عارف در 1392 پیش از نام‌نویسی در انتخابات یازدهم ریاست جمهوری اعلام کرده بود در صورت کاندیدا شدن هاشمی رفسنجانی یا محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری شرکت نخواهد کرد. با این تفاسیر و با اعلام قبلی او در روز چهارم نام‌نویسی با شعار «معیشت و منزلت و عقلانیت» کاندیدا و صلاحیتش نیز توسط شورای نگهبان تایید شد.

هرچند در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲، خاتمی نامزد نشد و هاشمی رفسنجانی در عین ناباوری ردصلاحیت شد اما با اجماع نیروهای اصلاح‌طلب و اعتدالی حول حسن روحانی شوک ردصلاحیت هاشمی به یک خیز تبدیل شد. 

نیروی‌های اصلاح‌طلب و در راس‌ آن‌ها سید محمد خاتمی از عارف خواستند که برای پیروزی روحانی در دور اول در رقابت‌ کناره‌گیری کند. هرچند به‌نظر می‌رسید عارف علاقه‌ای به این کار نداشته باشد اما در نهایت فشارها به نتیجه رسید، عارف چهار روز مانده به انتخابات کنار رفت و روحانی در دور اول رییس‌جمهور شد. 

نفر اول پایتخت در مجلس دهم

محمدرضا عارف در دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی سرلیست فهرست سی نفره ائتلاف «اصلاح طلبان: گام دوم» در تهران بود. او توانست با کسب ۱٬۶۰۸٬۹۲۶ رای، به عنوان نفر اول پایتخت، وارد مجلس دهم شود. در این دوره از انتخابات مجلس، تمام سی کرسی تهران به فهرست اصلاح طلبان به سرلیستی وی رسید. عارف پس از آن، رییس فداکسیون امید در مجلس شد. او در رقابت با علی لاریجانی برای کرسی ریاست مجلس با کسب ۱۰۳ رای در برابر ۱۷۳ رای لاریجانی از مجموع ۲۷۹ رای نتوانست به ریاست مجلس دست یابد.

دفاع عارف از خود: تاثیر مهم‌تر از حرف است

یکی از انتقاداتی که عارف در زمان نمایندگی مجلس وارد شده بود، سکوت و عدم اظهار نظرهای تند بود. محمدرضا عارف در آبان ماه 1396 در گفت‌وگو با «خبرآنلاین» در این خصوص اظهار کرد: «فضای کشور واقعا نیاز به آرامش دارد؛ برای ما تاثیرگذاری حرفمان اهمیت دارد نه مقبولیت خودمان. برخی می‎گویند چرا فراکسیون امید سکوت می‌کند؟ درحالی که ما با شعار «امید و آرامش» آمدیم؛ این به معنای آن نیست که از حقوق خودمان و نمایندگان کوتاه بیاییم بلکه احساسمان این است که می‌توانیم با پیگیری‌های منطقی مطالبات مردم را پیگیری کنیم.

شاید برخی تصور می‌کنند باید هر روز صدای تذکر و نطق عارف از مجلس شنیده شود؛ این طبیعی هم هست که چنین انتظاری وجود داشته باشد اما پاسخی که می‌توانم به دوستان جوان و منتقدم بدهم این است که وقتی من زنگ می‌زنم به وزیری و او سریعا جواب تلفن من را می‌دهد و می‌توانم مشکلی را مطرح و احیانا حل کنم، چرا باید از طریق تریبون علنی مجلس با او صحبت کنم؟ سوال این است که آیا طرح موضوع مهم است یا حل مشکل؟»

«عالیجناب سکوت»؟!

انتقادات به عمل‌کرد عارف در دوره نمایندگی زیاد است. برای نمونه روزنامه «آرمان ملی» در 15 اردیبهشت 1399 با سرمقاله‌ای با تیتر «عارف عالیجناب سکوت بود» خطاب به عارف نوشت: «محمدرضا عارف قبل از اینکه بخواهد در عرصه جدیدی وارد شود باید به این پرسش مهم و تاریخی پاسخ دهد؛ چرا نماینده مجلس شد و چه استراتژی‌ای را در این سال‌ها در مجلس دنبال کرد؟ کدام سخنرانی آتشین و نطق ماندگار را در مجلس انجام داد؟ حرف دل مردم را پشت کدام تریبون فریاد زد؟...جالب‌تر اینکه بعد از انتخابات مجلس چرا این طیف، ارزیابی خود را درباره انتخابات مجلس نداد و هیچ نظرخواهی نکرد که علت عدم‌موفقیت چه بوده و آیا باید با این شیوه به کار خود ادامه دهد یا خیر؟ اینها سوالاتی است که مردم منتظر پاسخ آن هستند. اما آنچه مهم است اینکه؛ امید همچنان باقی است.»

این دست انتقادات هنوز هم مطرح است. موافقان انتخاب پزشکیان از توان مدیریتی و کم‌حاشیه بودن عارف می‌گویند و منتقدانش او را نرم‌تر و اهل مصالحه‌تر از آنی می‌دانند که بتواند کارهای مهم را پیش ببرد. 

محمدرضا عارف، رییس شورای سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان که از زمان آغاز بکار این شورا در سال ۹۴ و پیش از انتخابات مجلس دهم ریاست این شورا را در سه دوره متوالی بر عهده داشت، از سمت خود استعفا داد. او همچنین از ۲۵ اسفند ۱۳۸۱ نیز عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده است.