به گزارش اکوایران، مرد قدرتمندی که در اروپا جنگ به راه انداخته و رهبر بزرگترین دموکراسی جهان، همگی این هفته به میزبانی شی جینپینگ، رهبر چین، در نشستی گرد هم میآیند که هدفش نمایش پکن بهعنوان یک قدرت جهانی توانمند در ایجاد وزنهای متقابل در برابر نهادهای غربی است.
سران کشورها و هیأتهای دیپلماتیک از سراسر آسیا و خاورمیانه از روز یکشنبه در بندر تیانجین چین گرد هم میآیند تا در نشست دو روزه «سازمان همکاری شانگهای» (SCO) شرکت کنند؛ سازمانی امنیتی در سطح منطقهای که به یکی از ستونهای اصلی تلاشهای شی و ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، برای بازتوزیع قدرت جهانی به نفع خودشان بدل شده است.
به گزارش سیانان، مقامهای چینی این نشست را بزرگترین اجلاس سازمان تاکنون توصیف کردهاند. دیپلماسی و تشریفات رسمی این رویداد فرصتی است برای شی تا کشورش را در مقطعی که ایالات متحده تحت رهبری دونالد ترامپ در حال بر هم زدن اتحادهای خود و آغاز جنگ تجاری جهانی است، بهعنوان رهبر باثبات و قدرتمند جایگزین معرفی کند.
این گردهمایی تنها چند روز پیش از یک رژه بزرگ نظامی در پکن برگزار میشود که پیامی متفاوت خواهد داشت؛ نمایش قدرت فزاینده نظامی چین و میزبانی از رهبران خودکامهای چون کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، و مین آنگ هلاینگ از میانمار، در کنار پوتین و رهبران اروپایی نزدیک به روسیه همچون الکساندار ووچیچ از صربستان و روبرت فیتسو از اسلواکی.
این اجلاس تنها دو هفته پس از نشست او با ترامپ در آلاسکا و در حالیکه همچنان فشارهای بینالمللی برای پایان دادن به حملهاش به اوکراین را نادیده میگیرد، فرصتی برای دیده شدن پوتین فراهم میکند. اوایل همین هفته، نیروهای روسیه دومین حمله هوایی بزرگ خود را از زمان آغاز تهاجم تمامعیار به همسایهاش انجام دادند.
پوتین که روز یکشنبه به وقت محلی با استقبال فرش قرمز وارد تیانجین شد، پیش از سفر خود شراکت چین و روسیه را «نیرویی تثبیتکننده برای جهان» توصیف کرد. او در مصاحبهای کتبی با خبرگزاری دولتی شینهوا گفت: «ما در چشمانداز ساخت یک نظم جهانی عادلانه و چندقطبی متحد هستیم»؛ اشارهای به تلاشهای دو کشور برای بازنگری در آنچه بهعنوان نظم جهانی تحت رهبری آمریکا و ناعادلانه علیه خود میبینند.
اعضای سازمان همکاری شانگهای شامل چین، روسیه، هند، ایران، پاکستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان، بر بخشهای عظیمی از ذخایر انرژی جهان تسلط دارند و حدود ۴۰ درصد جمعیت جهان را تحت حکومت خود دارند.
رهبرانی از جمله نارندرا مودی، نخستوزیر هند، وارد تیانجین شدهاند و شی از روز شنبه تاکنون سلسلهای از دیدارهای دوجانبه با مهمانان خود داشته است.
«معمار و میزبان»
مهمانان این اجلاس اختلافات ملی و رقابتهای تاریخی میان خود دارند و نظامهای سیاسی بسیار متفاوتی را نمایندگی میکنند. هرچند این موضوع سبب شده برخی منتقدان سازمان را بیش از حد پراکنده و ناکارآمد بدانند، اما ممکن است دقیقاً همین موضوع پیام شی را برجستهتر کند.
ربیه اختر، مدیر مرکز امنیت، استراتژی و پژوهش سیاست در دانشگاه لاهور پاکستان، میگوید: «پکن میخواهد این پیام را بدهد که چین گردهمآورندهای اجتنابناپذیر در اوراسیاست؛ کشوری که میتواند رقبای منطقهای را پشت یک میز بنشاند و رقابت قدرتهای بزرگ را به نوعی وابستگی مدیریتشده تبدیل کند. ظاهر ماجرا روشن است: چین نهتنها یک شرکتکننده در ساخت نظم منطقهای است، بلکه معمار و میزبان اصلی آن است.»
حضور نارندرا مودی در این گردهمایی نیز به فهرست مهمانان شی وزن بیشتری میدهد. نخستوزیر هند سال گذشته در اجلاس قزاقستان شرکت نکرده بود، اما اکنون در حالی به تیانجین آمده که روابط دهلینو با واشنگتن تیرهتر شده است و همزمان پکن و دهلینو برای کاهش تنشهای خود گام برداشتهاند؛ همگرایی نوپایی که میتواند تلاشهای آمریکا برای پرورش هند بهعنوان وزنهای متقابل در برابر چین در حال صعود را به خطر اندازد.
طبق گفته مقامات چینی، انتظار میرود هیأتهایی از ۱۶ کشور شریک رسمی و ناظر سازمان همکاری شانگهای (SCO) نیز حضور داشته باشند؛ کشورهایی مانند کامبوج، مصر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، قطر و کویت، همچنین ترکیه عضو ناتو و چند کشور دیگر.
پکن همچنین از شماری از رهبران آسیای جنوب شرقی دعوت کرده و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، نیز انتظار میرود در اجلاس حضور یابد.
در سراسر شهر تیانجین، بنرهایی به زبانهای انگلیسی، روسی و چینی که برگزاری این گردهمایی را خوشامد میگفت، در بزرگراهها نصب شده بود. مقامات ترافیک مرکز شهر را بهشدت محدود کردند و رهبران چین در فضایی تشریفاتی و پر زرقوبرق که ویژه دیپلماسی سطح عالی پکن است، از مهمانان استقبال کردند.
محل برگزاری نیز برای چین حامل نمادگرایی خاصی است؛ بندری که در قرن نوزدهم به اجبار توسط قدرتهای استعماری گشوده شد، جایی که اروپاییها و ژاپن امپراتوری امتیازات ارضی دریافت کردند و شهری کلیدی که در طول جنگ جهانی دوم به اشغال ژاپن درآمد.
برخی مهمانان از جمله ولادیمیر پوتین، مسعود پزشکیان رئیسجمهور ایران و شهباز شریف نخستوزیر پاکستان قرار است برای رژه نظامی پکن نیز بمانند؛ جایی که حزب کمونیست حاکم قدرت نظامی خود را به نمایش خواهد گذاشت و نقش چین در جنگ با ژاپن امپراتوری در قالب نیروهای متفقین را برجسته خواهد کرد، همزمان با آنکه جهان هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم را گرامی میدارد.
سازمان همکاری شانگهای چیست؟
از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۱ بهعنوان گروهی متمرکز بر همکاری امنیتی منطقهای میان چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان، سازمان همکاری شانگهای هم از نظر تعداد اعضا و هم دامنه فعالیتها گسترش یافته است.
اعضای سازمان مانورهای مشترک ضدتروریسم برگزار میکنند، اطلاعات مربوط به مبارزه با «تروریسم، جداییطلبی و افراطگرایی» را به اشتراک میگذارند و در زمینههایی مانند آموزش، تجارت و انرژی برای هماهنگی بیشتر تلاش میکنند. همچنین در فراخوانی برای ایجاد یک نظم بینالمللی «عادلانه» نظمی که تحت رهبری یک ابرقدرت و متحدانش نباشد موضع مشترک دارند.
پیوستن ایران در سال ۲۰۲۳ و بلاروس یک سال بعد بهطور گسترده بهعنوان تلاشی از سوی پکن و مسکو برای تبدیل سازمان به نهادی آشکارا ضدغربی تعبیر شد. این امر همچنین بخشی از همگرایی فزاینده میان مسکو، پکن و تهران است که در واشنگتن زنگ خطر را به صدا درآورده.
اکنون اصطکاکها و تردیدهای فزاینده میان برخی کشورها و ایالات متحده تحت رهبری ترامپ بر این گردهمایی سایه افکنده است، واقعیتی که بهطور حتم در سخنان شی به مهمانانش در روزهای آینده به شکلی برجسته، اگرچه غیرمستقیم، بازتاب خواهد یافت.
ناظران خواهند دید که آیا این اجلاس میتواند محرکی برای همگرایی بیشتر اقتصادی میان کشورهای عضو، بهویژه در حوزههایی مانند تجارت منطقهای یا تأمین مالی توسعه باشد؛ اما انتظارات برای دستاوردهای عملی چندان بالا نیست.
«بدون پرداختن عمیق به اینکه مأموریت سازمان همکاری شانگهای دقیقاً چه باید باشد و چگونه میتواند مناقشهها را چه میان اعضا و چه میان اعضا با کشورهای خارجی حل کند، این سازمان چیزی جز یک ویترین نیست.» این را شن دینگلی، تحلیلگر روابط خارجی مستقر در شانگهای، میگوید.
با وجود آنکه این گروه مرتباً خواستار «اجتناب از رویکردهای بلوکی، ایدئولوژیک یا تقابلی» در مواجهه با تهدیدهای امنیتی میشود، نشستهای آن تاکنون حتی یک بیانیه مشترک درباره جنگ اوکراین صادر نکردهاند.
سازمان همکاری شانگهای و اعضای اصلی آن، چین و روسیه همچنین ظاهراً نقش چندانی در کاهش تنشهای درگیری چهارروزه میان اعضای خود، هند و پاکستان، در اوایل امسال نداشتند، با این حال، این گروه در ماه ژوئن گذشته حملات نظامی آمریکا و اسرائیل علیه ایران را «بهشدت محکوم» کرد.
