به گزارش اکوایران، تصمیم غافلگیرکننده اسرائیل برای بهرسمیتشناسی سومالیلند بهعنوان کشوری مستقل، زنجیرهای از واکنشهای تند و پیامدهای ژئوپلیتیکی را در شاخ آفریقا و منطقه دریای سرخ بهدنبال داشته است. از تهدید صریح رهبر انصارالله یمن مبنی بر تبدیل هرگونه حضور اسرائیل در سومالیلند به «هدف نظامی»، تا اعتراض شدید دولت سومالی، نگرانی اتحادیه آفریقا و موضعگیری تند ترکیه، این اقدام نهتنها پروندهای قدیمی و مناقشهبرانگیز را دوباره گشوده، بلکه نشانهای از گسترش رقابتهای امنیتی اسرائیل و متحدانش به جغرافیایی فراتر از خاورمیانه محسوب میشود؛ جایی که منافع قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای بهطور فزایندهای در هم تنیده شده است.
اسرائیل را در سومالیلند میزنیم!
به نوشته العربی الجدید، به تازگی رهبر جنبش انصارالله یمن هشدار داده که هرگونه حضور اسرائیل در منطقه سومالیلند بهعنوان یک «هدف نظامی» تلقی خواهد شد. این اظهارات در بیانیهای که روز یکشنبه منتشر شد، آمده و تازهترین محکومیت اقدام اسرائیل در بهرسمیت شناختن این منطقه جداییطلب به شمار میرود. عبدالملک الحوثی، رهبر این گروه، در بیانیهای که توسط رسانههای وابسته به حوثیها بهصورت آنلاین منتشر شد، گفت:«ما هرگونه حضور اسرائیل در سومالیلند را یک هدف نظامی برای نیروهای مسلح خود میدانیم، زیرا این اقدام تجاوزی علیه سومالی و یمن و تهدیدی برای امنیت منطقه محسوب میشود».
اقدام اسرائیل در به رسمیت شناختن سومالیلند موجب انتقادات بینالمللی شده است؛ آیا سومالیلند میتواند دسترسی اسرائیل به یمن را بیش از پیش تسهیل کند؟
اسرائیل روز جمعه اعلام کرد که بهطور رسمی سومالیلند را به رسمیت میشناسد؛ اقدامی که برای این جمهوری خودخوانده که در سال ۱۹۹۱ بهطور یکجانبه جدایی خود از سومالی را اعلام کرد، نخستین مورد از این نوع به شمار میرود. رهبر حوثیها هشدار داد که این تصمیم پیامدهای بسیار خطرناکی در پی خواهد داشت و گفت این بهرسمیتشناسی «موضعی خصمانه است که سومالی و محیط پیرامونی آفریقایی آن، همچنین یمن، دریای سرخ و کشورهای واقع در دو ساحل دریای سرخ را هدف قرار میدهد».
سومالیلند که دهههاست برای کسب بهرسمیتشناسی بینالمللی تلاش میکند، از موقعیتی راهبردی در خلیج عدن برخوردار است و پول، گذرنامه و ارتش مستقل خود را دارد. تحلیلگران منطقهای بر این باورند که نزدیکی و همکاری با سومالیلند میتواند دسترسی اسرائیل به دریای سرخ را بهبود بخشد و امکان هدف قرار دادن حوثیها در یمن را برای این کشور فراهم کند.
واکنش آنکارا به اقدام اسرائیل
در این شرایط، حسن شیخ محمود، رئیسجمهور سومالی، روز سهشنبه عازم ترکیه شد؛ سفری که تنها چند روز پس از آن انجام میشود که اسرائیل با اقدامی غافلگیرکننده، منطقه جداییطلب سومالیلند را بهعنوان کشوری مستقل به رسمیت شناخت و به نخستین کشوری تبدیل شد که چنین اقدامی انجام میدهد.
به نوشته المانیتور، به گفته بورهانتین دوران، رئیس اداره ارتباطات ریاستجمهوری ترکیه، گفتوگوها در جریان این سفر روابط دوجانبه «در همه ابعاد» را بررسی کرده و راههای تعمیق همکاریها را ارزیابی خواهد کرد. دوران روز دوشنبه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که دو رهبر همچنین درباره «اقدامهای دولت فدرال سومالی برای تضمین وحدت ملی و نیز تحولات منطقهای» گفتوگو خواهند کرد. این سفر که پیشتر اعلام نشده بود، در شرایطی انجام میشود که واکنشها و انتقادها نسبت به تصمیم اسرائیل برای بهرسمیتشناسی سومالیلند رو به افزایش است.
آنکارا: نتانیاهو منطقه را به هم میریزد
اگرچه در بیانیه دوران اشارهای مستقیم به اقدام اسرائیل نشده است، این تصمیم واکنش تند آنکارا را در پی داشت. وزارت امور خارجه ترکیه روز جمعه اقدام اسرائیل را «نمونهای تازه از اقدامات غیرقانونی نتانیاهو با هدف ایجاد بیثباتی در سطوح منطقهای و جهانی» توصیف و تأکید کرد که آنکارا همچنان از وحدت سومالی حمایت خواهد کرد. ترکیه سالهاست خود را مدافع سرسخت تمامیت ارضی سومالی معرفی کرده و بر این نکته پافشاری دارد که مسئله سومالیلند باید از طریق گفتوگو حلوفصل شود. ترکیه همچنین در هرگیسا، پایتخت دوفاکتوی سومالیلند، کنسولگری دارد.
سومالی یکی از ارکان اصلی سیاست آفریقایی ترکیه به شمار میرود و میزبان بزرگترین پایگاه نظامی برونمرزی آنکاراست. ترکیه حمایتهای نظامی، مالی و سیاسی گستردهای از این کشور در شاخ آفریقا ارائه میدهد.
آنکارا همچنین حضور خود را در حوزه انرژی سومالی گسترش داده و بنا به اعلام آلپارسلان بایراکتار، وزیر انرژی ترکیه، قرار است در سال ۲۰۲۶ عملیات اکتشافی حفاری در خشکی و آبهای فراساحلی سومالی را آغاز کند.
تنش میان ترکیه و اسرائیل
روابط ترکیه و اسرائیل بهدلیل جنگ غزه و اختلاف دیدگاهها درباره سوریه بهشدت تیره شده و به پایینترین سطح خود در سالهای اخیر رسیده است. بهرسمیتشناسی سومالیلند توسط اسرائیل در شرایطی انجام میشود که این رقابت به مناطق جدیدی کشیده شده است. در ماههای اخیر، اسرائیل همکاریهای خود با یونان و قبرس رقبای تاریخی ترکیه در شرق مدیترانه را تسریع کرده است. هفته گذشته، اسرائیل، یونان و قبرس یک برنامه همکاری نظامی سهجانبه برای سال ۲۰۲۶ امضا کردند که شامل گسترش رزمایشهای مشترک، آموزشها و گفتوگوی راهبردی نظامی میشود.
اکوایران: تقابل تند ترکیه و اسرائیل بر سر غزه و شرق مدیترانه، معادلات ژئوپلیتیکی منطقه را وارد مرحلهای تازه و پرتنش کرده است.
اسرائیل بهرسمیتشناسی سومالیلند را بخشی از تلاش گستردهتر خود برای افزایش نفوذ در آفریقا و ترغیب این منطقه جداییطلب به پیوستن به «توافقهای ابراهیم» معرفی کرده است. این اقدام با محکومیت سریع سومالی و بخش بزرگی از جامعه بینالمللی روبهرو شد. چند کشور که در چارچوب توافقهای ابراهیم روابط خود را با اسرائیل عادیسازی کردهاند از جمله امارات، بحرین و مراکش این اقدام اسرائیل را محکوم نکردند.
چرا سومالیلند خواهان استقلال است؟
به نوشته بیبیسی، سومالیلند، منطقهای نیمهبیابانی و جداشده در ساحل خلیج عدن، پس از سرنگونی دیکتاتور نظامی سومالی، «سیاد باره»، در سال ۱۹۹۱ اعلام استقلال کرد. این اقدام پس از یک مبارزه جداییطلبانه صورت گرفت که طی آن نیروهای سیاد باره به تعقیب چریکهای شورشی در این منطقه پرداختند. در جریان این درگیریها، دهها هزار نفر کشته شدند و شهرها بهطور گسترده ویران شدند. با وجود آنکه سومالیلند هرگز بهطور بینالمللی به رسمیت شناخته نشده، این منطقه دارای نظام سیاسی فعال، نهادهای دولتی، نیروی پلیس و واحد پولی مستقل است.
پیشینه آن به دوران استعمار در قرن نوزدهم بازمیگردد. سومالیلند تا سال ۱۹۶۰ تحتالحمایه بریتانیا بود و با نام «سومالیلند بریتانیا» شناخته میشد؛ سپس با سومالیلند ایتالیایی ادغام شد و جمهوری سومالی شکل گرفت. حامیان استقلال سومالیلند استدلال میکنند که جمعیت این منطقه عمدتاً از طایفه اسحاق تشکیل شده که از نظر قومی با بخشهای دیگر سومالی تفاوت دارد. همچنین سومالیلند با جمعیتی حدود شش میلیون نفر، از ثبات و آرامش نسبی برخوردار است. طرفداران آن میگویند این منطقه نباید به کشوری گره بخورد که سالهاست گرفتار حملات گروههای اسلامگرای تندرو بوده است.
اسرائیل در سومالی به دنبال چیست؟
اسرائیل وعده داده در حوزههای کشاورزی، بهداشت، فناوری و اقتصاد با سومالیلند همکاری کند. اما تحلیلگران میگویند دلایل راهبردی مهمتری پشت این تصمیم قرار دارد. اندیشکده اسرائیلی «مؤسسه مطالعات امنیت ملی» ماه گذشته اعلام کرد:«اسرائیل به دلایل راهبردی متعدد، از جمله احتمال یک کارزار آینده علیه حوثیها، به متحدانی در منطقه دریای سرخ نیاز دارد.» در این گزارش آمده است: «سومالیلند گزینهای ایدهآل برای چنین همکاریای است، زیرا میتواند دسترسی بالقوه اسرائیل به یک منطقه عملیاتی نزدیک به منطقه درگیری را فراهم کند.»
پس از آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳، اسرائیل بارها اهدافی را در یمن هدف قرار داد؛ حملاتی که در پاسخ به حملات حوثیها علیه اسرائیل انجام شد. حوثیها گفته بودند این اقدامات در همبستگی با فلسطینیان غزه صورت گرفته است. در واکنش به بهرسمیتشناسی سومالیلند، حوثیها هشدار دادند که هرگونه حضور اسرائیل در سومالیلند «هدف نظامی» نیروهای آنها خواهد بود. چند ماه پیش، برخی رسانهها گزارش دادند که اسرائیل با سومالیلند درباره احتمال اسکان مجدد فلسطینیانی که بهزور از غزه اخراج شدهاند، تماسهایی برقرار کرده است.
اسرائیل درباره این گزارشها اظهار نظری نکرد، اما سومالیلند در آن زمان اعلام کرد که هرگونه اقدام اسرائیل برای بهرسمیتشناسی استقلال این منطقه، ارتباطی با مسئله فلسطین ندارد. با این حال، هم سومالی و هم تشکیلات خودگردان فلسطین گفتهاند این اقدام اسرائیل میتواند به طرحی برای جابهجایی اجباری فلسطینیان مرتبط باشد. رئیسجمهور سومالی روز یکشنبه به پارلمان کشورش گفت:«سومالی هرگز نخواهد پذیرفت که مردم فلسطین بهزور از سرزمین بحق خود به مکانی دوردست منتقل شوند.» کامرون هادسون، تحلیلگر آفریقایی مستقر در آمریکا، به بیبیسی گفت که اسرائیل در درجه نخست به این دلیل سومالیلند را به رسمیت شناخته که میخواهد نفوذ ایران در منطقه دریای سرخ را مهار کند. او افزود:«دریای سرخ مسیری برای انتقال سلاح و نیرو به سمت شرق مدیترانه است و بهطور سنتی منبع پشتیبانی از نیروهای مستقر در غزه بوده است. بنابراین داشتن حضور امنیتی و اطلاعاتی در دهانه دریای سرخ، کاملاً در راستای منافع امنیت ملی اسرائیل است.»
