المانیتور؛ پزشکیان بن‌بست هسته‌ای ایران و غرب را می‌شکند؟

به گزارش اکوایران، انتخاب اخیر یک اصلاح طلب کمتر شناخته شده به عنوان رئیس جمهور بعدی ایران، می‌تواند درها را برای دیپلماسی بر سر برنامه هسته‌ای این کشور باز نگه دارد، در صورتی که پیروز انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ماه نوامبر تصمیم به تجدید مذاکرات داشته باشد. 

نیاز به بازگشت به مسیر اصلاح

به نوشته المانیتور، مسعود پزشکیان، جراح قلب 69 ساله، وزیر سابق بهداشت و نماینده فعلی مجلس، در دور دوم انتخابات روز جمعه 53 درصد آرا را به دست آورد تا جایگزین ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور فقید شود که در اثر سقوط هلیکوپتر در ماه مه جان باخت. 

پزشکیان سعید جلیلی، مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای را شکست داد که سرسختانه مخالف دست‌یابی توافق با  غرب است و منتقدانش هشدار داده‌اند که او محدودیت‌هایی را به سبک طالبان در جامعه ایجاد خواهد کرد. 

در مقام مقایسه، پزشکیان یک فرد معتدل در درون حکومت است و وعده داده که محدودیت‌‌های اجتماعی، از جمله اجرای الزامات حجاب برای زنان را کاهش دهد. 

پزشکیان در جریان مبارزات انتخاباتی کوتاه خود گفت که مستقیماً با ایالات متحده برای لغو تحریم‌هایی که خسارت زیادی بر اقتصاد ایران وارد کرده است، مذاکره خواهد کرد. 

پزشکیان روز شنبه در سخنرانی خود گفت: «من آمده‌ام تا به دنبال صلح و آرامش پایدار و همکاری در منطقه و همچنین گفتگو و تعامل سازنده با جهان باشم.»

وعده‌های انتخاباتی او مبنی بر تعامل بیشتر با جهان خارج در سیستمی مورد آزمایش قرار خواهد گرفت که در آن مجلس تحت سلطه تندروها است و نهادهای عالی حرف آخر را در مورد همه مسائل کشور می‌زند.  

علی واعظ، مدیر پروژه ایران برای گروه بحران بین‌المللی، گفت، این واقعیت که به یک نامزد اصلاح‌طلب اجازه داد شده که برای اولین بار از سال 2001 برنده شود، نشان می‌دهد که این درک در سیستم وجود دارد که نوعی اصلاح مسیر مورد نیاز است.

احیای دیپلماسی هسته‌ای 

پزشکیان خواستار احیای توافق هسته‌ای 2015 بین ایران و قدرت‌های جهانی شده که محدودیت‌های سختی را برای فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در ازای لغو تحریم‌های بین‌المللی تعیین می‌کرد.

از زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق، ایالات متحده را در سال 2018 از توافق خارج کرد  و تحریم‌های تنبیهی علیه صنعت نفت و بخش مالی این کشور را بازگرداند، ایران به تدریج برنامه هسته‌ای خود را گسترش داده است. ایالات متحده اکنون تخمین می‌زند که زمان لازم برای جمع آوری مواد شکافت‌پذیر برای تهران از یک سال به «هفته‌ها یا کمتر» رسیده است. 

متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه، روز دوشنبه در پاسخ به سوالی درباره تجدید دیپلماسی هسته‌ای در دوران پزشکیان گفت: «اجازه دهید او ابتدا کار خود را آغاز کند.»

میلر گفت: «دیپلماسی مؤثرترین راه برای دستیابی به یک راه حل مؤثر و پایدار در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران است. اما ما همچنین به صراحت اعلام کرده‌ایم که با توجه به تشدید تنش‌های جمهوری اسلامی ایران در سراسر منطقه، در حال حاضر از هرگونه راه حل دیپلماتیک معنادار فاصله داریم.»

تحکیم روابط با مقاومت

تنش‌ها با غرب بر سر ادعای تامین پهپادهای مسلح برای روسیه بالا گرفته است. پزشکیان در یکی از اولین تماس‌های خود پس از کسب پیروزی، با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه تماس گرفت تا به حمایت تهران از مسکو اطمینان دهد.

رئیس جمهور منتخب همچنین نشان داد که هیچ تغییری در حمایت ایران از نیروهای مقاومت منطقه ایجاد نخواهد شد. او روز دوشنبه در نامه‌ای به حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله نوشت که «حمایت از گروه‌های مقاومت به شدت ادامه خواهد داشت.»

گروه‌های مقاومت در سوریه و عراق حملات خود را به نیروهای آمریکایی محدود کرده‌اند، اما گروه حزب‌الله لبنان به تبادل آتش با اسرائیل ادامه می‌دهد و حوثی‌ها در یمن حملات خود را در دریای سرخ و آب‌های مجاور انجام می‌دهند. طی یک سال گذشته، مقامات ارشد آمریکایی چندین دور مذاکرات غیرمستقیم در عمان با همتایان ایرانی خود با هدف کاهش تنش برگزار کرده‌اند. 

انگیزه برای مذاکرات

ولی نصر، استاد روابط بین‌الملل و مطالعات خاورمیانه در دانشگاه جانز هاپکینز، گفت که ایران تحریم‌شده همچنان برای ادامه این گفت‌وگوها با ایالات متحده انگیزه دارد. 

نصر گفت: «موضع اولیه پزشکیان اساسا یافتن راه‌هایی برای تعامل با غرب است. واقعیت این است که مقامات ایران با یک تلاش جدی دیپلماتیک موافق بوده است.»

 جو بایدن با وعده بازگرداندن توافق هسته‌ای از هم پاشیده روی کار آمد و پس از بیش از یک سال گفتگوهای غیرمستقیم در پایتخت اتریش، به نظر می‌رسید توافقی در دسترس باشد.

سپس ایرانی‌ها خواسته‌هایی را مطرح کردند که برای دولت بایدن شدنی نبود، از جمله تضمین این که رئیس‌جمهور آینده آمریکا توافق هسته‌ای را کنار نگذارد. تا نوامبر 2022، خود بایدن این توافق را مرده اعلام کرده بود. سال بعد، ایران پنج آمریکایی را به عنوان بخشی از مبادله زندانیان آزاد کرد که همچنین باعث شد تهران به 6 میلیارد دلار وجوه مسدود شده دسترسی محدود داشته باشد. این وجوه پس از 7 اکتبر دوباره محدود شد.

تحلیلگران می‌گویند انتظار می‌رود که پزشکیان تیم سیاست خارجی خود را با دیپلمات‌های کارکشته آشنا به اعضای دولت بایدن که در تهیه پیش‌‌‌نویس توافق هسته‌ای در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما، رئیس جمهور پیشین آمریکا دخیل بودند، جمع کند. 

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه سابق که در مذاکرات اولیه همتای جان کری، وزیر امور خارجه وقت آمریکا بود، برای پزشکیان مبارزات انتخاباتی داشت و احتمالا به عنوان مشاور ارشد در این سمت باقی خواهد ماند. انتظار می‌رود پزشکیان، معاون سابق ظریف، سید عباس عراقچی را به عنوان وزیر امور خارجه خود انتخاب کند. 

واعظ درباره تیم سیاست خارجی پزشکیان گفت: «اکنون غرب یک طرف گفتگوی قابل قبول در تهران دارد که می‌تواند با واژگان دیپلماسی بین‌المللی تعامل داشته باشد.»

در انتظار ساکن بعدی کاخ سفید

نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در تهران به دقت زیر نظر است. پیروزی ترامپ در ماه نوامبر احتمالاً به معنای بازگشت «کمپین فشار حداکثری» تحریم‌های دولت او خواهد بود که هدف آن متقاعد کردن جمهوری اسلامی ایران برای مذاکره درباره یک توافق هسته‌ای قوی‌تر است که به مسائل منطقه‌ای و برنامه موشکی آن نیز رسیدگی می‌کند.  

دور دوم بایدن، یا رئیس جمهور دموکرات دیگری، می‌تواند شاهد فشار مجدد برای توافق محدودتر باشد که تلاش می‌کند برنامه هسته‌ای ایران را محدود کند.

در این میان، انتظار نمی‌رود ایرانی‌ها قبل از اینکه بدانند رئیس‌جمهور بعدی آمریکا چه کسی خواهد بود، امتیازات عمده‌ای بدهند و احتمالاً بایدن هم قبل از نوامبر امتیازی نخواهد داد.

دو طرف می‌توانند گفتگوهای کاهش تنش خود را حتی در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک در سپتامبر امسال از سر بگیرند، در صورتی که چنین نشستی به طور مجزا و با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری چند هفته دیگر برگزار شود. 

نصر گفت: «انتخاب پزشکیان - چه با حضور ترامپ و چه بایدن بعد از ژانویه - فرصتی را برای غرب فراهم می‌کند تا ارزیابی لازم را انجام دهد تا ببیند آیا یک روند دیپلماتیک جدی در مورد مهار موضوع هسته‌ای و کاهش تنش امکان پذیر است یا خیر.»