معنای تغییر دکترین هسته‌ای پوتین؛ شاهین‌های کرملین به آرزوی خود می‌رسند؟

به گزارش اکوایران، از آغاز حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، ولادیمیر پوتین و سایر مقامات کرملین اغلب غرب را با زرادخانه هسته‌ای خود تهدید کرده‌اند.

به نوشته آسوشیتدپرس، در روز اول جنگ اوکراین، پوتین گفت: «هر کس سعی کند سد راه ما شود، چه رسد به اینکه برای کشور و مردم ما تهدید بیافریند، باید بداند که پاسخ روسیه فوری بوده و پیامدهایی را در پی خواهد داشت که هرگز در تاریخ ندیده‌اید».

در طول تقریباً دو سال جنگ، غرب میلیاردها دلار سلاح پیشرفته به اوکراین داده که برخی از آن‌ها برای حمله به خاک روسیه مورد استفاده قرار گرفته‌اند. اما در حالی که تهدیدهای کرملین افزایش یافته و حتی با استقرار تسلیحات هسته‌ای میدانی در بلاروس (درست در آن سوی مرز اوکراین)، تاکنون تنها یک پیام مبهم بوده است.

اما چه چیزی در نهایت می‌تواند محرک پاسخ هسته‌ای کرملین باشد؟

در ماه ژوئن، پوتین در پاسخ به این پرسش از سوی خبرگزاری‌های بین‌المللی، به دکترین هسته‌ای روسیه اشاره کرد. او در نشست سنت‌پترزبورگ گفت: «ببینید دکترین هسته‌ای روسیه چه آمده است. اگر اقدامات کسی حاکمیت و تمامیت ارضی ما را تهدید کند، ما استفاده از تمام ابزارهای در اختیار خود را ممکن می‌دانیم».

اکنون شاهین‌های روسی از پوتین می‌خواهند که دکترین هسته‌ای را برای کاهش آستانه استفاده از تسلیحات هسته‌ای تغییر داده و او نیز گفته که با در نظر گرفتن وضعیت در حال تحول جهان، این سند می‌تواند اصلاح شود.

دکترین هسته‌ای روسیه چیست؟

این دکترین که به طور رسمی «اصول اساسی سیاست دولتی در زمینه بازدارندگی هسته‌ای» نامیده می‌شود، در سال ۲۰۲۰ توسط پوتین امضا شد و چهارچوبی را برای استفاده احتمالی روسیه از زرادخانه اتمیش که بزرگترین زرادخانه جهان است، ترسیم می‌کند.

این سند تسلیحات هسته‌ای را «ابزاری برای بازدارندگی» توصیف کرده و خاطرنشان می‌کند که استفاده از آن‌ها «اقدامی شدید و اجباری» است. در این سند اعلام شده که روسیه «تمام تلاش‌های لازم برای کاهش تهدید هسته‌ای و جلوگیری از تشدید روابط بین‌المللی که می‌تواند منجر به درگیری‌های نظامی از جمله هسته‌ای شود‌ را انجام می‌دهد».

در این سند آمده است: «هدف بازدارندگی هسته‌ای فهماندن به دشمن بالقوه از اجتناب‌ناپذیری تلافی در صورت تجاوز به فدراسیون روسیه و/یا متحدان آن است».

محرک‌های استفاده از سلاح هسته‌ای

طبق این دکترین، روسیه می‌تواند از این سلاح‌ها «در پاسخ به استفاده از تسلیحات هسته‌ای و سایر انواع سلاح‌های کشتارجمعی علیه خود و/یا متحدانش و همچنین در صورت تجاوز به فدراسیون روسیه با استفاده از تسلیحات متعارف، زمانی که وجود خود دولت در خطر باشد، استفاده کند».

در این سند آمده که تسلیحات هسته‌ای می‌تواند در شرایط خاص زیر مورد استفاده قرار گیرند:

در صورتی که اطلاعات موثقی مبنی بر پرتاب موشک‌های بالستیک به سمت خاک روسیه یا متحدانش دریافت شود.

در صورتی که از تسلیحات هسته‌ای یا سایر سلاح‌های کشتارجمعی علیه روسیه یا متحدانش استفاده شود.

اگر حمله دشمن با تسلیحات متعارف وجود روسیه را تهدید کند.

در صورت حمله به تأسیسات مهم دولتی یا نظامی روسیه که می‌تواند توانایی حمله هسته‌ای تلافی‌جویانه کشور را تضعیف کند.

آیا تاکنون هیچ حمله‌ای به این آستانه نزدیک شده است؟

با حمله روسیه به بخش‌هایی از شمال شرقی اوکراین در نزدیکی شهر خارکیف، واشنگتن به کی‌یف اجازه داده از تسلیحات دوربرد آمریکایی برای حملات به خاک روسیه در منطقه مرزی استفاده کند. اما این حملات محدود بوده و به نظر نمی‌رسد تهدیدی وجودی باشد و تحت دکترین هسته‌ای قرار گیرد.

با این حال، شاهین‌های مسکو به سری حملات اوکراین به پایگاه‌های هوایی روسیه که بمب‌افکن‌های دارای قابلیت هسته‌ای دوربرد را در خود جای داده‌اند و همچنین حملات اخیر به رادارهای هشدار زودهنگام اشاره کرده‌اند.

آن‌ها می‌گویند که به نظر می‌رسد این شرایط استفاده از سلاح هسته‌ای را همانطور که در دکترین آمده، توجیه می‌کند. مقامات روس درباره حملات به اهداف حساس‌تر اظهار نظر نکرده‌اند. رادارهای هشدار زودهنگام برای شناسایی پرتاب موشک‌های آمریکایی طراحی شده تا به روسیه اجازه دهند موشک‌های هسته‌ای خود را قبل از نابودی پرتاب کند.

جیمز اکتون، معاون مدیر برنامه سیاست هسته‌ای بنیاد کارنگی در تحلیل اخیر خود گفت که حملات اوکراین به رادارهای هشدار زودهنگام می‌تواند کرملین را به این فکر بیاندازد که واشنگتن چنین حملاتی را برای تضعیف بازدارندگی هسته‌ای روسیه تشویق کرده است.

اکتون گفت: «اگر مسکو باور داشته باشد که واشنگتن می‌تواند حمله پیشگیرانه موفقی علیه نیروهای هسته‌ای روسیه انجام دهد، ممکن است دستش روی ماشه حرکت کرده و خطر حمله هسته‌ای بزرگ روسیه بر اساس یک هشدار اشتباه یا کاذب را افزایش دهد».

تغییرات احتمالی در دکترین هسته‌ای روسیه

با افزایش موفقیت‌های اخیر مسکو در میدان جنگ اوکراین، تهدیدهای هسته‌ای کرملین نیز کاهش یافته است. با این حال، در روسیه نیز درخواست‌هایی برای تغییر دکترین هسته‌ای وجود داشته و پوتین گفته که ممکن است بسته به رویدادهای جهانی، این سند اصلاح شود.

شاهین‌ها بارها خواستار تشدید ادبیات سند شده و استدلال می‌کنند که سند فعلی بسیار ضعیف و مبهم است. آن‌ها می‌گویند این دکترین مانع از افزایش کمک‌های غرب به اوکراین نشده و این تصور را ایجاد می‌کند که مسکو هرگز به سلاح هسته‌ای متوسل نخواهد شد.

دیمیتری ترنین، کارشناس امور خارجه از اندیشکده دولتی انستیتوی اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل در مسکو پیشنهاد اصلاح آن را داده و تا نشان داده شود در زمانی که «منافع ملی اصلی روسیه در خطر باشد»، مانند آنچه در اوکراین جریان دارد، مسکو می‌تواند زودتر از بقیه به سلاح هسته‌ای متوسل شود. ترنین اخیرا نوشت: «وظیفه حاد در سال سوم رویارویی نظامی این است که از دخالت عمیق‌تر ناتو در آن جلوگیری کنیم. اگر این کار را نکنیم، بی‌تفاوتی نسبت به تشدید مداوم تنش‌ها توسط غرب می‌تواند به درگیری مستقیم بین ارتش‌های روسیه و بیانجامد که با یک جنگ هسته‌ای جهانی همراه خواهد بود».

سرگئی کاراگانوف، کارشناس سیاست خارجی و مشاور کرملین در یک مجمع بین‌المللی در سنت‌پترزبورگ نیز از پوتین خواست تا دکترین را اصلاح کرده و آستانه استفاده از سلاح هسته‌ای را پایین‌تر بیاورد.

او به رهبر روسیه گفت: «امیدوارم این تغییر به زودی انجام شود تا به شما حق رسمی پاسخ به هرگونه حمله به خاک ما با حمله هسته‌ای داده شود. امیدوارم چنین بندی به دکترین ما اضافه شود تا دشمنانمان عقب بنشینند».

کاراگانوف غرب را به عموره و سدوم (شهر قوم لوط) تشبیه کرد که به دلیل شرارتشان، توسط خدا با باران آتش نابود شدند. او گفت: «بیایید باران آتش را به یاد آورده و سعی کنیم بشریت را به هوش بیاوریم».

پوتین با احتیاط پاسخ داد و گفت که در حال حاضر تهدیداتی نمی‌بیند که استفاده از سلاح هسته‌ای را توجیه کند، اما درب بازنگری در این سیاست را نیز باز گذاشت. او گفت: «این دکترین یک ابزار زنده است، ما با دقت آنچه در جهان اطرافمان اتفاق می‌افتد را تماشا کرده و تغییرات در دکترین را رد نمی‌کنیم».

او گفت که نیاز به اصلاح این سند ناشی از نگرانی در مورد احتمال استقرار تسلیحات هسته‌ای کم‌توان توسط غرب است. پوتین جزئیات زیادی ارائه نداد، اما سخنان او احتمالاً به بحث‌های ایالات متحده در مورد استقرار موشک‌های هسته‌ای با قدرت کم در زیردریایی‌ها اشاره دارد.

طرفداران این اقدام می‌گویند چنین تسلیحاتی برای مقابله با تهدیدات روسیه ضروری بوده، در حالی که منتقدان استدلال می‌کنند که این کار می‌تواند آستانه استفاده از سلاح هسته‌ای توسط ایالات متحده را کاهش داد و خطر جنگ را افزایش دهند.

پوتین گفت: «دستگاه‌های هسته‌ای با قدرت بسیار کم در حال توسعه هستند و ما از ایده‌های در حال گردش در محافل کارشناسی غرب آگاه هستیم مبنی بر اینکه می‌توان از این دارایی‌های نظامی استفاده کرد و هیچ چیز دهشتناک خاصی در مورد آن وجود ندارد. ما مجبوریم به این توجه کنیم و حواسمان به آن است».