سیگنال جدید برای توافق بزرگ؛ خیز تهران برای تبدیل تهدید ترامپ به فرصت؟

به گزارش اکوایران، در شرایطی که با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، نگرانی‌ها از بابت فشارهای فزاینده بر ایران در حال افزایش بوده، به نظر می‌رسد تهران اخیراً سیگنال مصالحه و کاهش تنش به دولت جدید آمریکا ارسال کرده است.

سایه بازگشت ترامپ؟

به نوشته المانیتور، علی لاریجانی، یکی از دستیاران ارشد رهبری و سیاستمدار میانه‌رو و مذاکره‌کننده باتجربه در مصاحبه‌ای در روز پنج‌شنبه از تمایل تهران به مصالحه و کاهش تنش خبر داد.

در این مصاحبه طولانی، لاریجانی به توضیح سیاست‌های منطقه‌ای ایران و خصوصاً تنش‌های آن با ایالات متحده در خصوص توافق هسته‌ای برجام پرداخت.

از سال ۲۰۱۸ و زمانی که دونالد ترامپ از آن خارج شده و تحریم‌های سنگینی را علیه تهران اعمال کرد، این توافق شدیداً آسیب دید. در پاسخ، تهران فرآیند تدریجی افزایش غنی‌سازی خود تا سطح ۶۰ درصد را آغاز کرد و ذخایر اورانیومش را به میزان قابل‌توجهی افزایش داد که نقض تعهداتش در چهارچوب برجام محسوب می‌شد.

با این حال، بازگشت ترامپ نگرانی‌هایی در تهران برانگیخته، زیرا تحریم‌های سنگین او دوباره درآمد نفتی ایران را هدف قرار خواهد داد و آرامشی نسبی که تهران در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن تجربه کرده بود را از بین خواهد برد.

برجام وحی مُنزَل نیست

لاریجانی در این مصاحبه به دولت جدید آمریکا گفت: «شما با تجربه‌ای که برای منصرف‌کردن ایران دارید و دیدید که نمی‌شود، پس دو تا راه بیشتر پیش رویتان ندارید؛ یکی برگردید به همان برجامی که تصویب شده و ایران همیشه به شما گفته بیایید برگردید اشتباهتان را حل کنید البته خسارت‌های ما را هم باید یک‌جوری تأمین کنید».

در ادامه، لاریجانی گزینه دوم را مطرح کرد: «یک راه دیگرش هم این است که خیلی خب، قبول ندارید؟ چون شنیدم دولت جدید ایالات متحده گفته ما آن برجام را اصلاً قبول نداریم چون ایرانی‌ها سر ما را کلاه گذاشتند! (برجام) وحی مُنزَل نیست. خب بیایید سر موضوع جدید (توافق کنیم). شما می‌گویید ایران هسته‌ای را ما قبول داریم، (اما اگر) به سمت بمب نرود عیب ندارد. ما غنی‌سازی در این حد داریم، خب بیایید توافق کنید؛ ما به سمت بمب نمی‌رویم، شما هم شروط ما را بپذیرید. توافق بعدی بکنید. بنابراین ما توصیه نمی‌کنیم شما رفتار غلط قبلیتان را دنبال کنید. ولی به هر حال، این هم یک راه‌حل است. بیایید از این راه‌حل استفاده کنید».

این پیشنهاد در مقایسه با رویکرد قبلی تهران بالاخص در جولای سال ۲۰۱۹ تفاوت دارد. در آن زمان، شینزو آبه، نخست‌وزیر فقید ژاپن با حضور در تهران قصد داشت توافق جدیدی بین آمریکا و ایران میانجیگری کند و تمایل ترامپ به مصالحه را برساند. اما این پیشنهاد شدیدا رد کرد و اظهار شد که ترامپ شایسته پاسخ‌دادن نیست.

بازگشت در وضعیت جدید

به ادعای نویسنده المانیتور، اظهارات لاریجانی دلالت بر فشار فزاینده‌ای دارد که تهران در مواجه با دولت جدید ترامپ احساس می‌کند؛ فشاری که با موقعیت ایران در پویایی‌های منطقه‌ای پیچیده‌تر شده است. آن بازدارندگی که تهران طی دهه‌ها به آن تکیه کرده بود، پس از چندین مرحله تقابل مستقیم با دشمن دیرینه‌اش اسرائیل، با چالش مواجه شده است. متحدان اصلی ایران در منطقه، یعنی حزب‌الله و حماس، با ضربات بی‌سابقه‌ای در نتیجه حملات و ترورهای اسرائیل مواجه شده‌اند که به رهبری و توان عملیاتی آن‌ها آسیب رسانده است.

در چنین شرایطی، تهران با نگرانی‌های مشروعی مواجه بوده مبنی بر اینکه دولت جدید ایالات متحده در خصوص تنش‌های منطقه‌ای، تمام وزن خود را پشت اسرائیل قرار دهد. در جریان رقابت‌های انتخاباتی، زمانی که اسرائیل در حال بررسی حمله تلافی‌جویانه به ایران بود، ترامپ اعلام کرد که از حمله این رژیم به تأسیسات هسته‌ای ایران حمایت خواهد کرد؛ اقدامی که به دلیل فشار دولت بایدن متوقف شد.

تنها در هفته پیش، لاریجانی در مأموریت دیگری در بیروت بود تا احتمالا پیامی را به حزب‌الله و رئیس پارلمان لبنان منتقل کند که گویا به توافقات آتش‌بس در این کشور مربوط می‌شد.

در نظر دشمنان جمهوری اسلامی، سیگنال جدید تهران مبنی بر آمادگی برای کاهش تنش‌ها با واشنگتن نشانه مهمی تلقی می‌شود.  از سوی دیگر، حامیان چنین حرکتی در داخل آن را در راستای «نرمش قهرمانانه» می‌بینند؛ اصطلاح مشهوری که در سال ۲۰۱۳ برای دفاع از مذاکرات مستقیم با ایالات متحده که به برجام انجامید، استفاده شد. این رویکرد ایران را به مدت کوتاهی از تنش‌های بین‌المللی  ایران کاست و از وقوع درگیری نظامی بر سر برنامه هسته‌ای کشور جلوگیری کرد.

احتیاط در ادبیات هسته‌ای

اظهارات لاریجانی همزمان با صدور قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتشر شد که ایران را به بهانه افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده محکوم کرد. قطعنامه که توسط کشورهای اروپایی تهیه شده بود، از تهران خواسته تا با آژانس همکاری کند و آژانس را نیز ملزم ساخته تا ارزیابی «جامع و به‌روز» از فعالیت‌های هسته‌ای ایران انجام دهد.

این قطعنامه با محکومیت سریع ایران مواجه شد و بلافاصله تهدید به راه‌اندازی سانتریفیوژهای پیشرفته در واکنش به آن کرد. با این حال، ادبیات بیانیه مشترک سازمان انرژی اتمی ایران و وزارت امور خارجه این کشور بوی احتیاط می‌داد.

پیش از صدور قطعنامه آژانس، تندروها خواسته بودند که تهران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج شده و بازرسان آژانس را اخراج کند. در مقابل، بیانیه‌های رسمی تأکید کردند که همکاری جمهوری اسلامی با نهاد ناظر هسته‌ای همچنان بدون وقفه ادامه خواهد یافت و مطابق با تعهدات خواهد بود.

موضع عمل‌گرایانه‌ای که دولت میانه‌روی کنونی اتخاذ کرده و همچنین پیشنهاد جدید لاریجانی نشان‌دهنده محاسبه‌ای مجدد در تهران بوده که توسط بازگشت ترامپ به قدرت برانگیخته شده است. علی‌رغم لفاظی‌های قدیمی، مقامات ایرانی در تلاش هستند تا چالش دولت دوم ترامپ را به فرصت تبدیل کنند و جلوی اصطکاک با رئیس‌جمهور غیرقابل‌پیش‌بینی که در سال ۲۰۲۰، تقریباً جنگ تمام‌عیاری با جمهوری اسلامی به راه انداخت را بگیرند.

در ماه اکتبر، با ترامپ تأکید کرد که علاقه زیادی به تغییر حکومت ایران ندارد اما به وضوح گفت: «آن‌ها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند». حالا به نظر می‌رسد توافق با او یکی از اولویت‌های اصلی جمهوری اسلامی باشد تا اقتصاد آسیب‌دیده ایران را نجات داده و حاکمیت خود را تحکیم کند.