آغوش باز ترامپ به روی شورشی‌ها؟ اردوغان نیابتی تل‌آویو در سوریه شد؟

به گزارش اکوایران، حمله غافلگیرکننده شورشیان سوریه که توسط گروه افراطی با ریشه‌های القاعده رهبری می‌شود، تأثیرات عظیم منطقه‌ای ناشی از جنگ اسرائیل علیه حزب‌الله لبنان را به نمایش می‌گذارد.

به نوشته ریسپانسبل استیت‌کرفت، حزب‌الله که شدیدآً توسط حملات هوایی و عملیات زمینی اسرائیل در جنوب لبنان آسیب دیده، فعلاً و حداقل موقتاً، قادر به ایفای نقش برجسته‌ای در دفاع از دولت بشار اسد نیست. این موضوع به وضوح از سرعت و سهولت پیشروی شورشیان پس از آغاز حمله ۲۷ نوامبر نمایان است.

فرصت طلایی محور شورشی-تکفیری

پس از تصرف حلب و تسلط کامل بر استان ادلب، شورشیان تحت رهبری گروه هیئت تحریرالشام به دنبال عقب‌نشینی ارتش سوریه و نیروهای متحد که ابتدا با کمک حملات هوایی روسیه دفاع سختی از خود نشان دادند، پنج‌شنبه گذشته وارد حما شدند.

موفقیت‌های شورشیان تاکنون برای ایالات متحده معضل جدی ایجاد کرده، زیرا گروه تحریرالشام رهبری این حمله را بر عهده دارد، هرچند که گروه‌های دیگر تحت حمایت ترکیه، از جمله ارتش ملی سوریه که قبلا ارتش آزاد سوریه نام داشت نیز درگیر هستند. هیئت تحریرالشام گروهی سلفی-تکفیری به شمار می‌آید و که پیشتر با نام جبهه‌النصره فعالیت می‌کرد که وابسته به القاعده بود. تحریرالشام از سوی ایالات متحده و دیگر کشورها، گروهی تروریستی محسوب می‌شود.

اگرچه رهبری تحریرالشام رسماً از القاعده جدا شده و به نظر می‌رسد که تمرکز خود را بر وضعیت محلی سوریه گذاشته، اما همچنان به ایدئولوژی سلفی-تکفیری سازمان مادر خود وفادار است.

حمله شورشیان در همان روزی آغاز شد که آتش‌بس بین لبنان و اسرائیل به اجرا درآمد. زمان‌بندی این حمله قطعاً به وضعیت ضعیف حزب‌الله که نقشی حیاتی در کمک به دولت سوریه برای غلبه بر شورشیان مسلح پس از آغاز جنگ داخلی سوریه داشت، مرتبط است. بر اساس توافق آتش‌بس با اسرائیل، حزب‌الله موظف به پایان‌دادن به حضور مسلحانه خود در جنوب لبنان است، امری که توان این گروه برای عملیات مؤثر در سوریه را محدود می‌کند.

ریاض کهواجی، بنیان‌گذار مؤسسه تحلیل‌های نظامی خاورمیانه و خلیج فارس توضیح داد: «آن‌ها (گروه‌های مسلح ضد دولت سوریه) خواستند از توافق آتش‌بس که حرکت حزب‌الله را محدود می‌کند، بهره ببرند».

همچنین باور بر این بوده که جنگ بین حزب‌الله و اسرائیل به موفقیت حمله غافلگیرانه شورشیان کمک کرده است. برای مقابله با ارتش اسرائیل، حزب‌الله نیروهای خود را از میدان نبرد سوریه عقب کشید و این خلاء پیش‌آمده بین نیروهای طرفدار دولت سوریه فرصتی بزرگ برای شورشیان فراهم آورد. حتی خود شورشیان به مزیت استراتژیکی که از عملیات اسرائیل علیه حزب‌الله به دست آورده بودند، اشاره کرده‌اند.

علاوه بر شرایط آتش‌بس، عوامل دیگری وجود دارند که نشان می‌دهد احتمال اعزام حزب‌الله به سوریه بسیار کم است. مهم‌ترین این عوامل خستگی ناشی از نبرد شدید با اسرائیل بوده که خسارات بی‌سابقه‌ای را وارد کرد.

ژنرال حسن جونی، افسر بازنشسته ارتش لبنان گفت: «حزب‌الله دیگر قادر به حضور سنگین نظامی در سوریه نیست و از جنگ با اسرائیل فرسوده شده است».

علاوه بر این، تمرکز فوری حزب‌الله بر جبهه جنوبی با اسرائیل خواهد بود؛ جایی که آتش‌بس ضعیفی در حال اجراست. یک منبع نزدیک به حزب‌الله گفت: «اکنون اولویت در جبهه با اسرائیل خواهد بود». او افزود که احتمالاً دیگر بازیگران برای حمایت از اسد وارد عمل خواهند شد.

در همین حال، تهران اعلام کرده که همچنان به جلوگیری از پیروزی شورشیان علیه دولت دمشق متعهد است. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در روز یکشنبه با بشار اسد در دمشق دیدار کرد تا آخرین تحولات را بررسی کرده و بر حمایت تهران از متحد سنتی خود تأکید کند. ایران همچنین وعده داده که مستشاران نظامی خود را در سوریه نگه دارد و نیروهای مقاومت عراقی متحد ایران نیز از مرز عبور کرده تا به توقف پیشروی شورشیان کمک کنند.

این تحولات نباید تعجب‌آور باشد، زیرا تحولات منطقه‌ای نشان می‌دهد که برای تهران بسیار حیاتی است تا حمایت خود از متحد سوریش را نشان دهد.

پرکردن خلاء حزب‌الله

عباس اصلانی، پژوهشگر ارشد در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه گفت: «این باور وجود دارد که با توجه به وقایع غزه و لبنان، محور مقاومت در سوریه تضعیف شده، اما ایران می‌خواهد نشان دهد که چنین چیزی درست نیست و اتفاق نخواهد افتاد».

آنچه که همچنان باید دید، این بوده که ایران تا چه اندازه قادر است بدون اتکا به نیروهای باتجربه حزب‌الله و عملیات‌های هوایی روسیه علیه شورشیان، همچنان از دولت سوریه حمایت کند.

اینکه متحدان عراقی ایران قادر به پرکردن خلا حزب‌الله در سوریه خواهند بود یا خیر، سؤالی است که هنوز پاسخ آن روشن نیست. توان رزمی حزب‌الله لبنان به مراتب بیشتر از گروه‌های عراقی است. همچنین کارشناسان معتقدند که فشار و نفوذ ایالات متحده بر بغداد محدودیت‌هایی را برای تعداد نیروهایی که گروه‌های مقاومت عراقی موسوم به «حشدالشعبی می‌توانند به سوریه اعزام کنند، ایجاد کرده است.

کهواجی توضیح داد: «ما دیدیم که نیروهای حشد عراقی تنها قادر به اعزام محدود نیروها، در حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر به سوریه است». او افزود که ایالات متحده بر بغداد فشار می‌آورد تا از ارائه حمایت به اسد خودداری کند.

دوراهی ترامپ

موضع ایالات متحده در قبال تحولات جاری نشان‌دهنده سردرگمی بوده که از ابتدای جنگ سوریه، سیاست واشنگتن را در بر گرفته است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده در مصاحبه‌ای سی‌ان‌ان نگرانی‌هایی را درباره تحریرالشام ابراز کرد و همزمان اشاره کرد که واشنگتن لزوماً وضعیت سوریه را به چشم منفی نمی‌بیند. او خاطرنشان کرد: «ما از اینکه دولت اسد که توسط روسیه، ایران و حزب‌الله حمایت می‌شود، تحت فشارهایی قرار گرفته، ناراحت نیستیم».

اینکه چگونه دولت ترامپ به تحولات سوریه خواهد پرداخت، هنوز معلوم نیست. با توجه به اینکه رئیس‌جمهور منتخب تیمی از حامیان سرسخت اسرائیل را برای پست‌های ارشد در کابینه خود برگزیده، ظاهراً سیاست ترامپ در قبال دمشق تا حد زیادی بر اساس منافع و خواسته‌های اسرائیل تعیین خواهد شد. در این صورت، با توجه به ائتلاف طولانی‌مدت بشار اسد با ایران که همچنان دشمن شماره یک بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل به شمار می‌آید، احتمالاً رویکرد واشنگتن به تضعیف و شاید اخراج رئیس‌جمهور سوریه از قدرت منجر شود.

جاشوا لَندیس، مدیر مطالعات خاورمیانه در دانشگاه اوکلاهما و پژوهشگر غیرمقیم در مؤسسه کویینسی گفت: «فکر می‌کنم اسرائیل نقش ترکیه به عنوان عامل اصلی در سوریه را به نفع خود می‌بیند، زیرا این امر هلال شیعه را به دو نیم تقسیم می‌کند». او افزود: «با توجه به اینکه تیم ترامپ شدیداً حامی اسرائیل است، احتمالاً ترامپ به روی کار آمدن اسلامگرایان در سوریه تن دهد».

با این حال، اظهارات قبلی رئیس‌جمهور منتخب نشان می‌دهد که ممکن است او مسیر متفاوتی را در پیش گیرد. در جریان تبلیغات انتخاباتی سال ۲۰۱۶، ترامپ تلویحاً از  سوریه، روسیه و ایران در برابر داعش که مانند تحریرالشام، ایدئولوژی سلفی-تکفیری دارد، حمایت کرد. او در آن زمان گفت: «من اصلاً اسد را دوست ندارم، اما اسد در حال کشتن داعش است. روسیه در حال کشتن داعش است و ایران در حال کشتن داعش است». او همچنین می‌خواست نیروهای آمریکایی را از سوریه خارج کند، اما تا به امروز، آن‌ها هنوز در آنجا مستقرند.

اگرچه این اظهارات هرگز به سیاست‌های ملموس تبدیل نشد، اما این انتظار وجود دارد که به جای مشاورانش، ترامپ شخصاً رهبری سیاست خارجی آمریکا را در دوره دوم خود بر عهده بگیرد. هشت سال پیش، او نیروهای سلفی-تکفیری را تهدیدی بزرگتر برای منافع ایالات متحده نسبت به اسد یا ایران محسوب می‌کرد. باید دید که آیا این دیدگاه تغییر کرده یا خیر.