به گزارش اکوایران، در سپتامبر سال گذشته، همزمان با میزبانی چین از نوزدهمین بازی‌های آسیایی، رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ در یک مهمانخانه زیبای کنار دریاچه در شهر هانگژو از بشار اسد، رهبر سوریه استقبال کرد.

زمانی که شی و اسد از جلسه خود بیرون آمدند، چین و سوریه روی چیزی توافق کردند که آن را یک «شراکت استراتژیک» نامیدند.

کمی بیش از یک سال بعد، این شراکت در اثر کنترل پایتخت سوریه، دمشق، توسط گروه‌های شورشی مخالف به رهبری هیئت تحریر الشام (HTS) و سرنگونی بشار اسد، که به روسیه فرار کرد، از هم پاشید.

به نوشته الجزیره، از آن زمان، چین با احتیاط به این تحولات سریع در سوریه واکنش نشان داده است. روز دوشنبه، وزارت خارجه چین اعلام کرد که باید هرچه زودتر یک «راه‌حل سیاسی» برای سوریه پیدا شود تا ثبات به این کشور بازگردد.

اما این احتیاط بازتابی از رویکرد کلی چین به رابطه خود با سوریه است، و تحلیلگران می‌گویند که برکناری ناگهانی اسد زمانی اتفاق افتاد که چین به طور فزاینده‌ای در تلاش بود تا نفوذ خود را در خاورمیانه گسترش دهد.

اما رابطه چین با سوریه چگونه بوده است و با رهبری جدید در دمشق چگونه تغییر خواهد کرد؟

رابطه چین با بشار اسد چگونه بوده است؟

به طور رسمی، چین درباره آینده سوریه و فروپاشی حکومت اسد به‌صورت مشخص موضع‌گیری نکرده است.

مایو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، در یک نشست خبری معمول گفت: «آینده و سرنوشت سوریه باید توسط مردم سوریه تصمیم‌گیری شود و امیدواریم همه طرف‌های ذیربط بتوانند هرچه زودتر راه‌حل سیاسی برای بازگرداندن ثبات و نظم پیدا کنند.»

با این حال، در حالی که چین برخلاف ایران و روسیه در جنگ سوریه مشارکت نظامی مستقیم نداشته است، رابطه دمشق و پکن در زمان حکومت اسد صمیمی بوده است و در حال گرم‌تر شدن بود.

چین روسیه سوریه

سفر اسد به هانگژو نخستین سفر رسمی او به چین در تقریباً دو دهه گذشته بود. در این سفر، در زمانی که اسد برای بسیاری از کشورهای جهان شخصیتی نامطلوب بود، چین قول داد که به بازسازی سوریه پس از بیش از یک دهه جنگ کمک کند.

به گفته رسانه‌های دولتی چین، شی به اسد گفت: «در مواجهه با شرایط بین‌المللی پر از بی‌ثباتی و عدم قطعیت، چین مایل است با سوریه همکاری کند، از یکدیگر حمایت متقابل کند، همکاری دوستانه را ترویج دهد و به طور مشترک از عدالت و انصاف بین‌المللی دفاع کند.» شی افزود که روابط دو کشور «آزمون تغییرات بین‌المللی» را تحمل کرده است.

نقش دیپلماتیک چین در دفاع از اسد

از مجموع ۳۰ قطعنامه مربوط به جنگ سوریه که در شورای امنیت سازمان ملل پیشنهاد شده‌اند، چین در ۱۰ مورد از حق وتوی خود برای مسدود کردن قطعنامه‌های انتقادی علیه اسد استفاده کرده است،.

در جولای ۲۰۲۰، روسیه و چین قطعنامه‌ای را برای تمدید ارسال کمک‌های بشردوستانه از ترکیه به سوریه وتو کردند. دلیل این وتو، به گفته این کشورها، نقض حاکمیت سوریه بود و گفتند که این کمک‌ها باید توسط مقامات سوری توزیع شوند.

سفیر چین در سازمان ملل، ژانگ جون، تحریم‌های یک‌جانبه علیه سوریه را عامل وخامت اوضاع انسانی در این کشور دانسته است. این تحریم‌ها از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا اعمال شده‌اند.

در سپتامبر ۲۰۱۹، روسیه و چین قطعنامه‌ای را که خواستار آتش‌بس در ادلب سوریه، منطقه‌ای تحت کنترل مخالفان بود، وتو کردند.

حمایت مالی چین از سوریه اسد

با این حال، چین در سوریه تنها یک حامی فرعی در کنار روسیه نبوده است. در دهه گذشته، چین کمک‌های مالی خود به سوریه را افزایش داده و این نشان‌دهنده حمایت از دولت بشار اسد است.

در دسامبر ۲۰۱۶، دولت سوریه پس از بازپس‌گیری شهر حلب از مخالفان، به یک پیروزی مهم دست یافت. این نقطه عطفی در استراتژی کمک‌های چین بود. بر اساس گزارش‌ها، کمک‌های چین به سوریه از حدود ۵۰۰ هزار دلار در سال ۲۰۱۶ به ۵۴ میلیون دلار در سال ۲۰۱۷ افزایش یافت.

در اکتبر ۲۰۱۸، چین ۸۰۰ ژنراتور برق به لاذقیه، بزرگترین بندر سوریه، اهدا کرد.

شورش سوریه

پکن همچنین سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و قابل‌توجهی در نفت و گاز سوریه انجام داده که مجموعاً حدود ۳ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

در سال ۲۰۰۸، شرکت پتروشیمی چین، سینوپک (Sinopec)، شرکت نفت تانگانیکا کانادا را با قراردادی به ارزش حدود ۲ میلیارد دلار خریداری کرد. این شرکت کانادایی توافق‌نامه‌ای برای بهره‌برداری از دو میدان نفتی در سوریه داشت.

در سال ۲۰۰۹، شرکت چندملیتی دولتی چین، سینوچم  (Sinochem)، شرکت نفت و گاز بریتانیایی امرالد انرژی را که در سوریه فعالیت می‌کرد، به قیمت ۸۷۸ میلیون دلار خرید.

در سال ۲۰۱۰، شرکت ملی نفت چین (CNPC) توافقی با شرکت شل امضا کرد تا ۳۵ درصد سهام واحد سوریه شل را خریداری کند.

اوایل سال جاری میلادی، غسان الزامل، وزیر برق سوریه، قرارداد ۳۸.۲ میلیون یورویی (حدود ۴۰ میلیون دلار) با یک شرکت چینی برای ساخت یک نیروگاه بزرگ خورشیدی در نزدیکی شهر حمص را تأیید کرد.

در سال ۲۰۲۲، سوریه به ابتکار کمربند و جاده (BRI) چین پیوست؛ شبکه‌ای از بزرگراه‌ها، بنادر و راه‌آهن که چین در حال ساخت آن است و آسیا را به آفریقا، اروپا و آمریکای لاتین متصل می‌کند.

سرمایه‌گذاری‌ها در سوریه پس از ورود به این ابتکار، کند بوده و به دلیل تهدید تحریم‌های ثانویه آمریکا، چین در سال‌های اخیر از برخی پروژه‌های خود در سوریه عقب‌نشینی کرده است.

با این وجود، چین همچنان سومین منبع بزرگ واردات سوریه پس از ترکیه و امارات متحده عربی است. طبق داده‌های رصدخانه پیچیدگی اقتصادی، صادرات چین به سوریه در سال ۲۰۲۲ به ۴۲۴ میلیون دلار رسید که شامل پارچه، آهن و لاستیک خودرو بود. صادرات سوریه به چین در مقایسه بسیار ناچیز است و عمدتاً شامل صابون، روغن زیتون و دیگر محصولات گیاهی است.

شورش سوریه

وضعیت سوریه چگونه بر چین تأثیر می‌گذارد؟

ویلیام ماتیوز، پژوهشگر ارشد برنامه آسیا-پاسیفیک در اندیشکده چتم‌هاوس لندن، به الجزیره گفت برای چین، «سقوط اسد به معنای از دست دادن یک شریک دیپلماتیک است»،.

او اضافه کرد که رویکرد کلی چین در منطقه، مبتنی بر تعامل عمل‌گرایانه بوده است.

ماتیوز همچنین گفت که هرچند گروه هیئت تحریر الشام (HTS) احتمالاً تمایلی به همکاری نزدیک با چین ندارد، اما پکن به احتمال زیاد تلاش خواهد کرد تا ارتباط خود با دولت جدید دمشق را حفظ کند و فرصت‌های همکاری را بررسی کند.

او توضیح داد که تعامل چین با طالبان در افغانستان می‌تواند یک مقایسه بالقوه باشد، اما هنوز برای قضاوت قطعی زود است.

در ۳۰ ژانویه امسال، در حالی که هیچ کشوری رسماً دولت تحت رهبری طالبان را به رسمیت نمی‌شناسد، پکن بلال کریمی، یکی از سخنگویان سابق طالبان، را به عنوان نماینده رسمی در چین پذیرفت. در سال ۲۰۲۳، بسیاری از شرکت‌های چینی توافقات تجاری با دولت طالبان امضا کردند.

اندرو لیونگ، استراتژیست مستقل چین، اظهار داشت که «حسن رابطه چین با طالبان» نشان می‌دهد که هیئت تحریر الشام به احتمال زیاد مشکلی جدی برای چین ایجاد نخواهد کرد. لیونگ، که سمت‌های ارشد بسیاری در دولت هنگ‌کنگ داشته، افزود: «ظرفیت‌های چین در ساخت زیرساخت احتمالاً در خاورمیانه جنگ‌زده مورد تقاضا خواهد بود.»

با این حال، نحوه پاسخ چین به تقاضا برای سرمایه‌گذاری مشخص نیست.

ماتیوز گفت: «هرچند ممکن است پکن سرمایه‌گذاری‌های جدیدی در سوریه انجام دهد، با توجه به اینکه چین در سال‌های اخیر رویکرد محتاطانه‌تری نسبت به سرمایه‌گذاری‌های خارجی اتخاذ کرده، این سرمایه‌گذاری‌ها احتمالاً با توجه به ریسک بی‌ثباتی و فرصت‌های بالقوه برای نفوذ بلندمدت، به دقت ارزیابی خواهند شد.»

او اضافه کرد که سقوط اسد یک چالش برای چین است، چرا که چین در منطقه خاورمیانه منافع رو به رشدی به عنوان یک شریک اقتصادی و توسعه‌ای و به طور فزاینده در زمینه‌هایی مانند فناوری و دفاع دارد.

در مارس ۲۰۲۳، چین واسطه توافق دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران شد. این توافق پس از سال‌ها تنش و قطع رسمی روابط در ۲۰۱۶، غافلگیرکننده بود.

در جولای امسال، پکن میزبان گروه‌های رقیب فلسطینی حماس و فتح، همراه با ۱۲ گروه فلسطینی دیگر بود. پس از سه روز گفت‌وگوی فشرده، این گروه‌ها توافق‌نامه‌ای برای «وحدت ملی» امضا کردند که هدف آن حفظ کنترل فلسطین بر غزه پس از پایان جنگ اسرائیل در این منطقه است.

به گفته ماتیوز، «مشکل کلیدی برای چین این است که سقوط اسد می‌تواند خطر بی‌ثباتی منطقه‌ای، از جمله سرایت درگیری به کشورهای همسایه را افزایش دهد.»