سیگار صلح صورتی؛ تزار کرملین با سلاطین جدید دمشق چگونه معامله می‌کند؟

به گزارش اکوایران، در ورودی پایگاه هوایی حمیمیم، یکی از جنگجویان گروه اسلام‌گرای هیئت تحریرالشام نگاهی به سیگار الکترونیکی صورتی که یک سرباز روس در حال کشیدنش بود، انداخت. سرباز روسی که نگاه او را دید، سیگار را به او تعارف کرد. جنگجوی ریش‌دار، یک پُک از آن گرفت و با شانه بالا انداختن، انگشت شستش را به نشانه تأیید نشان داد. سرباز روس نیز سیگار را به او داد تا نگه دارد.

به نوشته گاردین، تنها یک هفته پیش، جت‌های جنگنده روس از پایگاه حمیمیم سوریه برای بمباران گروه‌های شورشی شمال این کشور به پرواز در می‌آمدند. اما این هفته، روس‌ها با همان گروه‌هایی در مذاکره هستند که پس از حمله برق‌آسای ۱۲روزه، بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه را سرنگون کرده و کنترل کشور را به دست گرفته‌اند.

فصل جدید روابط مسکو-دمشق

یکی از نمایندگان ارتش روسیه که روز یکشنبه به روزنامه گاردین اجازه دسترسی به پایگاه حمیمیم را داده بود، گفت: «ما احساس ناامنی نمی‌کنیم و امیدواریم هرچه زودتر با دولت جدید روابط دوستانه برقرار کنیم». او افزود که ارتباطات با هیئت تحریرالشام از حدود یک هفته پیش آغاز شده تا مسائل نظامی میان نیروهای روسیه در سوریه و رهبران جدید این کشور هماهنگ شود.

این مقام روس تأکید کرد: «هیچ‌یک از طرفین تحریکاتی انجام نداده‌اند و اوضاع خوب بوده است». او به جعبه‌های کمک‌های بشردوستانه و کوله‌پشتی‌هایی با آرم وزارت دفاع روسیه اشاره کرد که به گفته او، هدیه‌ای از سوی روسیه به مردم سوریه بودند.

جنگجویان هیئت تحریرالشام در ورودی پایگاه نگهبانی می‌دادند، در حالی که جنگنده‌های میگ روسی از باند پرواز بلند می‌شدند. ابوخالد، یکی از جنگجویان ۲۶ساله تحریرالشام که در حال نگهبانی از پایگاه بود، گفت: «قبلاً هر وقت صدای جنگنده‌های روسی را می‌شنیدیم، می‌ترسیدیم؛ اما حالا این صدا برایمان عادی شده است».

در خارج از پایگاه، سربازان روس همچنان در شهر حمیمیم پرسه می‌زدند و از فروشگاه‌هایی خرید می‌کردند که تابلوهایشان به زبان سیریلیک نوشته شده بود.

نیروهای روسیه اولین‌بار در سال ۲۰۱۵ و به درخواست اسد برای کمک نظامی علیه نیروهای مخالف که از انقلاب ۲۰۱۱ سوریه با او در حال جنگ بودند، وارد این کشور شدند. اما حالا با به دست گرفتن قدرت توسط مخالفان، حضور روسیه در سوریه زیر سؤال رفته است.

روز دوشنبه، کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که روسیه و ایران «نباید جایی در سوریه داشته باشند» و گفت که این بلوک موضوع پایگاه‌های نظامی روسیه را با رهبری جدید سوریه مطرح خواهد کرد.

یکی از مقامات هیئت تحریرالشام که با مذاکرات آشناست، به گاردین گفت که این گروه و روسیه در «اولین مرحله» مذاکرات درباره چگونگی و امکان حفظ پایگاه‌های نظامی روسیه در سوریه پس از اسد قرار دارند. هر دو طرف فضای این مذاکرات را مثبت دانستند. روسیه می‌خواهد کنترل بندر طرطوس، تنها بندرش در دریای مدیترانه و پایگاه حمیمیم در لاذقیه که نقطه لجستیکی کلیدی برای عملیات‌هایش در آفریقاست، حفظ کند.

اگرچه مقام هیئت تحریرالشام نقش روسیه در «بمباران غیرنظامیان بی‌گناه» در سوریه از سال ۲۰۱۵ را تأیید کرد، اما به نظر می‌رسد این گروه شورشی رویکردی عمل‌گرایانه نسبت به روابط خود با قدرت‌های خارجی اتخاذ دارد. این مقام گفت که در مذاکرات با روس‌ها، «هیچ خط‌قرمزی» وجود ندارد و این مذاکرات بر اساس «منافع استراتژیک، نه ایدئولوژی» پیش خواهد رفت.

مسکو و تحریرالشام هر دو گام‌های اولیه خود را برداشته‌اند؛ مسکو پیشنهاد کمک‌های بشردوستانه به سوریه که گرفتار بحران اقتصادی و انسانی بوده، داده است. اما این کمک‌ها رد شد، زیرا هیئت تحریرالشام احساس می‌کرد که چندین اهداکننده خارجی دیگر در حال رقابت برای حمایت از آن‌ها هستند.

در نخستین اظهارات عمومی از زمان برکناریش از قدرت، اسد در روز دوشنبه گفت که پس از گریختن از دمشق و پیش از پناهندگی به مسکو، نخستین توقفگاهش پایگاه هوایی حمیمیم بود؛ جایی که مدعی شد عملیات‌های نظامی را از آنجا هدایت کرد.

یک مقام ارشد تحریرالشام اعلام کرد که دولت جدید سوریه قصد دارد درخواست استرداد اسد را مطرح کند یا او را به دادگاه کیفری بین‌المللی تحویل دهد. با این حال، او ابراز تردید کرد که روسیه چنین درخواستی را بپذیرد.

متحدین جدید مسکو

به نظر می‌رسد هدف اصلی تحریرالشام برقراری روابط اقتصادی و سیاسی مطلوب با روسیه و دیگر قدرت‌های بین‌المللی باشد؛ امری که به گفته این مقام تحریرالشام، می‌تواند مشروعیت دولت جدید شورشی را تضمین کند. او خروج شتابزده نیروهای آمریکایی از افغانستان در سال ۲۰۲۱ را درسی توصیف کرد که این گروه قصد دارد از تکرار آن در تعامل با روسیه اجتناب کند.

در همین راستا، تحریرالشام امنیت نیروهای روس هنگام انتقال تجهیزات و نفرات از پایگاه هوایی تی۴ در حمص به پایگاه حمیمیم و بندر طرطوس را تأمین کرده است. ستون‌هایی از خودروهای زرهی، تانک‌ها و وانت‌های روسی با پرچم روسیه و علامت «Z» بزرگ روی بدنه‌هایشان، طی دو روز گذشته جاده‌های سوریه را پر کرده و نیروهای تحریرالشام نیز آن‌ها را بدرقه کردند.

یک نماینده نظامی روسیه تأیید کرد که پایگاه تی۴ حمص تا روز شنبه کاملاً از تجهیزات و نفرات تخلیه شده و این اقدام با هماهنگی تحریرالشام صورت گرفته است. او همچنین افزود که نیروهای روسیه در حال خروج از سوریه نیستند، بلکه فقط در حال جابه‌جایی بوده، در حالی که منتظر تصمیم‌گیری ریاست‌جمهوری روسیه درباره اقدامات بعدی هستند.

شرایط زندگی در پایگاه محاصره‌شده تی۴ طی هفته گذشته شدیداً وخیم شده بود. به گفته مقام تحریرالشام، زباله‌ها انباشته شده و ذخایر غذایی کاهش یافته بود.

اکنون پایگاه حمیمیم و بندر طرطوس تنها پایگاه‌های فعال روسیه در سوریه هستند که تفاوت چشمگیری با حضور گسترده نظامی مسکو در زمان اسد دارد. حل موضوع طرطوس آسان‌تر از پایگاه هوایی به نظر می‌رسد؛ زیرا مقام تحریرالشام گفت که این گروه با حفظ کنترل این بندر توسط روس‌ها مشکلی ندارد. او قوانین بین‌المللی را مانعی برای لغو قرارداد ۴۹ساله اجاره این تأسیسات دریایی دانست، حتی اگرچه این قرارداد با حکومت سرنگون‌شده اسد منعقد شده باشد.

با این حال، اینکه مردم سوریه حضور روس‌ها را پس از سال‌ها بمباران مناطق تحت کنترل شورشیان بپذیرند، سؤال دیگری است. ابوخالد با اشاره به هواپیماهای روسی که از پایگاه حمیمیم بلند می‌شدند، گفت: «این یک کشور صلح‌آمیز نیست. به ادلب و مناطق آزاد نگاه کنید، همه‌جا ویران شده است».

به نظر می‌رسد هیئت تحریرالشام مایل است گذشته خونین جنگ سوریه را پشت سر گذاشته و بر بیرون آوردن کشور از وضعیت انسانی وخیم کنونی تمرکز کند.

بازگشت به نرمال

مقام تحریرالشام گفت: «ما مجبوریم روابط را ترمیم کنیم. کشور مرده و مردم بسیار فقیر هستند. آن‌ها تلاش زیادی می‌کنند تا خونریزی را متوقف کنند. دوست دارند زندگی جدیدی بسازند و به جلو پیش بروند».

زیاد طویل، رئیس فرودگاه بین‌المللی لاذقیه که در نزدیکی پایگاه حمیمیم قرار دارد، گفت که تحریرالشام از او خواسته تا به کار خود بازگردد و این فرودگاه غیرنظامی را دوباره فعال کند، اما او تنها روز یکشنبه مجوز بازگشت از طرف روس‌ها را دریافت کرده است. آخرین پرواز غیرنظامی از این فرودگاه نزدیک به دو هفته پیش انجام گرفت و محیط بیرونی فرودگاه پر از خودروهای نظامی متروکه و جعبه‌های تسلیحاتی بود؛ هرچند فضای داخلی دست‌نخورده باقی مانده است.

در حالی که طویل از فرودگاه بازدید می‌کرد و توسط نیروهای روس نقاب‌پوش همراهی می‌شد، یکی از نیروهای تحریرالشام و یک سرباز با یکدیگر شوخی می‌کردند. جنگجوی تحریرالشام با نگاه به خودروهای زرهی و هواپیماهای نظامی روس، چند سلفی با مقامات نظامی روسیه گرفت و سپس به سمت همکاران خود از پایگاه خارج شد.