از قفقاز تا شامات؛ جاه‌طلبی‌های جهانی کرملین در مسیر سقوط؛ پشت پرده سکوت سنگین پوتین درباره اسد

به گزارش اکوایران، در روز دوشنبه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، و وزیر دفاع او جلسه سالانه‌ای با حضور فرماندهان ارشد نظامی روسیه برگزار کردند که به طور مستقیم از تلویزیون پخش شد. در این جلسه به موضوعاتی همچون ناتو، اوکراین و حتی مسائل جزئی نظیر وام‌های مسکن برای اعضای نیروهای نظامی پرداخته شد.

اما موضوعی که کاملاً نادیده گرفته شد، سوریه بود.

به نوشته نیویورک تایمز، پوتین تاکنون در مورد سقوط متحد نزدیکش، بشار اسد، که بیش از یک هفته پیش رخ داد، هیچ اظهارنظر علنی نکرده است. این در حالی است که روسیه تلاش می‌کند نفوذ خود را در خاورمیانه حفظ کند. این سکوت، عدم قطعیت درباره آینده پایگاه‌های نظامی روسیه در سوریه و اولویت بی‌چون و چرای جنگ اوکراین برای کرملین را نشان می‌دهد.

مسئله دردناک

آنتون مارداسوف، تحلیلگر نظامی مستقر در مسکو که بر خاورمیانه تمرکز دارد، می‌گوید: «سقوط اسد در حال حاضر موضوعی دردناک برای مسکو است. بهتر است هیچ حرفی زده نشود.»

یک سال پیش شرایط کاملاً متفاوت بود. در آن زمان، سرگئی شویگو، وزیر دفاع وقت، در همین جلسه سالانه به‌طور مباهات‌آمیزی اعلام کرد که نیروهای روسی همچنان در سوریه و قره‌باغ کوهستانی حضور دارند؛ منطقه‌ای که جمهوری آذربایجان سال گذشته آن را از ارمنستان بازپس گرفت.

شویگو در آن زمان گفت: «نیروهای روسی ستون فقرات و تضمین اصلی صلح در سوریه و قره‌باغ هستند.»

اما نیروهای حافظ صلح روسیه در ماه می از قره‌باغ خارج شدند، که نشانه‌ای از کاهش نفوذ روسیه در منطقه قفقاز، بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سابق، بود.

اکنون سقوط اسد می‌تواند به شکستی حتی بزرگ‌تر برای تلاش‌های پوتین در احیای قدرت جهانی روسیه تبدیل شود. مارداسوف می‌گوید، بهترین سناریوی ممکن برای روسیه می‌تواند حفظ یک حضور محدود نظامی در پایگاه هوایی حمیمیم و پایگاه دریایی طرطوس در مدیترانه باشد. این اقدام می‌تواند به مسکو امکان دهد تا یک نقطه سوخت‌گیری و پشتیبانی برای فعالیت‌های نظامی محدود در آنجا و در آفریقا را حفظ کند.

اما این سناریو نمی‌تواند بلندپروازی‌های گسترده‌تر پوتین را برای نمایش قدرت در نزدیکی مرزهای ناتو برآورده کند. بمب‌افکن‌های هسته‌ای روسیه در سال ۲۰۲۱ از سوریه مأموریت‌های آموزشی انجام دادند، که نشانه‌ای از دیدگاه پوتین نسبت به حضور نظامی روسیه در این کشور به عنوان یک سنگر در برابر غرب بود.

مارداسوف می‌گوید: «وضعیت امنیتی در سوریه احتمالاً آنقدر ناپایدار باقی خواهد ماند که روسیه حتی اگر توافقی برای حفظ پایگاه‌هایش داشته باشد، نمی‌تواند تسلیحات هسته‌ای در آنجا مستقر کند.»

او افزود: «کاربری این پایگاه‌ها برای تهدید جناح جنوبی ناتو کاملاً از دست رفته است. حتی اگر روسیه موفق به حفظ حضور خود شود، این حضور نمادین خواهد بود.»

برای پوتین، نتیجه جنگ اوکراین اکنون به بزرگ‌ترین عامل در تعیین امنیت آینده روسیه تبدیل شده است. و او معتقد است که در این جنگ، هم در میدان نبرد و هم در رویارویی با غرب، پیروز است؛ به ویژه که در واشنگتن سیاستمداران مخالف حمایت از اوکراین، به رهبری رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده، دونالد ترامپ، به قدرت نزدیک می‌شوند.

در همین حال، دولت آلمان، یکی از بزرگ‌ترین حامیان اوکراین سقوط کرد و هزینه جنگ یکی از مسائلی است که احتمالاً بر کمپین‌های انتخاباتی آینده سایه خواهد انداخت. روز پنجشنبه، رهبران ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا قرار است در بروکسل دیدار کنند تا از جمله درباره مسیر پیش روی اوکراین بحث کنند.

تعامل با شورشیان

در روزهای اخیر به نظر می‌رسد روسیه در حال کاهش حضور نظامی خود در سوریه است. گزارش‌ها حاکی از آن است که کاروان‌های نظامی روسیه که پیش‌تر در مناطق مختلف این کشور مستقر بودند، در حال بازگشت به پایگاه‌های حمیمیم و طرطوس هستند. تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده در هفته گذشته نشان می‌دهند که تجهیزات نظامی روسیه برای بارگیری در هواپیماهای ترابری آماده شده‌اند.

مقامات روسی در تلاش بوده‌اند تا با گروه محافظه‌کار اسلام‌گرای هیئت تحریر الشام، که رهبری حمله شورشیان برای سرنگونی بشار اسد را بر عهده داشت، وارد تعامل شوند. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، روز دوشنبه به خبرنگاران گفت که هنوز «تصمیم نهایی» درباره آینده حضور نظامی روسیه در سوریه گرفته نشده است.

پسکوف گفت: «ما در تماس با نمایندگان قدرت‌هایی هستیم که اکنون کنترل اوضاع کشور را در دست دارند. همه این موارد در جریان گفت‌وگو تعیین خواهد شد.»

چند ساعت پیش از سقوط بشار اسد در ۸ دسامبر، سرگئی لاوروف، دیپلمات ارشد روسیه، همچنان شورشیان سوری را «تروریست» توصیف می‌کرد. اما یکی از نشانه‌های تلاش روسیه برای بهبود روابط، اظهارات رمضان قدیروف، رهبر جمهوری چچن، بود که پیشنهاد کرد هیئت تحریر الشام از لیست تروریستی روسیه خارج شود.

قدیروف، که بر جمهوری مسلمان‌نشین چچن حکمرانی می‌کند، همچنین اعلام کرد که مقامات چچن آماده‌اند گشت‌های مشترکی با «نهادهای اجرایی سوریه» انجام دهند.

با این حال، مشخص نیست که آیا دیپلماسی روسیه به اندازه‌ای موفق خواهد بود که بتواند حضور نظامی این کشور را در سوریه حفظ کند یا خیر. برخی از مقامات اتحادیه اروپا روز دوشنبه اعلام کردند که به دنبال مشروط کردن لغو تحریم‌ها علیه سوریه به خروج روسیه از این کشور هستند.

کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در بروکسل به خبرنگاران گفت: «بسیاری از وزرای خارجه تأکید کردند که حذف نفوذ روسیه باید یکی از شروط برای رهبری جدید در سوریه باشد.»

با این وجود، پوتین بار دیگر روز دوشنبه نشان داد که سوریه به یک موضوع ثانویه تبدیل شده است. در سخنرانی خود برای فرماندهان نظامی، او مدعی شد که نیروهای روسی «ابتکار استراتژیک» را در تمام خطوط مقدم در اوکراین در دست دارند و جریان نیروهای داوطلب روس برای جنگ «متوقف نمی‌شود».

این اظهارات گواهی تازه بود بر این‌که پوتین باور دارد می‌تواند در میدان نبرد اوکراین دوام بیاورد، حتی در شرایطی که دونالد ترامپ وعده داده است برای پایان دادن به جنگ، توافق صلحی را برقرار کند. آندری بلوسوف، وزیر دفاع روسیه، در نشست روز دوشنبه تأکید کرد که «تضمین پیروزی» در جنگ اوکراین اولویت اصلی ارتش است، اما هیچ اشاره‌ای به برنامه‌ها یا اهداف روسیه در خاورمیانه نکرد.

تلویزیون دولتی روسیه نیز در تلاش است این سکوت را با این روایت پر کند که مأموریت روسیه در سوریه به پایان رسیده و هر گونه بی‌ثباتی کنونی در این کشور تقصیر غرب است. در برنامه هفتگی شبکه روسیا، دیمیتری کیسلیوف، مجری، گفت که روسیه با «رهبران مخالفان مسلح» تماس برقرار کرده و هر دو طرف «خویشتن‌داری متقابل» نشان داده‌اند.

کیسلیوف گفت: «روسیه هر کاری که می‌توانست انجام داد تا در سوریه آرامش و ثبات ایجاد کند. روسیه اکنون موضعی عمل‌گرایانه اتخاذ کرده است.»