صلح به شرط چاقو؛ روس‌ها به شام باز می‌گردند؟

به گزارش اکوایران، در طول سال‌ها، سربازان روسیه مستقر در پایگاه هوایی حمیمیم آزادانه در شهرهای ساحلی تردد می‌کردند. جنگنده‌های این پایگاه از آنجا برخاسته و پایگاه شورشیان را که علیه دولت بشار اسد می‌جنگیدند را هدف قرار می‌دادند.

 اما امروز شرایط فرق کرده است و با سقوط اسد، گروه کوچکی از شورشیان سابق اکنون ورودی‌های هر دو پایگاه حمیمیم و پایگاه دریایی روسیه را در طرطوس که از دوران شوروی به‌جا مانده و ۶۰ کیلومتری جنوب قرار دارد، تحت کنترل دارند. امروز نیروهای «هیئت تحریرالشام» (HTS) حالا بر کشور مسلط هستند.

صلح به شرط چاقو

به نوشته اقتصادنیوز، به نقل از خبرگزاری رویترز، نگهبانان یونیفورم‌ پوش که اکنون کنترل پایگاه را در دست دارند، به خبرنگاران این شبکه خبری که هفته گذشته از این منطقه بازدید کردند، گفتند که کاروان‌های روسی تنها با اطلاع و هماهنگی قبلی اجازه خروج از پایگاه را دارند.

یکی از نگهبانان مدعی شد: «آن‌ها باید قبل از خروج، ما را مطلع کنند.» او از ذکر نامش خودداری کرد. این در حالی است که سرنوشت این پایگاه‌ها که برای نفوذ نظامی روسیه در خاورمیانه و آفریقا حیاتی است. با این حال، امروز کنترل و اختیار هر دو پایگاه در اختیار احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه قرار دارد.

به ادعای ناظران الشرع قصد دارد قراردادهای سخاوتمندانه دوران اسد را – که شامل اجاره ۴۹ ساله طرطوس و اجاره نامحدود حمیمیم می‌شود – مورد بازنگری قرار دهد و شرایط بهتری برای سوریه تأمین کند. با این حال، به نظر نمی‌رسد که بخواهد مسکو را کاملاً از معادله خارج کند. به‌جای آن، این احتمال وجود دارد که پایگاه‌های روسیه در ازای دریافت حمایت دیپلماتیک و کمک‌های مالی از مسکو در سوریه باقی بمانند. روسیه که هفت دهه در اقتصاد و دفاع سوریه نقش اساسی داشته است، از سال ۲۰۱۵ به‌طور مستقیم در جنگ داخلی این کشور مشارکت کرد و با اقدامات نظامی خود باعث دوام حکومت اسد شد.

این دیدار شامل مباحثی درباره میلیاردها دلار بدهی، آینده اسد و بازگرداندن اموال سوریه بود که گفته می‌شود در روسیه نگهداری می‌شود. به ادعای این خبرگزاری، کنار گذاشتن خصومت‌ها برای هر دو طرف مزایایی دارد. با وجود کاهش برخی تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا علیه سوریه، محدودیت‌های باقی‌مانده همچنان تجارت با این کشور جنگ‌زده و فقیر را دشوار کرده است.

طبیعتا احیای صادرات سنتی روسیه شامل سلاح، سوخت و گندم می‌تواند راه نجاتی برای سوریه باشد. یک دیپلمات مستقر در دمشق به رویترز گفت: «رهبران جدید سوریه مایلند حتی با دشمنان سابق خود صلح کنند».

سرنوشت پول‌های سوریه در بانک‌های روسی

آنا بورشچفسکایا، فعال در مؤسسه واشنگتن معتقد است: «مسکو همچنان برگی برنده برای ارائه به سوریه دارد. روسیه چنان قدرت و نفوذی دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. مسکو به دولتی در دمشق نیاز دارد که منافعش را تأمین کند و حاضر است با چنین دولتی معامله کند».

با این حال، یکی از منابع سازمان ملل گفت که روسیه تاکنون صادرات غلات به سوریه تحت کنترل دولت جدید انجام نداده است. در این میان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، از زمان ورود به کاخ سفید درباره سوریه اظهارنظر چندانی نکرده، اما تلاش کرده است روابط آمریکا و روسیه را ترمیم کند.

یکی از سخنگویان وزارت امور خارجه ایالات متحده اعلام کرد که با کنار رفتن اسد، فرصتی برای سوریه فراهم شده تا دیگر درگیر بی‌ثباتی نباشد. با این حال، اسرائیل، متحد ایالات متحده، خواهان ادامه حضور روسیه در سوریه به‌عنوان سدی در برابر نفوذ ترکیه است.

به گفته دو منبع آگاه از نشست ۲۹ ژانویه در دمشق، احمد شرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، خواستار لغو وام‌هایی شد که در دوران اسد از روسیه دریافت شده بود. سوریه که پیش از جنگ عمدتاً فاقد بدهی خارجی بود، اکنون بین ۲۰ تا ۲۳ میلیارد دلار بدهی خارجی دارد. با این‌ حال، محمد ابازید، وزیر دارایی سوریه، مشخص نکرده است که چه مقدار از این بدهی متعلق به روسیه است.

در این دیدار سه‌ساعته با میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، مقامات سوری همچنین موضوع بازگشت اسد به سوریه را مطرح کردند، اما به‌طور کلی شواهد نشان می‌دهد که این مسئله مانع اصلی برای بازسازی روابط میان دو کشور نیست. یکی از منابع تأکید کرد که روسیه با خواست سوریه مبنی بر بازگشت اسد موافقت نخواهد کرد و چنین درخواستی نیز مطرح نشده است.

از سوی دیگر، شرع خواستار بازگرداندن سرمایه‌های سوریه شد که دولتش معتقد است اسد در مسکو سپرده‌گذاری کرده است. با این‌ حال، هیئت روسی به سرپرستی بوگدانوف، وجود چنین سرمایه‌هایی را انکار کرد. دفتر احمد الشرع و شورای امنیت ملی کاخ سفید از اظهارنظر در این‌ باره خودداری کردند.

برگ برنده روسی

در بیانیه‌ای که پس از این نشست منتشر شد، دولت سوریه اعلام کرد که رئیس جمهوری موقت سوریه بر لزوم بررسی اشتباهات گذشته در روابط دو کشور تأکید داشته و خواستار جبران خسارت‌هایی شده است که به ادعای او روسیه در جریان جنگ به سوریه وارد کرده است.

به گفته منابع آگاه، این نشست بدون تنش خاصی برگزار شد. همچنین، تماس تلفنی میان شرع و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، -که دو هفته پیش انجام شد،- از سوی کرملین «سازنده» توصیف شد. در پاسخ به پرسش رویترز درباره روند مذاکرات میان مسکو و دمشق بر سر آینده پایگاه‌های نظامی روسیه، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، گفت: «ما همچنان در حال گفت‌وگو با مقامات سوریه هستیم. می‌توان گفت که این روند در جریان است».

وزارت امور خارجه روسیه نیز در این‌باره اظهارنظری نکرد و سرگئی مارکوف، مشاور پیشین کرملین، معتقد است که شرایط به نفع روسیه پیش می‌رود. او در پیامی در تلگرام نوشت: «مقامات جدید سوریه روسیه را دشمن نمی‌دانند. اما در مقابل، مسکو باید اقدامی در جهت منافع دولت سوریه انجام دهد تا بتواند پایگاه‌های خود را حفظ کند».

در گفت‌وگویی که احمد الشرع اواخر دسامبر با شبکه العربیه انجام داد، بر «منافع استراتژیک» سوریه با روسیه تأکید کرد. روسیه برای نسل‌ها تأمین‌کننده تجهیزات ارتش سوریه بود و در ساخت نیروگاه‌های برق و سدهای حیاتی این کشور نقش داشته است.

از سوی دیگر، حضور نظامی آمریکا در شمال شرق سوریه، نیروهای ترکیه در شمال و ورود نظامیان اسرائیلی به جنوب این کشور، باعث شده روسیه بر حفظ پایگاه دریایی خود در مدیترانه مصمم باشد. این اقدام به مسکو امکان می‌دهد در رقابت‌های دیپلماتیک برای نفوذ در دمشق پس از سقوط اسد، جایگاه خود را حفظ کند.

در همین راستا، روز دوشنبه، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در آنکارا با همتای ترکیه‌ای خود دیدار کرد و درباره سوریه گفت‌وگوهایی انجام شد. با این‌حال، وزارت خارجه ترکیه از ارائه جزئیات خودداری کرد.

در این میان، دولت سوریه خواستار دریافت غرامت برای تخریب‌های ناشی از جنگ است. بر اساس برآورد کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل برای غرب آسیا (ESCWA)، هزینه بازسازی سوریه حدود ۴۰۰ میلیارد دلار خواهد بود.

با این‌ حال، به گفته منابع آگاه، مسکو بعید است که مسئولیت این خسارات را بپذیرد، اما احتمالا پیشنهاد کمک‌های بشردوستانه را مطرح کند. در دسامبر، پوتین اعلام کرد که پایگاه‌های روسیه در سوریه می‌توانند به مراکزی برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به مردم این کشور تبدیل شوند.

در همین راستا، واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل، تأکید کرد که ائتلاف روسیه و سوریه «وابسته به هیچ بازیگری نیست.» با این‌ حال، یکی از منابع سازمان ملل مدعی شد که تاکنون هیچ نشانه‌ای از ارسال کمک‌های بشر دوستانه از طریق این پایگاه‌ها دیده نشده است.

جنگ سوریه که تقریباً ۱۴ سال پیش با اعتراضات علیه دولت اسد آغاز شد، صدها هزار کشته بر جای گذاشت و حدود ۱۳ میلیون نفر را آواره کرد. بخش‌های وسیعی از کشور به ویرانه تبدیل شده‌اند و در مسیر دمشق به سمت پایگاه‌های روسیه، بقایای بمباران‌های هوایی سوری و روسی به چشم می‌خورد.

ساختمان‌های ویران و شهرهای متروکه، یادآور سال‌ها درگیری است. در مقابل پایگاه هوایی حمیمیم، مغازه‌داران در غرفه‌های خالی مواد غذایی نشسته‌اند و از شرایط سخت اقتصادی شکایت دارند. در بازارهای این منطقه، تابلوهای فروشگاه‌ها به زبان روسی است، اما برخلاف گذشته، دیگر اثری از حضور سربازان روس نیست.

یک صاحب اغذیه‌فروشی که در نزدیکی پایگاه قرار دارد، گفت: «سربازان روسی قبلاً برای نوشیدنی‌ها به اینجا می‌آمدند، اما حالا خبری از آنها نیست. حالا فقط در قالب کاروان‌های نظامی به پایگاه دریایی‌شان می‌روند و دیگر در شهر توقف نمی‌کنند.»