بن‌بست ترامپ در بغداد؛ عراق بر لبه چرخش بزرگ

به گزارش اکوایران، کتائب حزب‌الله به‌طور قاطع ادعاهایی را که می‌گوید این جنبش به همراه دیگر گروه‌های عمده شیعه در عراق آماده خلع سلاح هستند، رد کرده است. این واکنش در پی گزارش خبرگزاری رویترز مطرح شد که مدعی شده بود گروه‌های هم‌پیمان ایران، در پی نگرانی از تشدید تنش‌ها با ایالات متحده، وارد مذاکرات «پیشرفته‌ای» با محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، برای تغییر مسیر خود شده‌اند. تکذیبیه کتائب حزب‌الله، بحث‌وجدل‌های داغی را در محافل سیاسی عراق به راه انداخته و چهره‌های برجسته‌ای در مورد آنچه واقعاً در حال وقوع است و آنچه ممکن است در آینده رخ دهد، ابراز تردید کرده‌اند.

به نوشته امواج مدیا، گزارش جنجالی رویترز در تاریخ ۷ آوریل ادعا کرده که ایران چراغ سبز لازم برای خلع سلاح متحدان عراقی‌اش را صادر کرده و در این خصوص به مصاحبه‌هایی با ده فرمانده ارشد از چند گروه شیعه عراقی استناد کرده است.

در بخشی از این گزارش، یکی از فرماندهان کتائب حزب‌الله اظهار داشته که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، «آماده است تا سطح درگیری با ما را به مرحله‌ای جدید و خطرناک برساند. ما می‌خواهیم از وقوع چنین سناریوی بدی جلوگیری کنیم.»

همچنین عزت الشابندر، سیاستمدار کهنه‌کار شیعه، در اظهاراتی که در این گزارش آمده، تأکید کرده است که واقع‌گرایی موجود میان گروه‌های مسلح شیعه نشان‌دهنده این است که آن‌ها «با لجاجت رفتار نمی‌کنند و بر ادامه وضعیت فعلی پافشاری ندارند.»

تکذیب قاطعانه

با این حال، گزارش رویترز بلافاصله با واکنش تند و منفی کتائب حزب‌الله روبه‌رو شد. این گروه این گزارش را «دروغ و افترا» خواند و اعلام کرد تنها اظهاراتی که از سوی سخنگوی آن، جعفر الحسینی، منتشر می‌شود باید رسمی و معتبر تلقی شوند.

در بیانیه‌ای که کتائب حزب‌الله منتشر کرده، این گروه تهدید کرده که در صورت ادامه اقدامات رسانه‌ای «گمراه‌کننده»، علیه رسانه‌های مربوطه اقدامات حقوقی انجام خواهد داد تا از «افکار عمومی در برابر کارزارهای دروغ و تحریف» محافظت کند.

در بحبوحه این مناقشه علنی، شبکه مورد حمایت دولت آمریکا، الحره، به نقل از یکی از مشاوران ارشد سیاست خارجی نخست‌وزیر السودانی گزارش داد که دولت عراق «متعهد به تضمین قرار گرفتن تمام سلاح‌ها در کشور تحت کنترل دولت» است.

در همین حال، صداهای برجسته‌ای در عراق از طریق شبکه‌های اجتماعی به این جنجال واکنش نشان داده‌اند، واکنش‌هایی که از ابراز شک و تردید تا محکومیت صریح گزارش رویترز را در بر می‌گیرد.

علاء الحیدری، نماینده مجلس از بلوک صادقون وابسته به گروه شیعه عصائب اهل الحق، در توییتی این گزارش را قاطعانه رد کرد. او با اشاره به فشار آمریکا برای منحل کردن حشد شعبی گفت چنین اقدامی صرفاً «توهمی از صلح» ایجاد می‌کند و منجر به «از دست دادن کرامت، حاکمیت و سرزمین» خواهد شد. او افزود: «عراق مانند برخی کشورهای عربی سازش‌کار نیست که گردن‌هایشان به‌دست موجودیت صهیونیستی زنجیر شده باشد.»

تکذیبیه قاطع کتائب حزب‌الله در خصوص آمادگی برای خلع سلاح، در مقطعی حساس برای تحولات سیاسی و امنیتی عراق مطرح شده است. این گروه یکی از اجزای کلیدی حشد شعبی محسوب می‌شود - ائتلافی متشکل از گروه‌های عمدتاً شیعه مسلح که در سال ۲۰۱۶ در ساختار رسمی نیروهای مسلح عراق ادغام شد.

با وجود این ادغام رسمی، بسیاری از گروه‌های حشد شعبی - به‌ویژه آن‌هایی که ارتباط نزدیک‌تری با ایران دارند - همچنان از سطح بالایی از خودمختاری برخوردارند و اغلب مستقل از کنترل و دستورهای رسمی بغداد عمل می‌کنند.

حمله پهپادی ژانویه ۲۰۲۰ در بغداد، که سردار قاسم سلیمانی، فرمانده فقید نیروی قدس سپاه پاسداران، و ابومهدی المهندس، جانشین فرمانده حشد شعبی را هدف قرار داد، تنش‌ها را نه‌تنها میان ایران و آمریکا، بلکه میان واشنگتن و متحدان ایران در عراق نیز به‌شدت افزایش داد.

بازگشت ترامپ به کاخ سفید در ژانویه گذشته، بار دیگر تنش‌های دیرینه را شعله‌ور کرده است، به‌ویژه از آن‌رو که او بار دیگر سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران را در پیش گرفته است. این سیاست شامل تحریم‌های شدید علیه اقتصاد ایران و همچنین شبکه‌های لجستیکی و مالی منطقه‌ای است.

ترامپ و السودانی

هرچند احتمال آن اندک است، اما خلع سلاح گروه‌های نزدیک به ایران در عراق، بی‌شک جایگاه السودانی را نزد دولت ترامپ تقویت خواهد کرد - به‌ویژه در شرایطی که گزارش‌هایی از سردی و اختلال در ارتباطات میان بغداد و واشنگتن منتشر شده است.

از منظر سیاست داخلی، گزارش‌ها حاکی از آن است که السودانی به‌دنبال کسب دور دوم نخست‌وزیری خود است؛ انتخاباتی که قرار است در ماه اکتبر امسال برگزار شود.

در حال حاضر، نخست‌وزیر عراق خود را در موقعیتی بسیار حساس می‌بیند؛ جایی میان منافع متضاد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی.

السودانی ضمن مدیریت روابط پرتنش با آمریکا، هم‌زمان تحت فشار شدید گروه‌های شیعه مورد حمایت ایران نیز قرار دارد - گروه‌هایی که نفوذ قابل توجهی در صحنه سیاسی و نظامی عراق دارند و به‌شدت مخالف نفوذ آمریکا در منطقه هستند.

السودانی در تلاش است تا راه میانه‌ای بیابد: از یک‌سو بر حاکمیت عراق تأکید دارد، و از سوی دیگر می‌کوشد همکاری امنیتی با واشنگتن را حفظ کند - تلاشی که با بی‌اعتمادی میان بازیگران متعدد این معادله پیچیده‌تر شده است.

تنش بالقوه

هرگونه حرکت به سمت خلع سلاح گروه‌های شیعه مسلح می‌تواند نشانه‌ای از یک چرخش عمده در ساختار سیاسی و امنیتی عراق و منطقه باشد - و به‌احتمال زیاد شکاف‌های موجود در میان نیروهای سیاسی و نظامی شیعه در داخل عراق را تشدید خواهد کرد. این سناریویی نیست که در حال حاضر بغداد یا تهران خواهان تحقق آن باشند.

تکذیب قاطع کتائب حزب‌الله نسبت به ادعاهای مربوط به آمادگی این گروه برای کنار گذاشتن سلاح، حاکی از آن است که خلع سلاح فوری گروه‌های شیعه دست‌کم در مقطع کنونی بسیار بعید به نظر می‌رسد. این واکنش همچنین ممکن است نشانه‌ای باشد از این که این بازیگران خود را برای ادامه مسیر «مقاومت» در برابر حضور آمریکا در عراق آماده می‌کنند.

در ماه‌های پیش‌رو، محمد شیاع السودانی احتمالاً با چالش‌های فزاینده‌ای در مسیر ایجاد توازن میان مطالبات آمریکا برای مقابله با گروه‌های نزدیک به ایران و واقعیت‌های سیاسی داخلی مواجه خواهد شد. در نهایت، بعید است این گروه‌ها بدون دریافت تضمین‌های ملموس مبنی بر حفظ نفوذ قابل توجه خود در سیاست عراق، حاضر به واگذاری سلاح‌هایشان شوند.

در فضای جهانی پرابهام کنونی، به‌ویژه پس از اتخاذ تصمیمات غیرقابل پیش‌بینی اخیر از سوی دولت ترامپ، احتمال آن می‌رود که واشنگتن تاکتیک‌های فشار خود را تشدید کند. این اقدامات می‌تواند شامل حملات هدفمند یا اعمال تحریم‌های ثانویه بیشتر علیه بخش‌های انرژی و بانکی عراق باشد، اقداماتی که احتمالاً تنش‌های منطقه‌ای را تشدید خواهند کرد.

در مقابل، رویکرد دیپلماتیک - مشابه گفت‌وگوهای «غیرمستقیم» پیش‌رو میان ایران و آمریکا در عمان - ممکن است راهی آرام‌تر و کم‌هزینه‌تر برای پیشبرد امور فراهم سازد.