فرار از دره مرگ با سوسک‌های عجیب جاسوس/ چگونه برلین قوانین جنگ‌ را از نو می‌نویسد؟

به گزارش اکوایران، حمله‌ی روسیه به اوکراین همه چیز را برای گوندبرت شِرف، بنیان‌گذار شرکت هِلسینگ آلمان، باارزش‌ترین استارت‌آپ نظامی اروپا تغییر داد.

شِرف، که چهار سال پیش شرکتی در حوزه‌ی پهپادهای تهاجمی نظامی و هوش مصنوعی میدان جنگ راه‌اندازی کرده بود، در ابتدا برای جذب سرمایه با دشواری‌های زیادی مواجه بود. اما امروز، این موضوع دیگر کم‌اهمیت‌ترین مشکل اوست. این شرکت مستقر در مونیخ، ماه گذشته در جریان یک دور جذب سرمایه، ارزش خود را بیش از دو برابر افزایش داد و به ۱۲ میلیارد دلار رساند.

مسلح شدن دوباره اروپا

شِرف می‌گوید: «اروپا امسال، برای اولین بار در دهه‌های اخیر، بیشتر از ایالات متحده برای فناوری نظامی هزینه می‌کند.»

این شریک سابق شرکت مشاوره مک‌کینزی معتقد است اروپا ممکن است در آستانه‌ی تحولی در نوآوری دفاعی قرار گرفته باشد که با «پروژه منهتن» قابل مقایسه است؛ جهش علمی‌ای که به توسعه سریع تسلیحات هسته‌ای در آمریکا طی جنگ جهانی دوم منجر شد.

او می‌گوید: «اروپا تازه دارد با واقعیت کنار می‌آید.»

خبرگزاری رویترز با ده‌ها مدیر اجرایی، سرمایه‌گذار و سیاست‌گذار گفتگو کرده تا بررسی کند که آلمان به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا، چگونه می‌خواهد نقشی محوری در تسلیح دوباره قاره ایفا کند.

به گفته منابع رویترز، دولت صدراعظم فریدریش مرتس هوش مصنوعی و فناوری استارت‌آپی را از ارکان کلیدی برنامه‌های دفاعی خود می‌داند و با کاهش بوروکراسی، در تلاش است مستقیماً استارت‌آپ‌ها را به سطوح عالی ارتش متصل کند.

آلمان که پس از جنگ جهانی دوم تحت تأثیر خاطرات تلخ نظامی‌گری نازی و رویکردی صلح‌طلبانه قرار داشت، سال‌ها بخش نظامی کوچک و محتاطی داشت که به امنیت حاصل از تضمین‌های ایالات متحده تکیه کرده بود.

از طرفی، مدل اقتصادی آلمان که همواره در برابر ریسک‌پذیری مقاومت می‌کرد، بیشتر به بهبودهای تدریجی اولویت می‌داد تا نوآوری‌های ساختارشکننانه.

اما دیگر این‌گونه نیست. با افزایش تردیدها درباره تداوم حمایت نظامی آمریکا، آلمان - که از حامیان اصلی اوکراین محسوب می‌شود - قصد دارد بودجه‌ی نظامی سالانه خود را تا سال ۲۰۲۹ تقریباً سه برابر کرده و به حدود ۱۶۲ میلیارد یورو (معادل ۱۷۵ میلیارد دلار) برساند.

بازآفرینی ماهیت جنگ

به گفته منابع، بخش زیادی از این بودجه صرف بازآفرینی ماهیت جنگ خواهد شد.

هلسینگ بخشی از موج تازه‌ای از استارت‌آپ‌های نظامی آلمانی است که مشغول توسعه فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند تانک‌های رباتیک مجهز به هوش مصنوعی، زیردریایی‌های بدون سرنشین کوچک و حتی سوسک‌های جاسوس آماده نبرد هستند.

شرِف می‌گوید: «ما می‌خواهیم به اروپا کمک کنیم دوباره ستون فقراتش را پیدا کند.»

برخی از این شرکت‌های کوچک‌تر اکنون در کنار شرکت‌های باسابقه - موسوم به شرکت‌های اصلی یا «پرایم» مانند راینتال (Rheinmetall) و هنسُلدت (Hensoldt) - به دولت مشاوره می‌دهند. به گفته یکی از منابع، این شرکت‌های بزرگ‌تر معمولاً انگیزه کمتری برای تمرکز بر نوآوری دارند، زیرا با سفارش‌های انبوه در حوزه سامانه‌های متعارف درگیرند.

پیش‌نویس قانون جدید تدارکات که روز چهارشنبه به تصویب کابینه‌ی مرتس رسید، قصد دارد موانع ورود استارت‌آپ‌های کم‌سرمایه به مناقصه‌های دولتی را کاهش دهد. این قانون امکان پرداخت پیش‌پرداخت به چنین شرکت‌هایی را فراهم می‌کند.

همچنین، قانون مذکور به نهادهای دولتی اجازه می‌دهد تا مناقصه‌ها را به شرکت‌های داخل اتحادیه اروپا محدود کنند.

مارک ویتفِلد، مدیرعامل و بنیان‌گذار شرکت ARX Robotics که در زمینه ربات‌های خودران فعالیت دارد، گفت که در دیدار اخیرش با وزیر دفاع آلمان، بوریس پیستوریوس، عمق تحول فکری در برلین را به خوبی درک کرده است.

او گفت: «وزیر به من گفت: “دیگر پول بهانه نیست - حالا هست.”» و این را یک نقطه عطف توصیف کرد.

آلمان در خط مقدم

از زمان بازگشت دونالد ترامپ به عرصه سیاسی و مطرح شدن دوباره تردیدهایش درباره تعهد آمریکا به ناتو، آلمان تعهد داده تا سال ۲۰۲۹ به هدف جدید ناتو مبنی بر اختصاص ۳.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی به هزینه‌های دفاعی برسد، سریع‌تر از بسیاری از متحدان اروپایی.

مقامات در برلین بر ضرورت تقویت صنعت دفاعی اروپا تأکید دارند و نمی‌خواهند به شرکت‌های آمریکایی وابسته بمانند. اما موانع زیادی بر سر راه گسترش شرکت‌های پیشرو دفاعی در آلمان - و در کل اروپا - وجود دارد.

برخلاف ایالات متحده، بازار اروپا تکه‌تکه و پراکنده است. هر کشور استانداردهای خاص خود را برای تأمین قراردادهای دفاعی دارد.

آمریکا که بیشترین هزینه‌های نظامی جهان را دارد، از مدت‌ها پیش مجموعه‌ای از غول‌های دفاعی مانند لاکهید مارتین (Lockheed Martin) و RTX را در اختیار داشته و در زمینه‌هایی مانند فناوری ماهواره‌ای، جنگنده‌های پیشرفته و مهمات هدایت‌شونده دقیق، مزیت رقابتی دارد.

واشینگتن از سال ۲۰۱۵ به حمایت از استارت‌آپ‌های دفاعی روی آورد - از جمله شرکت‌هایی مانند شیلد ای‌آی و شرکت نرم‌افزاری پالانتیر. در مقابل، استارت‌آپ‌های اروپایی تا همین اواخر از حمایت دولتی چندانی برخوردار نبودند.

اما تحلیلی که مجله Aviation Week در ماه مه منتشر کرد، نشان داد که ۱۹ کشور برتر اروپا در هزینه‌های دفاعی، از جمله ترکیه و اوکراین، در سال جاری مجموعاً ۱۸۰.۱ میلیارد یورو صرف خرید تجهیزات نظامی خواهند کرد، در حالی که این رقم برای ایالات متحده ۱۷۵.۶ میلیارد یورو پیش‌بینی شده است. البته هزینه‌های کلی نظامی واشینگتن همچنان بیشتر از دیگران باقی خواهد ماند.

هانس کریستوف آتس‌پودیِن، رئیس انجمن صنعت امنیت و دفاع آلمان، گفت که یکی از چالش‌ها این است که سیستم تدارکات ارتش برای تأمین‌کنندگان قدیمی طراحی شده و با سرعت مورد نیاز برای فناوری‌های جدید هم‌خوانی ندارد.

وزارت دفاع آلمان در بیانیه‌ای اعلام کرد که در حال برداشتن گام‌هایی برای تسریع روند تأمین تجهیزات نظامی و ادغام بهتر استارت‌آپ‌ها در این فرآیند است تا فناوری‌های نوین را هرچه سریع‌تر در اختیار ارتش فدرال (بوندس‌وِر) قرار دهد.

آنته لهنیگک-امدن، رئیس آژانس قدرتمند تدارکات ارتش آلمان، پهپادها و هوش مصنوعی را به‌عنوان حوزه‌های نوظهوری معرفی کرد که آلمان باید در آن‌ها سرمایه‌گذاری کند.

او به رویترز گفت: «تغییراتی که این فناوری‌ها در میدان نبرد ایجاد می‌کنند، به اندازه‌ی معرفی سلاح‌هایی چون مسلسل، تانک یا هواپیما انقلابی هستند.»

سوسک‌های جاسوس

سوِن وایزنگر، رئیس «هاب نوآوری سایبری» ارتش آلمان که شتاب‌دهنده فناوری‌های نوین بوندس‌وِر محسوب می‌شود، گفت که جنگ اوکراین موجب تغییر نگرش اجتماعی نیز شده و ننگ کار در صنعت دفاعی را کاهش داده است. او افزود: «از زمان حمله روسیه، آلمان نگاه کاملاً تازه‌ای به موضوع امنیت پیدا کرده است.»

وایزنِگِر گفت که در حال حاضر روزانه ۲۰ تا ۳۰ درخواست در لینکدین دریافت می‌کند - در حالی که در سال ۲۰۲۰ این تعداد به‌زحمت به ۲ تا ۳ درخواست در هفته می‌رسید - که حاوی ایده‌هایی برای توسعه فناوری‌های نظامی هستند.

برخی از این ایده‌ها شبیه فیلم‌های علمی-تخیلی به‌نظر می‌رسند، مانند پروژه‌ی «سوسک‌های سایبورگ» شرکت Swarm Biotactics. این حشرات زنده با کوله‌پشتی‌های مینیاتوری تخصصی تجهیز شده‌اند که امکان جمع‌آوری داده‌های آنی، مثلاً از طریق دوربین را فراهم می‌کند.

با استفاده از تحریک الکتریکی، انسان‌ها می‌توانند حرکات این حشرات را از راه دور کنترل کنند. هدف این پروژه جمع‌آوری اطلاعات شناسایی در محیط‌های متخاصم -  مثلاً درباره مواضع دشمن - است.

استفان ویلهِلم، مدیرعامل این شرکت گفت: «ربات‌های زیستی ما که بر پایه حشرات زنده ساخته شده‌اند، به تحریک عصبی، حسگرها و ماژول‌های ارتباطی امن مجهز هستند. این ربات‌ها می‌توانند به‌صورت تکی یا در قالب یک دسته‌ی خودمختار عمل کنند.»

کشور پیشگام در فناوری نظامی

در نیمه نخست قرن بیستم، دانشمندان آلمانی در توسعه فناوری‌های نظامی پیشگام بودند - از موشک‌های بالستیک گرفته تا هواپیماهای جت و سلاح‌های هدایت‌شونده - که بسیاری از آن‌ها به استانداردهای جهانی بدل شدند. اما پس از شکست آلمان در جنگ جهانی دوم، این کشور خلع‌سلاح شد و استعدادهای علمی‌اش به کشورهای دیگر منتقل شدند.

ورنر فون براون، مخترع نخستین موشک بالستیک برای نازی‌ها، یکی از صدها دانشمند و مهندس آلمانی بود که پس از جنگ به ایالات متحده برده شد. او بعدها در ناسا کار کرد و راکت‌هایی را ساخت که فضاپیمای آپولو را به ماه رساندند.

در دهه‌های اخیر، نوآوری‌های نظامی محرکی قدرتمند برای پیشرفت اقتصادی بوده‌اند. فناوری‌هایی مانند اینترنت، سیستم موقعیت‌یابی جهانی (GPS)، نیمه‌رساناها و موتورهای جت نخست در برنامه‌های تحقیقاتی نظامی توسعه یافتند و سپس زندگی غیرنظامی را متحول کردند.

در شرایطی که اقتصاد ۴.۷۵ تریلیون دلاری آلمان در دو سال گذشته به دلیل قیمت بالای انرژی، کاهش تقاضای صادرات و رقابت با چین دچار رکود شده، گسترش تحقیقات نظامی می‌تواند به یک محرک اقتصادی بدل شود.

مارکوس فدرله، شریک مدیریتی شرکت سرمایه‌گذاری تولوس که بر حوزه نظامی تمرکز دارد، گفت: «ما فقط باید به این ذهنیت برسیم: یک پایه صنعتی دفاعی قوی یعنی اقتصادی قوی و نوآوری به توان چند برابر.»

فرار از «دره مرگ»

پرهیز از ریسک در میان سرمایه‌گذاران اروپایی در گذشته به ضرر استارت‌آپ‌ها تمام می‌شد، زیرا آن‌ها در مرحله حیاتی اولیه موسوم به «دره مرگ»، که هزینه‌ها بالا و فروش پایین است، به سختی می‌توانستند سرمایه مورد نیاز را تأمین کنند.

اما افزایش هزینه‌های نظامی دولت‌های اروپایی پس از تهاجم روسیه به اوکراین باعث شده است که سرمایه‌گذاران به دنبال فرصت‌های جدید باشند.

اروپا اکنون سه استارت‌آپ با ارزش‌گذاری یک میلیارد دلار یا بیشتر دارد. سون کروک، مدیر ارشد استراتژی کوانتوم، می‌گوید: «اکنون فشار زیادی بر دوش آلمان است تا کشور پیشرو در دفاع اروپا باشد.»

آلمان پس از ایالات متحده، دومین حامی بزرگ نظامی اوکراین شده است. سفارش‌هایی که در گذشته ممکن بود سال‌ها طول بکشد تا تصویب شوند، حالا در عرض چند ماه نهایی می‌شوند و استارت‌آپ‌های اروپایی فرصت یافته‌اند تا محصولات خود را به‌سرعت در میدان نبرد آزمایش کنند.

سرمایه‌گذاری خطرپذیر در حوزه فناوری دفاعی اروپا در سال ۲۰۲۴ به یک میلیارد دلار رسید، در حالی‌که این رقم در سال ۲۰۲۲ تنها ۳۷۳ میلیون دلار بود، و انتظار می‌رود امسال باز هم رشد بیشتری داشته باشد.

به گفته تحلیل‌های داده‌، سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آلمان سریع‌تر از دیگر کشورها رشد کرده است. استارت‌آپ‌های نظامی آلمان طی پنج سال گذشته ۱.۴ میلیارد دلار سرمایه جذب کرده‌اند که در صدر کشورهای اروپایی قرار دارد. بریتانیا در رتبه بعدی است.

جک وانگ، شریک شرکت سرمایه‌گذاری Project A، گفت بسیاری از استارت‌آپ‌های نظامی آلمان - که ریشه در مهندسی قدرتمند این کشور دارند - در ترکیب مؤثر قطعات موجود و ساخت سیستم‌های مقیاس‌پذیر عملکرد خوبی دارند.

او افزود: «کیفیت استعداد در اروپا بسیار بالاست، اما به‌طور کلی هیچ کشوری، هیچ نیروی انسانی‌ای، به پای آلمان نمی‌رسد.»

تضعیف صنعت خودروسازی آلمان باعث شده ظرفیت تولید در کشور آزاد شود؛ از جمله در شرکت‌های کوچک و متوسطی که ستون فقرات اقتصاد آلمان را تشکیل می‌دهند.

استفان تومَن، مدیرعامل استارت‌آپ دوناستهاول در ایالت باواریا که مهمات سرگردان (loitering munitions) تولید می‌کند، گفت که روزانه ۳ تا ۵ درخواست همکاری از کارکنان شرکت‌های خودروسازی دریافت می‌کند.