سوت آغاز فینال مذاکرات وین

به گزارش اکوایران، مذاکرات هسته‌ای وین وارد مرحله حساسی شده است سخنان میخائیل اولیانوف احتمال توافق را بالا برد به باور ناظران نیز این دور، مرحله تعیین‌کننده مذاکرات احیای برجام است. با عین حال هنوز یک حلقه مهم مانده ارزش داده و ستانده دو طرف چیست؟

بنا بر اعلام دیپلمات ها هئیت ها به وین بازمی‌گردند و گفت‌وگوها احتمالا از عصر سه‌شنبه با مذاکرات در سطح کارشناسی از سر گرفته خواهد شد.

گفته می شود هیأت ایرانی در یک هفته گذشته علاوه بر رایزنی‌ها و جلسات هماهنگی داخلی، با حضور در مراجع مربوطه از جمله مجلس شورای اسلامی به ارائه گزارش در مورد آخرین وضعیت گفت‌وگوها پرداخته است. با وجود اخبارهای متفاوت اما برخی مسئولان کنونی فضای مذاکرات را رو به جلو توصیف می کنند. از نظر تیم ایران حصول توافق بسته به تصمیم آمریکا است. آمریکا باید تصمیم بگیرد چه میزان از تحریم ها را بر می دارد و در مقابل خواسته غیر واقع بینانه از ایران در حوزه فعالیت هسته ای نداشته باشد.

رسانه های خارجی نیز درباره توافق به گمانه زنی روی آورده اند.اکونومیست در گزارشی نوشته است خوش‌بین‌ها  احتمال توافق را 75 درصد می بینند. دور بعدی که قرار است از امروز آغاز شود، تعیین کننده به نظر می رسد. یک منبع می گوید که مذاکره کنندگان هرگز به موفقیت نزدیکتر از این نبوده‌اند، همانطور که هرگز به شکست از این نزدیکتر نبوده‌اند. مقامات آمریکایی به طور قابل توجهی در مورد چشم انداز توافق خوشبین بوده‌اند.

از آن سو محافظه‌کاران آمریکایی  و رسانه‌های دست راستی به سیاست دولت جو بایدن تاخته‌اند و علی‌رغم اینکه از نگاه تهران سیاست جو بایدن تاکنون در عمل تفاوت ملموسی با سلف وی نداشته است، شاهین‌های واشنگتن کاخ سفید را به تساهل‌جویی بیش از حد در قبال ایران متهم کرده‌اند.

مسائل کلیدی همچنان باید حل شوند

الجزیره نیز در گزارشی نوشته است: هیئت‌های سیاسی ایران و قدرت‌های جهانی طرف توافق هسته‌ای 2015 قرار است برای «مرحله پایانی» مذاکرات به وین پایتخت اتریش بازگردند تا روز سه شنبه، آخرین مرحله تلاش‌های فشرده برای بازگرداندن این توافق تاریخی را آغاز کنند.

در حالی که طرف‌های مختلف گفته‌اند که پیشرفت واقعی از اواخر نوامبر، زمانی که مذاکرات پس از یک وقفه چند ماهه از سر گرفته شد، حاصل شده است، واضح است که همچنان موانع مهمی بر سر راه رسیدن به توافق برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) باقی مانده است.

مذاکره مستقیم؟

دولت ایران همچنان از گفتگوی مستقیم با ایالات متحده خودداری می کند و این بدان معناست که مقامات اروپایی باید به دیپلماسی شاتل خود بین این دو ادامه دهند. 

همانطور که علی باقری رئیس هیأت مذاکره‌کننده ایران نیز تأکید کرده است، تاکنون هیچ مذاکره مستقیمی میان ایران و آمریکا انجام نگرفته و هرگونه ارتباط میان دو طرف از طریق تبادل مکتوبات غیررسمی (non-paper) توسط هماهنگ‌کننده اروپایی گفت‌وگوها در وین انجام شده است.

با این حال آنگونه که پیش‌تر از سوی وزارت خارجه ایران اعلام شد تیم ایرانی صرفا بر اساس نیازهای روند مذاکرات و منافع ملت ایران، عمل و تصمیم‌گیری می‌کند. و اگرچه به گفته امیرعبداللهیان تا کنون نیازی به دیدار مستقیم نبوده است، اما در صورتی که حصول یک توافق خوب مستلزم مذاکره مستقیم باشد، ایران آن را در نظر خواهد گرفت.

چارچوب و تصویر توافق نهایی مشخص شده است

در جریان مذاکرات ادوار هفتم و هشتم طرفین توانسته‌اند چه در زمینه نگارش متن و چه در رابطه با نزدیک کردن دیدگاه‌هایشان در موضوعات اصلی پیشرفت قابل توجهی به دست آورند.

منابع آگاه از مذاکرات می‌گویند در حالی که در ابتدای دور هفتم، هنوز در مورد متن مبنای گفت‌وگوها اختلاف نظر وجود داشت، به مرور با حاکم شدن فضای واقع‌بینی بر گفت‌وگوها و عقب‌نشینی طرف‌های غربی از موضع اولیه خود مبنی بر عدم بررسی متون پیشنهادی ایران، هم متون تازه‌ای به عنوان مبنا در دستور کار مذاکره‌کنندگان قرار گرفت و هم در طول ده‌ها ساعت مذاکره در سطوح و فرمت‌های مختلف، از میزان پرانتزها و موارد اختلافی کاسته شد. 

به گفته منابع نزدیک به تیم ایرانی، در مجموع، چارچوب و تصویر توافق نهایی اکنون مشخص است و در صورتی که طرف‌های مقابل به ویژه آمریکا در این فرصت یک هفته‌ای تصمیمات لازم را اتخاذ کرده باشند، می‌توان به توافقی دست یافت که تأمین‌کننده منافع ملت ایران باشد.

دور پایانی مذاکرات؟

در حالی اغلب رسانه‌های غربی، این دور از مذاکرات را راند پایانی یا مرحله نهایی توصیف کرده‌اند، تهران اعلام کرده: سیاست اصولی هیأت مذاکره‌کننده ایران از ابتدا این بوده است که ملاک مذاکرات، باید منافع، اصول و دستورالعمل‌های مذاکراتی باشد و زمان دستیابی به توافق به تأمین شدن این اصول بستگی دارد.

ایران گفته است که خواهان دستیابی به توافقی خوب در کوتاه‌ترین زمان ممکن است، اما در مذاکرات تعجیل نمی‌کند و ضرب‌الأجل‌های ساختگی موجب زیرپا گذاشتن اصول و خطوط قرمز تهران نخواهد شد.

به گفته منابع نزدیک به طرف ایرانی، مانند ادوار پیشین، احتمال دستیابی به توافق در این دور، به میزان آمادگی و اراده طرف مقابل برای اتخاذ تصمیمات لازم خصوصا در حوزه تحریم‌ها و دست برداشتن از خواسته‌های غیرواقع‌بینانه به ویژه در ارتباط با دستاوردهای علمی ایران در حوزه هسته‌ای بستگی دارد.

زمان گریز یا ضرب‌الأجل مصنوعی؟

در حالی که برخی رسانه‌های غربی مدعی‌اند «زمان گریز هسته‌ای» یعنی زمانی که برای تولید مواد شکافت‌پذیر کافی برای تولید یک بمب هسته‌ای لازم است، برای ایران به کمتر از یک ماه کاهش یافته است، باید این نکته را در نظر داشت که اصطلاح زمان گریز اصطلاحی با محاسبات فرضی است که نه تنها میان آمریکا و اعضای گروه ۱+۴، بلکه حتی بین کارشناسان آمریکایی نیز در مورد نحوه محاسبه این زمان فرضی اختلاف نظر وجود دارد. با توجه به این مسئله و همچنین از آنجا که برنامه هسته‌ای ایران ماهیتی صرفا صلح‌آمیز دارد، اساسا محاسبه این بازه زمانی فرضی بی‌اساس و فاقد توجیه است و چنین محاسباتی نمی‌تواند مبنای تصمیم‌گیری و عمل در وین باشد. 

 نشریه وال استریت ژورنال اخیرا در گزارشی به برجسته‌سازی اصطلاح فرضی «زمان گریز» پرداخته که به گفته منابع، به نظر می‌رسد انتشار این دست گزارش‌ها با هدف اعمال فشار رسانه‌ای برای امتیازگیری در حوزه هسته‌ای انجام می‌گیرد. تهران گفته است تحت هیچ شرایطی حاضر به چشم‌پوشی از دستاوردهای علمی ایران نخواهد بود و طرف‌های مقابل اگر واقعا به دنبال دستیابی به توافق هستند، باید از طرح خواسته‌های غیرواقع‌بینانه و فراتر از برجام در حوزه هسته‌ای دست بردارند.

ضرورت تحقق انتظارات ایران

مقامات ایرانی روز دوشنبه گفتند که وظیفه تحقق انتظارات ایران از لغو تحریم ها بر عهده طرف‌های غربی است.حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، در کنفرانس مشترکی در تهران در کنار همتای فنلاندی خود، پکا هاویستو، گفت که توافق سریع در وین به رفتار و اراده سیاسی آمریکا و E3 -فرانسه، آلمان و بریتانیا- بستگی دارد.

وی گفت: «در آخرین متون به دست آمده در مذاکرات وین، بخشی از خواسته های ما در مورد لغو تحریم ها مورد توجه قرار نگرفته است». وی با این وجود ابراز امیدواری کرد که «در این دور به توافق نهایی برسیم».

پیش از این، علی شمخانی، مقام عالی امنیتی ایران روز دوشنبه در توییتی گفته بود که تیم ایرانی با دستور کار مشخصی برای لغو تحریم‌ها به وین می‌رود. وی نوشت: توافقی که در آن تحریم‌هایی که فشارحداکثری را تشکیل می دهد، لغو نشود، اقتصاد کشور را مشروط می‌کند و نمی‌تواند مبنای یک معامله خوب باشد.

سیگنال اروپا: برای توافق، ایران باید انعطاف‌پذیری نشان دهد

به نوشته الجزیره، ایران گفته است که خواهان لغو کامل تحریم‌های ایالات متحده است و اینکه دولت بایدن تضمین کند که واشنگتن دوباره از این توافق عقب نشینی نخواهد کرد. تهران همچنین خواهان یک دوره کوتاه راستی آزمایی برای تأیید اینکه تحریم‌ها به طور موثر لغو شده‌اند.

اما به نظر می رسد مقامات اروپایی سیگنال می دهند که ایران برای دستیابی به توافق باید برخی از خواسته های خود را کاهش دهد.

انریکه مورا، هماهنگ‌کننده مذاکرات و مقام اتحادیه اروپا در توییتی نوشت: «ما به روحیه سازش نیاز داریم تا ما را به اجرای کامل توافق بازگرداند. با توجه به روندهای نامطلوب مختلف که برجام را تضعیف می کند، نیاز به پایان سریع این مذاکرات وجود دارد».

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز روز یکشنبه در تماسی با وزیر امور خارجه ایران گفت که انتظار دارد همه طرف‌ها آماده بازگشت به وین برای اتخاذ تصمیمات سیاسی مورد نیاز برای دستیابی به توافق باشند.

میخائیل اولیانوف، مذاکره کننده ارشد روسیه نیز روز دوشنبه گفت که مذاکرات در "مرحله نهایی" است، اما توافق "نیازمند عزم و تلاش های پر انرژی از سوی همه شرکت کنندگان است".

در همین حال، رابرت مالی، فرستاده ویژه ایالات متحده در امور ایران، گفت که تهران همچنان خواهان لغو تمامی تحریم های آمریکا است که توسط دولت ترامپ اعمال شده است، در حالی که ایالات متحده آماده است تا بیشتر تحریم ها را لغو کند، نه همه تحریم‌ها.

او گفت: «ما دیدگاه‌های متفاوتی در مورد معنای بازگشت ایالات متحده به این توافق داریم.»

ایالات متحده روز جمعه معافیت تحریمی را بازگرداند که به شرکت های روسی، چینی و اروپایی اجازه می دهد با ایران در زمینه فعالیت های هسته ای غیرنظامی همکاری کنند، که به عنوان گامی با هدف تسهیل مذاکرات تلقی شد.

مقامات ایرانی از این اقدام استقبال کردند اما گفتند که این "کافی نیست" زیرا آنها فقط لغو موثر تحریم ها را می پذیرند که منافع اقتصادی ایران را که طبق توافق وعده داده شده بود، فراهم کند.