شاخص معیشتی اکوایران؛ حداقل هزینه زندگی در دی ماه به چقدر رسید؟

به گزارش اکوایران، در میان نیازهای حیاتی انسان، تغذیه مناسب جایگاهی کلیدی در حفظ سلامت و تداوم زندگی دارد. با توجه به این اهمیت، مراکز علمی پیشروی کشور از جمله انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی و دانشکده علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران، الگویی به نام «سبد غذایی بهینه» طراحی کرده‌اند که ترکیبی دقیق از گروه‌های غذایی ضروری را برای پوشش نیازهای روزانه بدن ارائه می‌دهد. این سبد با تعیین مقادیر مشخصی از مواد خوراکی، ریسک ابتلا به بیماری‌های ناشی از سوءتغذیه را به حداقل می‌رساند و تضمین می‌کند چنانچه خانوارها طبق دستورالعمل‌ها عمل کنند، کمبودی در دریافت مواد مغذی نخواهند داشت.

با این حال، یافته‌های اخیر حاکی از آن است که دسترسی به این سبد غذایی استاندارد برای بخش قابل‌توجهی از جامعه به‌ویژه در ماه‌های پایانی سال، به چالشی جدی تبدیل شده است. نوسانات ماهانه قیمت کالاهای اساسی و افزایش چشمگیر هزینه‌های سبد غذایی در ماه‌هایی مانند دی نسبت به دوره‌های قبل، فشار اقتصادی بر خانوارها را تشدید کرده است.

 اکوایران با رصد داده‌های رسمی که توسط مرکز آمار منتشر می‌شود، شاخصی  توسعه داده که «هزینه ماهانه تأمین سبد غذایی مطلوب» را برای هر فرد ارزیابی می‌کند. این ابزار تحلیلی نه تنها تصویری واقع‌گرایانه از تغییرات قیمت‌ها ارائه می‌دهد، بلکه امکان بررسی روند افزایش هزینه‌های معیشتی را در بازه‌های زمانی مختلف برای سیاستگذاران و عموم مردم فراهم می‌آورد. البته باید توجه داشت که سبد پیشنهادی انستیتو تغذیه «گروه‌های خوراکی» مثل «لبنیات» و «حبوبات»‌ را در سبد جای داده اما سبد معیشتی اکوایران به جای استفاده از «گروه»، از برخی «اقلام خوراکی» منتخب در هر گروه استفاده کرده تا تخمین هزینه تامین آن ممکن شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تورم ماهانه این سبد، برابر با تورم ماهانه کل کشور بوده اما نسبت به تورم ماهانه خوراکی‌ها در کل کشور در سطح پایین‌تری قرار گرفته است.

اقلام موجود در سبد غذایی اکوایران

سبد غذایی پیشنهادی شامل ۱۳ گروه کالایی است که هر گروه طیف وسیعی از محصولات با کیفیت‌های متفاوت را دربرمی‌گیرد. برای مثال، مصرف روزانه ۳۰ گرم حبوبات توصیه شده، اما نوع یا کیفیت آن مشخص نشده است. این ابهام، محاسبه هزینه واقعی سبد را دشوار می‌کند. برای حل این مسئله، از داده‌های مرکز آمار ایران درباره میانگین قیمت کالاهای خوراکی در مناطق شهری استفاده شده است. این داده‌ها بر اساس قیمت محصولاتی با کیفیت ثابت و مشخص محاسبه می‌شوند.

به‌ منظور ساده‌سازی، اقلام پرمصرف و ارزان‌تر در هر گروه انتخاب شده‌اند. برای نمونه، در گروه برنج، تنها قیمت «برنج خارجی درجه یک» لحاظ شده و از برنج ایرانی گران‌تر صرف‌نظر شده است. در حبوبات، عدس، لپه و لوبیا قرمز به‌ دلیل قیمت پایین‌تر و استفاده رایج در آشپزی ایرانی انتخاب شده‌اند. در بخش میوه‌ها، سیب و پرتقال به‌عنوان گزینه‌های همیشه موجود و مقرون‌ به‌ صرفه در نظر گرفته شده‌اند. این رویکرد با تمرکز بر حداقل هزینه تهیه سبد، تصویری واقع‌بینانه از هزینه‌های ضروری تغذیه سالم ارائه می‌دهد. 

پیش از پرداختن به هزینه تامین سبد غذایی پیشنهادی ایرانیان ابتدا باید به تفاوت این سبد با «کل سبد مصرفی» پی برد. مرکز آمار برای محاسبه تورم کل کشور، سبدی طراحی کرده که در آن تمام کالاها و خدمات مورد استفاده خانوار با ضرایب اهمیت مشخصی گنجانده شده است. بنابراین، تورم «سبد مصرف» نشان‌دهنده تورمی است که به کل مصارف خانوار اصابت کرده است. در مقابل، سبد غذایی پیشنهادی تنها به اقلام خوراکی اشاره دارد که به صورت ضروری باید توسط هر فرد مصرف شود تا سلامتی وی آسیب نبیند. سبد مصرف برای خانوار محاسبه می‌شود که تعداد افراد حاضر در آن تقریبا 3.1 نفر است در حالی که سبد غذایی پیشنهادی به ازای هر فرد محاسبه می‌شود.

تورم سبد معیشتی اکوایران در دی 1403

در سبد پیشنهادی 19 قلم خوراکی ضروری با گرم‌های پیشنهادی برای مصرف گنجانده شده است. مرکز آمار، متوسط قیمت این اقلام را در دی 1403 اعلام کرده است.

برای مثال، هر فرد باید در ماه 8 هزار و 700 گرم نان، 2 کیلو و 100 گرم برنج، 750 گرم ماکارونی، 3 کیلو سیب و 450 گرم قند مصرف کند. محاسبات حکایت از آن دارد که هزینه تامین «سبد مطلوب پیشنهادی برای تغذیه ایرانیان» به ازای هر نفر در دی امسال به 2 میلیون و 665 هزار و 285 تومان رسیده است. این رقم نسبت به آذر ماه 2.92 درصد و نسبت به دی سال گذشته 32 درصد گران‌تر شده است.

این در حالی است که گزارش تورم دی ماه مرکز آمار نشان می‌دهد که تورم ماهانه کل کشور در این ماه 2.9 درصد و تورم اقلام خوراکی، آشامیدنی و دخانیات 3.2 درصد بوده است. به عبارت دیگر، هزینه تامین کل سبد مصرف خانوار - شامل خوراکی‌ها، غیرخوراکی‌ها و خدمات- در دی نسبت به آذر 2.9 درصد بالاتر رفته و این افزایش برای تمام اقلام خوراکی 3.2 درصد بوده است. با این حال، اگر یک سبد حداقلی از خوراک برای تنها یک نفر در نظر گرفته شود، تورم ماهانه این سبد حداقلی به اندازه تورم کل کشور (2.9) درصد بوده است. به عبارت دیگر، تورمی که به خوراکی‌ها و دخانیات در کل کشور و برای کل خانوارها اصابت کرده به مراتب بالاتر از تورمی بوده که به سبد حداقل معیشت یک فرد برخورد کرده است. 

بنابراین، می‌توان گفت که احتمالا برخورد تورم در دی ماه بیشتر متوجه اقلام خوراکی‌ای بوده که در سبد حداقلی معیشت اکوایران ضریب اهمیت کمتری داشته‌اند؛ طبق اعلام مرکز آمار، بالاترین تورم ماهانه خوراکی‌ها در دی ماه مربوط به «سبزیجات و حبوبات» بوده است. تورم 12 درصدی این گروه، به دلیل ضریب اهمیت کمتری که در سبد معیشت دارد، باعث شده تا تورم این سبد به اندازه تورم خوراکی مرکز آمار افزایش نیابد.