چرا تورم خوراکی‌ها بیشتر احساس می‌شود؟

به گزارش اکوایران، تورم از معدود شاخص‌های اقتصادی است که مردم هر روز نوسانات آن را در زندگی روزمره خود احساس می‌کنند. به دلیل اثری که این شاخص در زندگی مردم دارد و همچنین به واسطه ظرافتی که در معنای این شاخص وجود دارد، به دفعات با «گرانی» اشتباه گرفته می‌شود. گرانی، افزایش ناگهانی قیمت یک یا چند کالاست که یک بار رخ می‌دهد و تداوم نمی‌یابد در حالی که تورم، افزایش «مستمر» «سطح عمومی قیمت‌ها» است و به یک یا چند کالا معطوف نمی‌شود. از این رو، برای محاسبه تورم باید مجموعه‌ای از کالاها در نظر گرفته شود که هم در زندگی روزمره مردم به طور مداوم استفاده شود و هم «عمومیت» داشته باشد و معطوف به یک گروه کالایی خاص نباشد.

مرکز آمار که متولی رسمی ارائه داده‌های تورم است، سبدی برای مصرف یک خانوار در نظر گرفته که در آن کالاهای خوراکی، غیرخوراکی و خدمات بر حسب جایگاهی که در الگوی مصرف خانوار دارد، یک ضریب اهمیت پیدا می‌کند. برای مثال، اگر کل سبد مورد استفاده خانوار به 100 قسمت تقسیم شود، 64 قسمت از آن را گروه کالاهای غیرخوراکی و خدمات و 36 درصد از آن را گروه کالاهای خوراکی، آشامیدنی و دخانیات تشکیل داده است. این الگوی مصرف متوسطی است که از سال 1400 برای یک خانوار ایرانی در نظر گرفته شده است. بر اساس این سبد و ضرایب آن، مرکز آمار تورم دی 1403 را برابر با 2.9 درصد اعلام کرده است؛ یعنی هزینه تامین این سبد برای یک خانوار ایرانی به طور متوسط 2.9 درصد بیشتر از آذر بوده است. این درحالی است که تورم کالاهای خوراکی، آشامیدنی و دخانیات به تنهایی بالای 3 درصد بوده است. حال ممکن است احساس تورم برای خانوارهای  مختلف بر اساس سطح مالی یا زندگی در مناطق شهری و روستایی متفاوت از این نرخ باشد.

از این رو، اکوایران شاخصی را محاسبه کرده که می‌توان به صورت غیررسمی آن را معادل با تورم کالاهای خوراکی دانست. هدف این شاخص، واقعی‌تر کردن سطح تورم از سمت کالاهای خوراکی است. محاسبات نشان می‌دهد که شاخص معیشتی اکوایران در دی ماه برابر با تورم ماهانه کل کشور، 2.9 درصد، بوده است. با این حال، این شاخص-که نماگری از رشد ماهانه قیمت سبد حداقل خوراک است-در سطحی پایین‌تر از تورم کالاهای خوراکی اعلام شده از سوی مرکز آمار قرار گرفته؛ این تفاوت می‌تواند ناشی از تفاوت اقلام موجود در سبد اکوایران و سبد تورم مصرف‌کننده مرکز آمار باشد.

شاخص معیشتی اکوایران، حداقل خوراک مورد نیاز یک فرد سالم

ایده اولیه طراحی «سبد معیشتی حداقل خوراک»، جدولی بود که انستیتو تغذیه ایران با همکاری چند نهاد دیگر منتشر کرد که بر اساس آن، پیشنهاد شده بود که هر فرد برای حفظ سلامتی خود باید گرمی مشخص از مواد غذایی اصلی را در روز مصرف کند. این مواد غذایی به صورت گروه‌های کلی مثل «میوه»، «لبنیات» و ... معرفی شده بود. اکوایران با استفاده از این گروه‌بندی و با بهره‌گیری از جدول اقلام خوراکی منتخب در مناطق شهری مرکز آمار، جزئیات این سبد را طراحی کرده؛ به طوری که اجزای لبنیات «ماست»، «کره»، «پنیر» و «شیر» در نظر گرفته شده و برای حبوبات و میوه نیز معادل‌های جزئی‌تری انتخاب شده است. در انتخاب این اقلام، دقت شده تا حداقلی‌ترین حالت ممکن که سازگار با فرهنگ غذایی ایران نیز هست، انتخاب شود. بنابراین، این سبد با سبد مصرف‌کننده مرکز آمار در چند وجه تفاوت دارد: مرکز آمار یک سبد خوراکی با تنوع بالاتر در نظر می‌گیرد که در آن انواع نوشیدنی و سایر خوراکی‌های جانبی قرار گرفته در حالی که در سبد اکوایران، تنها اقلام ضروری خوراکی برای حفظ سلامت بدن جایگذاری شده است؛ مرکز آمار، سبد را برای کل خانوار و اکوایران سبد را برای یک فرد طراحی کرده است؛ مرکز آمار، مبنای قیمتی را سراسر کشور در نظر گرفته در حالی که اکوایران تنها قیمت‌ اقلام خوراکی در مناطق شهری که توسط مرکز آمار اعلام می‌شود را مبنای محاسبه قرار داده است.

هزینه تامین این سبد در آذر ماه 2 میلیون و 589 هزار و 639 تومان بود. این رقم در مقایسه با آذر 1402، رشدی 30.2 درصدی و نسبت به آبان 1403 رشدی 2.23 درصدی داشت. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در آذر امسال، تورم سبد حداقل معیشت بالاتر از تورم ماهانه کل مرکز آمار بوده است. این مسئله می‌تواند نشانگر این باشد که فشار تورمی بیشتر به خوراک ضروری افراد برخورد کرده است.

جدیدترین آمارها نشان می‌دهد که هزینه تامین سبد حداقل خوراک جامعه ایرانی برای هر فرد در دی ماه به 2 میلیون و 665 هزار و 285 تومان رسیده که از سال 96 به بعد بی‌سابقه بوده است. این سبد در مقایسه با آذر 2.92 درصد و در مقایسه با دی سال گذشته 32 درصد افزایش قیمت داشته است.

بنابراین، رشد ماهانه قیمت این سبد برابر با تورم ماهانه کل مرکز آمار و رشد نقطه به نقطه آن بالاتر از تورم نقطه به نقطه مرکز آمار بوده است. برای مثال، بهتر است یک فرد در ماه 750 گرم کره مصرف کند. قیمت 750 گرم کره حیوانی پاستوریزه از 357 هزار و 461 تومان در آذر به 392 هزار و 661 تومان افزایش یافته است (معادل با 10 درصد رشد).

یا قیمت 2 کیلو و 100 گرم سیب‌زمینی (معادل الگوی مصرف پیشنهادی) از حدود 56 هزار تومان در آذر به حدود 67 هزار تومان در دی جهش کرده است (معادل با 20 درصد رشد). 

در مجموع، رشد 2.9 درصدی قیمت این سبد در مقایسه با ماه قبل، از ابتدای شهریور ماه تا کنون بی‌سابقه بوده است. به نظر می‌رسد پرالتهاب‌ترین کالای خوراکی از نظر قیمتی، اقلامی بوده که در گروه سبزیجات و صیفی‌جات قرار می‌گیرد. پیش‌تر، مرکز آمار نیز بالاترین تورم خوراکی را 12 درصد و برای گروه سبزی‌ها اعلام کرده بود. در روزهای اخیر نیز اخبار گرانی سبزی و سیب‌زمینی در رسانه‌ها فراگیر شده است. عده‌ای دلیل این افزایش قیمت را چالش‌هایی که در عرضه محصول پیش آمده، عنوان کرده‌اند.