سورپرایز خاورمیانه ای بایدن سرنوشت برجام را رقم می زند؟

به گزارش اکوایران، درحالیکه ایران برخی از دوربین‌های نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تأسیسات هسته‌ای کشور را در واکنش به تصویب قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام، قطع کرد، رئیس آژانس از ایران خواست تا مذاکرات را «اکنون» از سر بگیرد تا از بحرانی که می‌تواند نجات توافق هسته‌ای 2015 را «بسیار دشوارتر» کند، اجتناب نماید.

بنا بر گزارش اقتصادنیوز، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه‌ای که یکشنبه از شبکه سی‌ان‌ان پخش شد، گفت که بیست و هفت دوربین مداربسته «حذف شده‌اند» و آن را «اقدامی بسیار جدی» خواند. او افزود: «تاریخ اخیر به ما می‌گوید که هرگز خوب نیست که به بازرسان بین‌المللی بگوییم به خانه بروید. همه چیز مشکل‌سازتر می‌شود».

گروسی در مصاحبه با فرید زکریا، مجری برنامه جی‌پی‌اس شبکه سی‌ان‌ان گفت که به همتایان ایرانی‌اش می‌گوید «حالا باید بنشینیم، وضعیت را اصلاح کنیم و به همکاری با هم ادامه دهیم. تنها راه ایران برای جلب اعتماد، اعتمادی که برای پیشبرد اقتصاد خود به شدت به آن نیاز دارد، این است که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه حضور داشته باشند».

گروسی گفت که بدون دوربین های نظارتی، آژانس  ​​به زودی نمی تواند صلح‌آمیز بودبرنامه هسته ای ایران تأیید کند. حتی اگر ایرانی‌ها چند ماه دیگر دوربین‌ها را دوباره وصل کنند، هر کاری که در این بین انجام می‌دهند مخفی باقی می‌ماند و احتمالاً هرگونه توافقی را بی‌فایده می‌کند». به گفته وی، اقدام اخیر ایران "راه بازگشت به توافق را بسیار دشوارتر می کند."

پیش‌تر آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، روز شنبه در تماسی با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، از دیپلمات ها خواست تا توافق را نجات دهند. در همین حال، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران می‌گوید تهران در برابر درخواست‌های بیش از حد ارائه شده توسط «طرف مقابل» در مذاکرات احیای برجام که از ماه مارس متوقف شده، مقاومت می‌کند.

وی روز یکشنبه پس از شرکت در جلسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس برای ارائه توضیحاتی در خصوص قطعنامه شورای حکام آژانس علیه تهران گفت: «هر وقت طرف مقابل در جریان [مذاکرات وین] مطالبات زیاده‌خواهانه را مطرح کرد، از ابزار و قدرت خود کشور استفاده کردیم تا آنها بفهمند که منافع و رفاه ملت ایران برای ما مهم است». احتمالاً منظور او تصمیم دولت برای کاهش دسترسی نظارتی به دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل بود.

در بیانیه ای که روز یکشنبه از سوی مجلس ایران منتشر شد، 260 قانونگذار با اشاره به سفر اخیر رافائل گروسی به اسرائیل، از "اقدام بیش از حد و با انگیزه سیاسی" آژانس بین المللی انرژی اتمی انتقاد کردند و گفتند این قطعنامه ثابت می کند که آژانس و مدیرکل آن تمام اعتبار فنی خود را از دست داده اند.

فقدان اراده سیاسی بایدن برای گام نهایی

در همین حال کارشناسان می گویند که با امتناع بایدن از حذف سپاه از فهرست  FTO و ادامه گسترش توان هسته ای ایران، چشم انداز بازگشت به توافق تاریک به نظر می رسد. عمر فاروق، خبرنگار میدل‌ایست‌آی گزارش داده است: 14 ماه پس از پیوستن آمریکا به مذاکرات در وین با هدف احیای توافق هسته ای ایران، کارشناسان می گویند که دولت بایدن به دلیل فقدان «اراده سیاسی» حاضر به برداشتن گام های نهایی در خط پایان نیست.

بازگشت به برجام بخش مهمی از برنامه سیاست خارجی بایدن در طول مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری او بود، که طی آن او متعهد شد از «دیپلماسی سخت‌گیرانه و حمایت متحدانمان برای تقویت و گسترش [توافق ایران] استفاده کند». 

در حال حاضر، علی‌رغم تنظیم متن اصلی توافقنامه، مذاکرات متوقف شده است زیرا ایران و آمریکا درباره تصمیم آوریل 2019 دونالد ترامپ مبنی بر نامگذاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) در لیست [ادعایی] سازمان تروریستی خارجی (FTO) دچار اختلاف شده‌اند.

در زمان ثبت این فهرست، این اقدام به عنوان یک "قرص سمی" در نظر گرفته شد که تنها برای از بین بردن بازگشت احتمالی به توافق هسته ای، که دولت ترامپ به طور یکجانبه در سال 2018 از آن خارج شد، کار می کند. و اکنون، این قرص سمی به عنوان آخرین مانع باقی مانده برای بازگشت از طریق مذاکره به توافق شناخته می شود. به گفته تحلیلگران، تصمیم برای حذف نام FTO سپاه بیشتر نمادین است و به معنای تغییر واقعی نیست، زیرا تحریم‌های دیگر بر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی باقی خواهند ماند.

تریتا پارسی، یکی از بنیان‌گذاران و معاون اجرایی موسسه کوئینسی می‌گوید بایدن به دلیل فشارهای سیاسی بر کاخ سفید تمایلی به حذف تحریم‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ندارد. پارسی به میدل ایست آی گفت: «همه این به اراده سیاسی مربوط می شود. اگر چیزی به عنوان نقطه بدون بازگشت وجود داشت و ما لفاظی های دولت بایدن درباره این ضرب‌الأجل را باور می کردیم، ماه ها پیش از آن عبور کردیم. و از همان ابتدا مشخص بود که برای بدست آوردن آن باید مقدار قابل توجهی از قرص‌های سمی و تله‌های عمدی مثل نامگذاری FTO را که دولت ترامپ ایجاد کرده بود، خنثی کنند».

بایدن مسئول تداوم شکست است

بر اساس گزارش پولیتیکو، بایدن در اواخر ماه گذشته موضع خود را برای حفظ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست یادشده نهایی کرد و موضع خود را به نفتالی بنت، نخست وزیر اسرائیل، منتقل کرد. راب مالی، مذاکره‌کننده ارشد دولت بایدن، در ماه می گفت که چشم‌انداز یک توافق "در بهترین حالت ضعیف" است.

پارسی گفت: "بایدن کاملاً درست می گوید که ترامپ به خاطر خروج از برجام و ایجاد آشفتگی مقصر است. اما بایدن تصمیم گرفته است که سیاست فشار حداکثری شکست خورده ترامپ را برای یک سال و نیم ادامه دهد. او مسئول تداوم شکست است».

نیسان رفعتی، تحلیلگر ارشد ایران در گروه بین المللی بحران گفت که بیشتر توافق مذاکره شده تا ماه مارس تکمیل شده بود. او به میدل‌ایست‌آی گفت: «از نظر متن فنی، اروپایی ها ماه‌هاست این را می گویند که اساساً متن اصلی آماده است». رفعتی گفت: «قبل از به بن بست رسیدن مذاکرات، پارامترهای کلی از قبل مورد توافق قرار گرفته بود که ایران چه اقداماتی را برای بازگرداندن به پایبندی به توافق انجام خواهد داد و آمریکا چه تحریم هایی را بردارد».

رفعتی گفت: «اما همانطور که در این مذاکرات شاهد بودیم، نزدیک شدن به خط پایان معمولاً به این معناست که سخت‌ترین مسائل در آخر سر می‌رسند. و نامگذاری سپاه یکی از آنها بوده است؛ همجنین ایرانی‌ها درباره مفهوم ضمانت های اقتصادی همچنان صحبت می کنند».

سورپرایز خاورمیانه‌ای بایدن؛ آغاز روند عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل

در بحبوحه مذاکرات متوقف شده، به نظر می رسد که تیم سیاست خارجی بایدن نگاه خود را به یکی دیگر از دستاوردهای سیاست خارجی معطوف کرده است: ترمیم روابط با عربستان سعودی، و ولیعهد این کشور، محمد بن سلمان، و متقاعد کردن ریاض برای عادی سازی روابط با اسرائیل.

اواخر ماه گذشته، رسانه‌های آمریکایی گزارش دادند که بایدن در حال برنامه‌ریزی برای سفر به عربستان سعودی است که پس از ماه‌ها تنش در روابط در نتیجه خودداری ریاض از پیوستن به تحریم‌های غرب علیه روسیه به دلیل تهاجم این کشور به اوکراین و امتناع پادشاهی از پمپاژ نفت بیشتر در بحبوحه افزایش شدید قیمت سوخت، رخ می‌دهد.

پارسی گفت تلاش برای عادی سازی روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل نشان می دهد که چگونه به نظر می رسد دولت بایدن می خواهد رویکرد سیاست خارجی حداکثری ترامپ در خاورمیانه را ادامه دهد. پارسی خاطرنشان کرد: اگر چنین باشد، بازگشت به توافق هسته‌ای را نوید نمی‌دهد.

پارسی با اشاره به توافقات عادی سازی بین اسرائیل و چهار کشور عربی (بحرین، مراکش، سودان و امارات متحده عربی) که با میانجیگری ترامپ انجام شده است، گفت: «من فکر می کنم منصفانه است که بگوییم برخی در دولت بایدن از حسادت ترامپ رنج می برند. آنها می خواهند در مورد توافق آبراهام از ترامپ پیشی بگیرند». او افزود: «و در عوض [بایدن] تلاش می کند تا عربستان سعودی، اسرائیل را به رسمیت بشناسد، علیرغم این واقعیت که اسرائیلی ها مطلقاً هیچ کاری برای حرکت به سوی صلح با فلسطینی ها انجام نداده اند».

در حالی که بنا به گزارش ها، این دیدار تا ماه آینده به تعویق افتاده است، اما چشم انداز سفر بایدن به منطقه، مملو از عکسی با ولیعهد سعودی - که بایدن در هنگام روی کار آمدن گفت که با او مستقیماً تعامل نخواهد کرد - باقی می ماند.

معامله با سعودی‌ها بر احیای برجام اولویت دارد

به نظر می رسد که قطعات این پازل برای تیم بایدن جا افتاده است، زیرا بنا بر گزارش ها، اسرائیل ترتیبات امنیتی را برای اجازه انتقال دو جزیره استراتژیک از مصر به عربستان سعودی را پذیرفته است. در مقابل، عربستان سعودی حریم هوایی خود را به روی خطوط هوایی اسرائیل باز خواهد کرد. عربستان سعودی همچنین موافقت کرده است که تولید نفت خود را طی چند ماه آینده افزایش دهد و از توافق با اوپک و روسیه خارج شود.

پارسی گفت که هدف فعلی برقراری و تنظیم مجدد روابط با عربستان سعودی بر توافق هسته‌ای اولویت دارد و در عین حال حذف سپاه از فهرست FTO را دشوارتر می‌کند - زیرا ریاض و سایر کشورهای خلیج فارس و همچنین اسرائیل مدت‌هاست با این توافق و نیز حذف سواه از FTO مخالف هستند.

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد که حذف سپاه از فهرست در میان این تلاش‌ها می‌تواند مشکل‌ساز باشد و تلاش‌ها برای متقاعد کردن سعودی‌ها را برای برداشتن یک گام کامل به سمت عادی‌سازی، (یا حتی گامی جزئی در این راستا) به خطر بیاندازد».

اولویت ایران توافق است یا حذف سپاه از FTO؟

رئیس سازمان دیده‌بان هسته ای سازمان ملل روز پنجشنبه بدون اشاره به قطعنامه تنش‌آفرین آژانس علیه ایران گفت که ایران دوربین های نظارتی را از سایت های هسته‌ای کلیدی حذف خواهد کرد که ناظران بین المللی را در تاریکی رها کرده و توافق احتمالی برای محدود کردن توان هسته ای تهران را به خطر می‌اندازد.

رافائل گروسی، گفت که برچیدن دوربین ها "چالشی جدی" برای کار آژانس در ایران ایجاد می کند. گروسی در صحبت با خبرنگاران در وین هشدار داد که آژانس قادر نخواهد بود "تداوم دانش" را در مورد برنامه هسته ای ایران در حدود سه تا چهار هفته پس از این اقدام حفظ کند. گروسی تاکید کرد که اگر این اتفاق بیفتد، "ضربه مرگباری" به توافق هسته ای ایران وارد می‌کند.

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران بارها گفته است که به ساخت برنامه هسته ای غیرنظامی کشور ادامه خواهد داد و در عین حال به مذاکرات متعهد است و گفته است که این "حقوق هسته ای مردم ایران" است.

صنم وکیل، معاون مدیر برنامه خاورمیانه شمال آفریقا در چتم هاوس، به میدل‌ایست‌آی گفت که با روشن ساختن بایدن که موضع آمریکا در تعیین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را مشخص کرده است، ایران اکنون باید انتخاب کند که آیا با بازگشت به توافق موافقت خواهد کرد یا خیر.

وکیل گفت: «رئیس جمهور بایدن قرار نیست موضع خود را تغییر دهد. چیزی که ما نمی دانیم این است که آیا ایران موضع خود را تغییر خواهد داد یا خیر. بنابراین ما در این برهه زمانی منتظر هستیم تا ببینیم آیا واقعاً ایرانی ها توافق را بیشتر از حذف سپاه از FTO می خواهند یا خیر». وی افزود: «تصمیم در حال حاضر بر عهده ایران است که آیا آنها می خواهند برگردند و توافقی را که بیش از یک سال برای آن مذاکره کرده اند امضا کنند یا خیر».

گسترش توان هسته ای ایران، انگیزه توافق را افزایش می‌دهد

کارشناسان منع اشاعه هشدار می دهند که ایران اورانیوم را با خلوص 60 درصد غنی سازی کرده است که یک گام فنی کوتاه تا سطح 90 درصدی است و فاصله چندانی با آستانه هسته‌ای ندارد. و بازگشت به توافق هسته ای بهترین سناریو برای جلوگیری از این امر است.

نیسان رفعتی گفت: «طنز اینجاست که با ادامه گسترش برنامه هسته‌ای ایران و رسیدن به زمان گریز به نزدیک صفر، انگیزه برای بازگرداندن توافق‌ها و مزایای عدم اشاعه بیشتر می‌شود».