به گزارش اکوایران، روزهاست که تهران و برخی دیگر از کلانشهرهای ایران در لایه غلیظی از دود پوشیده شده است. در پاییز خشک و بدون آب امسال، هوای پایتخت بیش از هر سال غرق در آلایندههاست. به همین دلیل هم حساسیتها درباره اثرات این آلودگی بالاتر رفته است.
در سالهای اخیر آلودگی هوا تبدیل به معضلی جدی برای بسیاری از کشورها شده است. در برخی کشورها این آلودگی به دلیل تغییرات اقلیمی رخ میدهد و در برخی دیگر دههها سوءمدیریت به این شرایط منجر شده است. با شدت گرفتن آلودگی هوا، تحقیقاتی گسترده درباره تاثیرات آن بر انسان و محیط زیست انجام شده است. در این گزارش به برخی از این پژوهشها اشاره میکنیم.
هوای بسیاری از کلانشهرهای ایران آلوده است. بسیاری از شهروندان زیر لایههای مختلف ماسک نفس میکشند و خودشان در خانهها حبس کردند تا از شر آلایندهها در امان بمانند.
کودکان با آلودگی هوا ویران میشوند
آلودگی هوا یکی از مهمترین تهدیدهای محیط زیستی برای سلامت انسان است. قرار گرفتن در معرض ذرات معلق کوچک، چه در محیط بیرونی و چه در فضای داخل خانه، سالانه موجب هفت میلیون مرگ زودرس میشود. تنها آلودگی هوای محیطی، هزینههای عظیمی را به اقتصاد جهانی تحمیل میکند؛ بهطوریکه در سال 2013 این هزینهها بیش از ۵ تریلیون دلار از رفاه جهانی را از بین برده است.
اما یک جنبهٔ حیاتی اغلب نادیده گرفته میشود: اینکه آلودگی هوا چگونه بهطور منحصربهفرد و شدیدی به قشر آسیبپذیر حصوصا کودکان آسیب میزند. دادههای تازه منتشرشده توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) نشان میدهد که آلودگی هوا تأثیر گسترده و ویرانگری بر سلامت و بقای کودکان دارد.
کودکان بهطور ویژهای نسبت به آلودگی هوا آسیبپذیر هستند و این آسیب حتی پیش از تولد آغاز میشود. قرار گرفتن مادر در معرض آلودگی در دوران بارداری میتواند رشد جنین را مختل کند، مرگومیر نوزادان را افزایش دهد، و خطر زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و مشکلات رشدی مادامالعمر را بالا ببرد.
در طول زمان، آلودگی هوا خطر آسم، سرطانها، کاهش عملکرد ریه و تأثیرات شناختی را افزایش میدهد، و توانایی کودکان برای یادگیری، بازی کردن و رشد کردن را محدود میکند. بسیاری از این اثرات در سالهای بعد آشکار میشوند و برخی از آنها تا پایان عمر باقی میمانند.
در سراسر جهان، ۹۳٪ از کودکان در محیطهایی زندگی میکنند که سطح آلودگی هوای آن بالاتر از دستورالعملهای سازمان جهانی بهداشت است. بیش از یکچهارم مرگومیر کودکان زیر پنج سال، بهطور مستقیم یا غیرمستقیم با خطرات محیط زیستی مرتبط است. آلودگی هوای محیطی و آلودگی هوای خانگی هر دو در بروز عفونتهای دستگاه تنفسی نقش دارند؛ عفونتهایی که در سال ۲۰۱۶ موجب ۵۴۳ هزار مرگ در کودکان زیر پنج سال شدهاند.
تاثیر هوای آلوده بر زنان
آلودگی هوا همچنین تأثیر بسیار مخربی بر سلامت زنان دارد. ابتلای سرطان پستان در زنانی که در مناطق آلوده زندگی میکنند، بیشتر از سایرین است.
بررسیها نشان میدهد که آلودگی هوا خطر بیماریهای قلبی را در زنان افزایش میدهد. یک مطالعه علمی در سال ۲۰۲۲ نشان داد که دود گازوئیل موجب تغییر در ترکیب اجزای خون میشود؛ تغییراتی که با بیماری قلبی، التهاب و عفونت مرتبطند. این اثر در زنان بسیار شدیدتر از مردان بوده است.
بر اساس تحقیقات کلین ایرفاند، همچنین مشخص شده که زنان نسبت به «فراآلاینده»ای به نام اُزون تروپوسفری، آسیبپذیرتر از مردان هستند؛ بهطوریکه با افزایش سطح این آلاینده، نرخ مرگ ناشی از بیماریهای عروقی مغز که میتوانند به آسیب مغزی یا سکته منجر شوند در زنان بیشتر است.
تازهترین پژوهشی که درباره رابطه بین آلودگی هوا و مرگ و میر منتشر شده است، نشان میدهد که تاحدود 15 درصد از مرگ و میرهای داخل کشور به آلودگی هوا منتسب شده است.
افزایش خطر برای زنان باردار
شواهد نشان میدهد که قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا تأثیر ویرانگری بر باروری و سلامت مادران نیز دارد. برای افرادی که تحت درمان IVF هستند، آلودگی هوا میتواند احتمال داشتن فرزند را تا بیش از یکسوم کاهش دهد. قرار گرفتن در معرض آلودگی، زنان باردار را در معرض خطر مشکلاتی مانند مردهزایی، سقط جنین و افسردگی پس از زایمان قرار میدهد. پژوهشی از سازمان جهانی بهداشت نشان داده که آلودگی هوا از نظر ایجاد خطر سقط جنین بهاندازه سیگار کشیدن خطرناک است.
در این بین زنان رنگینپوست که همین حالا هم با نابرابریهایی در سلامت بارداری نسبت به زنان سفیدپوست روبهرو هستند، بهطور نامتناسبی در معرض سطوح بالای آلودگی هوا قرار دارند. با این حال، آنها اغلب در گفتوگوها درباره هوای پاک و تأثیرات سلامتمحور تغییرات اقلیمی نادیده گرفته میشوند.
آلودگی هوا و مرگ خاموش سالمندان
به گفته سازمان بهداشت جهانی، فرآیند طبیعی پیری با کاهش تدریجی عملکردهای بدن همراه است؛ از جمله کاهش ظرفیت ریه و تضعیف سیستم ایمنی، که توانایی دفع آلایندهها و مقابله با عفونتهای مرتبط را محدود میکند.
آلودگی هوا میتواند بیماریهایی مانند آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه و برونشیت را تشدید کند. همچنین خطر عفونتهای تنفسی مانند ذاتالریه را افزایش میدهد و باعث مراجعههای بیشتر به اورژانس و بستری در بیمارستان میشود.
آلایندهها همچنین از طریق ریه وارد جریان خون میشوند و التهاب و استرس اکسیداتیو ایجاد میکنند که به رگهای خونی آسیب میزند. این وضعیت میتواند فشار خون را بالا ببرد، به سخت شدن دیوارهٔ رگها کمک کند و خطر حمله قلبی، سکته مغزی و آریتمیهای قلبی (بینظمی ضربان قلب) را افزایش دهد.
یک عضو شورای شهر تهران درباره میانگین روزانه فوتیها بر اثر آلودگی هوا هشدار داد.
قرارگیری طولانیمدت در معرض آلودگی هوا همچنین با تسریع افت شناختی و افزایش خطر ابتلا به بیماریهای عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون مرتبط است و با شیوع بالاتر افسردگی و اضطراب نیز ارتباط دارد.
پژوهشها نشان میدهند که میان سطح آلودگی هوا و نرخ بالاتر مرگومیر در سالمندان، بهویژه با علل بیماریهای قلبی–ریوی—رابطهٔ مثبت و معناداری وجود دارد.
بهطور خلاصه، آلودگی هوا مانند یک «تقویتکنندهٔ تهدید سلامت عمومی» برای سالمندان عمل میکند؛ سیستمهایی را که از قبل آسیبپذیرند بیشتر تحت فشار قرار میدهد و سهم قابلتوجهی در بیماریها و مرگومیر مرتبط با سن دارد.
ارتباط آلودگی هوا و حیوانات
وقتی درباره آلودگی هوا فکر میکنیم، کمتر به این فکر میافتیم که چه اثری بر حیوانات دارد. نکتهی جالب یا شاید تأسفبار این است که حیوانات خانگی و جانوران وحشی به همان اندازه انسانها نسبت به هوای آلوده حساساند.
بر اساس گزارش IQAIR، ترکیب دود خودروها، آلایندهها، اوزون و ذرات معلق میتواند به سلامت آنها درست مثل انسانها آسیب بزند.
بهطور کلی، آلودگی هوا تأثیر زیادی بر تنوع زیستی میگذارد. با تشدید اثرات آن، اکوسیستمها تحت فشار بیشتر قرار میگیرند؛ فشاری که میتواند به تخریب زیستگاهها و حتی فروپاشی گسترده زنجیره غذایی منجر شود. پیام واضح است: در نهایت، همهچیز به خودمان برمیگردد، حتی اگر در لحظه احساس خطر نکنیم.
در ادامه به اثرات مشخص آلودگی هوا بر حیوانات میپردازیم. سازوکارهای آسیبرسان بسیار متعدد و پیچیدهاند. فهرست بیماریها و مشکلاتی که حیوانات خانگی در مواجهه با آلایندهها ممکن است به آن دچار شوند شامل این موارد است:
بیماریهای تنفسی، مانند آسم
در حیوانات، پیامدها دیرتر آشکار میشود و تشخیص دادن آنها دشوارتر است. با این حال، ثابت شده که دودهای سمی و آلودگی غلیظ هوا به ریههای حیوانات آسیب میزنند، زیرا دستگاه تنفسی آنها بسیار حساستر از انسان است.
مشکلات باروری
آلایندههای هوا توانایی تولیدمثل حیوانات را کاهش میدهند و حتی میتوانند منجر به ناباروری شوند.
ضعف سیستم ایمنی
حیواناتی که هوای آلوده تنفس میکنند، در برابر بیماریها و عفونتهای مختلف آسیبپذیرترند.
در نهایت انقراض
در شدیدترین حالت، آلودگی هوا میتواند باعث انقراض برخی گونهها شود. برخی حیوانات برای بقا به هوای تمیز وابستهاند. قرار گرفتن در معرض آلایندهها میتواند باعث مرگ ناشی از مسمومیت یا خفگی شود.
