گروه منهای اقتصاد اکوایران: تهران یکی از بیسابقهترین دوران خشکسالی خود را سپری میکند. اعلام شرایط بحرانی سدهای استان و ورود به ششمین سال خشکسالی پیاپی، آینده تامین آب شرب پایتخت را مبهم کرده است. در این شرایط اظهارنظر مسئولان در زمینه راهکارهایی که برای مدیریت این مشکل در نظر گرفتهاند، قابل توجه است. مسعود پزشکیان رئیس جمهور، هشداری متفاوت را مطرح کرده است که انتقادات بسیاری داشته، وی در سفری که به کردستان داشت گفت: «تا آذر در تهران باران نبارد باید آب را جیرهبندی کنیم؛ اگر بازم نبارید باید تهران را خالی کنیم.» عیسی بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب نیز از اعمال محدودیت به دلیل وضعیت آبی تهران سخن گفته و اگر وضعیت ادامه داشته باشد، شرایط سختتر میشود. عباس علی آبادی، وزیر نیرو هم از برنامه کاهش فشار آب در شبکه توزیع سخن گفته و اشاره کرده که ممکن است در برخی شبها و زمانی که مردم خواب هستند، فشار آب تا حد صفر پایین بیاید.
حسام خسروی، مدیرعامل شرکت تأمین و تصفیه آب و فاضلاب تهران هم از شهروندان تهرانی درخواست کرده 10 درصد در مصرف آب صرفه جویی کنند. تقاضای اکید بر صرفه جویی در مصرف آب، سخن مشترک مسئولان دولتی در روزها و ماههای اخیر بوده است. تهرانیها در مرداد ماه با ثبت یک رکورد جدید حدود 14 درصد در مصرف آب صرفه جویی کردند، اما آنچه دیدند، هشدار تخلیه و جیرهبندی بوده است. در چنین شرایطی مدیریت عبور از بحران آب پایتخت چگونه امکان پذیر است؟ تخلیه، صرفه جویی و یا مدیریت پایدار؟ دو کارشناس آب در گفت و گو با اکوایران، توضیحاتی درباره شرایط بحرانی پایتخت ارائه دادهاند.
هشدار تخلیه به نبود نظام دانشی باز میگردد
سروش طالبی پژوهشگر آب در گفت و گو با اکو ایران با تاکید بر اینکه باید هشدارهای کوتاه مدت جدی گرفت معتقد است این هشدارها در ابعادی نیست که تهران را تخلیه کرد. این پژوهشگر تاکید دارد، خشکسالی موجود، اثرات بلندمدتتری به همراه خواهد داشت و با توجه به نبود دانش کافی برای مدیریت بحران آب، کار بسیار سخت است: «در این شرایط باید به سمت سازگاری با اقلیم و مصرف کمتر آب حرکت کرد اما دانشی در این زمینه در اختیار نداریم. من هشدار آقای پزشکیان را مبنی بر مقصر بودن وی نمیدانم، این به نظام دانشی بازمیگردد که نمیتواند راهکار دهد و حل مساله کند.»
طالبی تاکید میکند که شکی بر وضعیت فاجعه آمیز آب نیست، اما آب های زیرزمینی بحران کنونی را مدیریت خواهند کرد: «بخش مهمی از آب تهران از آبهای زیرزمینی تامین میشود و خشکسالی در کوتاه مدت تاثیر سریع روی آن نمیگذارد. از طرفی با خنک شدن هوا مصرف آب شهری نیز کاهش مییابد و فکر نمیکنم وضعیت آخرالزمانی به این شکل که تهران تخلیه شود، را تجربه کنیم. هرچند در صورت نبود بارش جیرهبندی اجتناب ناپذیر است.»
نقش کمرنگ دانشگاه در بازتولید دانش
این پژوهشگر حوزه آب معتقد است، هشدارها باید تبدیل به مسائل بلندمدتتری شوند چرا که آبهای زیر زمینی نیز حد و مرز مشخصی دارند: «اینکه آب زیرزمینی خشکسالی را جبران میکند را نمیتوان برای ده سال دیگر هم به کار برد و زمانی که آب زیرزمینی وجود نداشته باشد، تامین آب شهری بسیار پرچالش خواهد بود. باید هشدارهایی از این دست را جدی گرفت. ما اکنون چالش بزرگی داریم که ایده و راهکاری برای آن نداریم. در اینجا نقش دانشگاه بسیار پررنگ است، اما از نظر من چیزی بازتولید نمیکند.»
بحران آب تبدیل به مساله نشده است
طالبی راهکار را یک مساله جمعی میداند که بر عهده یک نفر نیست: «اینکه چه باید کرد سوال پییچده و جمعی است و بخشهای مختلف جامعه، اقتصاد و طرحهای توسعه را در بر میگیرد. قدم اول این است که موضوع تبدیل به مساله شود، اما مطمئن نیستم که چه در جهان و چه در ایران تبدیل به مساله شده باشد. این موقعیت زمان خوبی است که بحران کمبود آب تبدیل به مساله شود. باید اشکال مختلف مصرف، توسعه، نظام سیاسی و اقتصادی بازاندیشی شود و به شیوه های جدیدی توسعه سازگار با محیط جایگزین شود.»
نیاز به قوانین سختگیرانه دولتی و رعایت الگوی مصرف
سروش مدبری، مدیر کل اسبق دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست نیز در گفت و گو با اکو ایران با اشاره به فقر مدیریت منابع آبی در کشور خشک ایران میگوید: «منتظریم که خدا دست به کار شود. تا زمانی که مردم خودشان ورود نکنند، صرفه جویی نکنند و استانداراها رعایت نشود شرایط روز به روز بدتر خواهد شد.»
او در پاسخ به اینکه آیا تنها مردم در این بحران باید اقدام کنند و جلوی بحران را بگیرند، هم میگوید: «مردم یک بخش هستند و این مساله بخش های دیگری نیز دارد. 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود و تا زمانی که آب بدون نظارت دولتی و رعایت استانداردها در این بخش مصرف شود در آنجا نیز شرایط هدر رفت آب را خواهیم داشت، در نتیجه نقش نظارتی و اجرایی دولت باید پررنگ شود.»
او معتقد است که این موضوع پیچیدهای نیست و از یک طرف دولت باید قوانین را سختگیرانه انجام دهد و از طرف دیگر مردم نیز باید الگوی مصرف را چه در بخش مصرف خانگی و چه در بخش مصرف کشاورزی رعایت کنند. مدبری تاکید میکند در سالهای اخیر نه مردم و نه سیستم دولتی به سمت توسعه پایدار حرکت نکردهاند و جایگاهی نیز برای این موضوع در اقدامات توسعهای وجود ندارد.
جیرهبندی راهحل است؟
به گفته او جیره بندی راه مناسبی برای مدیریت مصرف نیست و مدیریت بسیار کوتاه مدت خواهد بود، در حالی که زخم عمیقی وجود دارد و باید مدیریت کلانتر در ابعاد مختلف کشاورزی، صنعت و خانگی مد نظر قرار گرفته شود : «در کشورهای اروپایی با همه منابع آبی که دارند روزانه در حدود 150 لیتر مصرف آب دارند در حالی که ما روزانه 400 لیتر مصرف آب داریم و باید به این موضوع توجه جدی شود.»
او معتقد است در مدیریت کلان مصرف آب، سیاستهای بخش کشاورزی بیشتر مقصر است: «در کشور میتوان به راحتی گندم را از خارج از کشور وارد کرد، در حالی که اصرار بر این است که در زمینه گندم خودکفایی داشته باشیم. در زمینه تولید برنج و هندوانه نیز همین طور، در حالی که سیاستهای کلان دولت باید با این موارد برخورد کند. دولت هم زمانی که می خواهد برخورد کند با ورود دستگاه قضایی و شکایت کشاورز مواجه میشود و رای را دوباره به کشاورز میدهند.»
مدبری تاکید دارد، تراژدی اشتراکات، بحث فلسفی در محیط زیست است و آنچه بین همه مشترک است تفکر مصرف است: «فرد میگوید اگر من استفاده نکنم، یک نفر دیگر آن را استفاده خواهد کرد، در نتیجه فرهنگ مصرف باید بازتولید میشود. البته که این موضوعی همهجانبه است دولت و مردم باید دست به دست هم دهند تا نجات پیدا کنیم اما با این شرایط امید خیلی کمی به بهبود اوضاع داریم.»
