بحران سویدا و بازیگران اصلی در تنش‌های جدید سوریه؛ از دروزی‌ها و بادیه‌نشینان تا دولت دمشق

به گزارش اکوایران، درگیری‌هایی که این هفته جنوب سوریه را لرزاند، صدها کشته بر جای گذاشت - از جمله غیرنظامیان - و پای مجموعه‌ای از بازیگران محلی و بین‌المللی را به میان کشید و بار دیگر پویایی‌های جنگ داخلی چندین‌ساله این کشور را یادآوری کرد.

به نوشته سی‌ان‌ای، ماه‌ها پس از آن‌که شورشیان در یک حمله برق‌آسا در دسامبر گذشته، دولت بشار اسد را سرنگون کردند، این خشونت‌ها چالش‌های دولت جدید سوریه را که در تلاش برای تحکیم کنترل خود بر کشور است برجسته کرد.

برخی از بازیگران کلیدی و ائتلاف‌ها در سوریه اکنون با دوران جنگ داخلی متفاوت‌اند، اما صحنه سیاسی همچنان پیچیده است.

در ادامه نگاهی داریم به اصلی‌ترین طرف‌های درگیر در چهار روز خشونت در استان سویداء، که پس از آتش‌بسی با میانجی‌گری آمریکا، ترکیه و کشورهای عربی متوقف شده است. این آتش‌بس روز پنجشنبه (۱۷ ژوئیه) تا حد زیادی برقرار ماند، هرچند گزارش‌هایی از خشونت‌های پراکنده منتشر شد.

دولت دمشق

احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت، رهبری دولت جدید را بر عهده دارد و چهره بین‌المللی سوریه محسوب می‌شود. گروه او، «هیات تحریر الشام» که زمانی شاخه‌ای وابسته به القاعده بود و بعدها از آن جدا شد، پیشتاز حمله علیه اسد بود.

الشرع از زمان به قدرت رسیدن، لحن معتدل‌تری در پیش گرفته، بر همزیستی تأکید کرده و با کشورهای غربی، از جمله ایالات متحده، روابط دیپلماتیک برقرار کرده است.

با این حال، دولت او با بدبینی جوامع اقلیت از جمله علوی‌ها، مسیحیان، کردهای سوریه و جامعه دروزی روبه‌رو است و کشور گه‌گاه شاهد خشونت‌های فرقه‌ای بوده است. دمشق همچنین تلاش می‌کند گروه‌های متنوع شورشی سابق - از جمله برخی گروه‌های افراطی - را به ارتشی حرفه‌ای تبدیل کند.

در سویداء، نیروهای دولتی الشرع برای متوقف کردن درگیری‌هایی که ابتدا میان قبایل بادیه‌نشین محلی و شبه‌نظامیان دروزی آغاز شد، وارد عمل شدند، اما در نهایت خودشان با دروزی‌ها درگیر شدند که منجر به حملات هوایی اسرائیل شد؛ حملاتی که ظاهراً برای حمایت از دروزی‌ها انجام شده است.

برخی از نیروهای وابسته به دولت متهم شده‌‌اند که غیرنظامیان دروزی را کشته، خانه‌ها را غارت کرده و به آتش کشیده‌اند.

دروزی‌ها

دروزی‌ها عرب‌هایی هستند که پیرو دینی برگرفته از یکی از شاخه‌های اسلام‌اند. آن‌ها بخشی از آموزه‌ها و آیین‌های خود را محرمانه نگه داشته‌اند؛ آیینی که در قرن یازدهم شکل گرفت و عناصری از اسلام و دیگر فلسفه‌ها را در خود جای داده است و بر یکتاپرستی، تناسخ و جستجوی حقیقت تأکید دارد.

احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، در سخنرانی روز پنج‌شنبه خود، دروزی‌ها را بخشی از «بافت اجتماعی سوریه» خواند و وعده داد که از حقوق آنان دفاع خواهد کرد.

بنجامین رد، محقق علوم سیاسی و مدرس دانشکده حقوق دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس، گفت الشرع تحت فشار است تا نشان دهد می‌تواند « از گذشته جهادی‌اش فراتر برود» و از همه جوامع سوریه، فارغ از دین و مذهب‌شان، حمایت کند.

دروزی‌های سوریه عمدتاً در جنوب غربی کشور، در منطقه سویداء در مرز اردن و در بخش‌هایی از استان قنیطره در نزدیکی جولان اشغالی ساکن‌اند. جمعیت دروزی قابل توجهی هم در حومه دمشق، به‌ویژه در منطقه جرمانا، زندگی می‌کنند.

در اسرائیل حدود ۱۵۰ هزار دروزی زندگی می‌کنند که بیشتر در شمال اسرائیل و بخش‌های اشغالی جولان سکونت دارند.

رد گفت: «اکنون با وضعیتی روبه‌رو هستیم که این جمعیت‌ها اساساً باید تحت رهبری واحدی قرار بگیرند... و فکر می‌کنم حدود ۱۰۰ هزار دروزی، ساکن اسرائیل هستند.»

او افزود که اسرائیل مدعی است که قصد دارد امنیت دروزی‌ها را تضمین کند. رد تأکید کرد که این وضعیت، فشار مضاعفی بر دولت سوریه وارد کرده تا رویکردی یکپارچه برای اداره همه شهروندانش داشته باشد.

در طول جنگ داخلی سوریه، دروزی‌ها میان حمایت از اسد - که به آن‌ها تا حدی خودمختاری و معافیت از خدمت سربازی داده بود - و مخالفان او تقسیم شده بودند. آن‌ها برای دفاع از خود در برابر افراطیونی که دروزی‌ها را مرتد می‌دانستند، یک نیروی شبه‌نظامی مستقل تشکیل دادند.

تا پیش از درگیری‌های این هفته، دروزی‌ها میان دو جریان تقسیم شده بودند: کسانی که خواهان ادغام در دولت جدید بودند و کسانی که تلاش می‌کردند استقلال خود را حفظ کنند.

بادیه‌نشین‌ها

استان سویداء اگرچه عمدتاً دروزی‌نشین است، اما محل سکونت قبایل بادیه‌نشین هم هست که سنی‌مذهب‌اند و گاه‌به‌گاه با دروزی‌ها درگیر شده‌اند.

در سال ۲۰۰۰، پس از آنکه یک بادیه‌نشین در جریان نزاعی بر سر زمین یک مرد دروزی را کشت، ناآرامی در منطقه آغاز شد و نیروهای اسد با تیراندازی به معترضان دروزی وارد درگیری شدند. در سال ۲۰۱۸ نیز پس از حمله داعش به دروزی‌های سویداء که بیش از ۲۰۰ کشته بر جای گذاشت، دروزی‌ها بادیه‌نشین‌ها را به همکاری با نیروهای داعش متهم کردند.

طبق گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه، که مقر آن در بریتانیاست، تشدید درگیری‌های اخیر زمانی آغاز شد که یکی از قبایل بادیه‌نشین در سویداء ایست بازرسی ایجاد کرد و به یک مرد دروزی حمله و اموالش را غارت کرد که این موضوع به حملات تلافی‌جویانه و آدم‌ربایی‌های متقابل منجر شد.

نیروهای الشرع سپس وارد عمل شدند تا ظاهراً آرامش برقرار کنند، اما در عمل جانب بادیه‌نشین‌ها را گرفتند. برخی گروه‌های دروزی نیز ظاهراً پس از برقراری آتش‌بس، دست به حملات انتقامی علیه بادیه‌نشین‌ها زدند.

اسرائیل

اسرائیل در دوران قدرت بشار اسد بارها خاک سوریه را بمباران کرد تا با نفوذ ایران مقابله کند.

اسرائیل اکنون دولت جدید سوریه را تهدیدی جهادی معرفی کرده و اعلام کرده اجازه نخواهد داد این دولت نیروهای خود را در جنوب سوریه مستقر کند. اسرائیل گفته هدفش جلوگیری از هرگونه تجمع نیروی متخاصم در مرزهایش است و در عین حال مدعی است که قصد دارد از اقلیت دروزی دفاع کند.

احمد الشرع روز پنج‌شنبه گفت اسرائیل میان سوری‌ها تفرقه‌افکنی می‌کند و گفت تل‌آویو تلاش دارد «وحدت ملت ما را از هم بپاشد» و «از زمان سقوط رژیم پیشین به‌طور مداوم ثبات ما را هدف قرار داده و در میان ما اختلاف ایجاد کرده است.»

واشنگتن در تلاش است سوریه و اسرائیل را به سمت عادی‌سازی روابط سوق دهد. مقام‌های سوری تأیید کرده‌اند که برای کاهش تنش‌ها مذاکرات غیرمستقیمی با اسرائیل داشته‌اند.

امین سعیکال، عضو ارشد مهمان در مدرسه مطالعات بین‌المللی اس. راجاراتنام  گفت بمباران‌های مداوم اسرائیل در سوریه مشکلات بزرگی برای دولت سوریه در مسیر تثبیت قدرت و ایجاد وحدت ملی ایجاد خواهد کرد.

او افزود: «سوریه کشوری با اکثریت سنی‌مذهب است که اقلیت‌های متعددی دارد که دولت مرکزی را به چالش می‌کشند... و دروزی‌ها یکی از همین اقلیت‌ها هستند.»

او همچنین خاطرنشان کرد که اگرچه الشرع تلاش کرده برای همزیستی مسالمت‌آمیز با اسرائیل دست دوستی دراز کند، اما این برای نتانیاهو و افراطی‌های کابینه‌اش که به‌دنبال «اسرائیلی بزرگ‌تر و امن‌تر» در منطقه هستند، کافی نیست.

ایالات متحده

در رویدادی که یک نقطه‌عطف محسوب می‌شد، رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ در ماه مه، در جریان سفرش به عربستان سعودی، با احمد الشرع دیدار کرد؛ دیداری که کمک بزرگی به مقامات جدید دمشق در مسیر تثبیت قدرت محسوب می‌شد.

در میانه خشونت‌های سویداء، آمریکا که در تلاش بوده میان سوریه و اسرائیل میانجی‌گری کند، موجی از دیپلماسی را برای پیشبرد آتش‌بس آغاز کرد.

مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، گفت ایالات متحده «به‌شدت نگران» این خشونت‌هاست و آن را «تهدیدی مستقیم برای تلاش‌ها در جهت کمک به ساختن سوریه‌ای آرام و باثبات» توصیف کرد. او افزود واشنگتن در «گفت‌وگوهای مکرر و دائمی با دولت سوریه و اسرائیل» برای کاهش تنش است.

آمریکا روز پنج‌شنبه اعلام کرد که از حملات اخیر اسرائیل حمایت نمی‌کند.

روبیو گفت آمریکا با همه طرف‌ها رایزنی کرده و گام‌هایی برای پایان دادن به این «وضعیت نگران‌کننده و هولناک» مورد توافق قرار گرفته است.

چین

سخنگوی وزارت خارجه چین، لین جیان، روز پنج‌شنبه گفت: «حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه باید محترم شمرده شود. به‌ویژه با توجه به ناآرامی‌های مستمر در خاورمیانه، نباید هیچ اقدامی انجام شود که منجر به تشدید بحران شود.»

چین در جریان جنگ داخلی، حامی دولت اسد بود. در ژانویه امسال، الشرع با سفیر چین در دمشق دیدار کرد که این نخستین دیدار رسمی میان دو کشور از زمان سرنگونی اسد بود.

اوایل امسال وزیر خارجه سوریه اعلام کرد که دولت جدید به‌دنبال تقویت روابط با چین و ایجاد «یک شراکت راهبردی بلندمدت» است.

ترکیه

ترکیه که متحد ایالات متحده و دولت احمد الشرع است، در تلاش‌ها برای میانجی‌گری در مهار بحران سویداء نیز حضور داشت.

آنکارا خواهان یک دولت قدرتمند در دمشق است و دغدغه اصلی‌اش مهار نفوذ گروه‌های کرد در سوریه، به‌ویژه در مناطق مرزی با ترکیه است - به‌طور خاص نیروهای (SDF) به رهبری کردها.

اگرچه نیروهای دموکراتیک سوریه متحد آمریکا بوده‌اند و نقشی کلیدی در شکست داعش داشتند، آنکارا آن‌ها را به‌دلیل ارتباطشان با حزب کارگران کردستان (PKK)، گروهی تروریستی می‌داند.

امین سعیکال تأکید کرد که ترکیه به‌شدت از دولت الشرع حمایت می‌کند. او افزود که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، پیشتر به اسرائیل هشدار داده بود که از تشدید درگیری خودداری کند و خواستار خروج نیروهای اسرائیلی از خاک سوریه شده بود.

نیروهای کرد

نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) که به رهبری کردها اداره می‌شوند، بخش زیادی از شمال‌شرق سوریه را در کنترل دارند و در خشونت‌های اخیر سویداء نقشی نداشتند. اما این نیروها در گذشته با گروه‌های مورد حمایت ترکیه - که اکنون بخشی از نیروهای جدید دولت سوریه هستند - درگیر شده‌اند.

در ماه مارس، نیروهای دموکراتیک سوریه و دولت دمشق با میانجیگری واشنگتن توافق تاریخی‌ای امضا کردند که به موجب آن نیروهای کرد قرار است در ارتش ملی جدید سوریه ادغام شوند.

طبق این توافق، گذرگاه‌های مرزی سوریه با عراق و ترکیه، همچنین فرودگاه‌ها و میادین نفتی شمال‌شرق سوریه که اکنون در کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه هستند، باید به دولت مرکزی واگذار شود.

با این حال، جزئیات این توافق مبهم باقی مانده و دو طرف بر سر چگونگی اجرای آن اختلاف دارند. تشدید تنش‌ها در سویداء می‌تواند این مذاکرات را بیش از پیش به حاشیه براند.