به گزارش اکوایران، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، به عالی‌ترین مقام ایرانی تبدیل شده است که از زمان به قدرت رسیدن طالبان در سال ۲۰۲۱ از افغانستان بازدید کرده است.

در حالی که تهران هنوز به‌طور رسمی حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته است، در سال‌های اخیر تعاملات اقتصادی و سیاسی خود را با این گروه گسترش داده است. سفر عراقچی نشان‌دهنده‌ی تمایل جمهوری اسلامی برای توسعه‌ی روابط و شاید در نهایت به رسمیت شناختن دولت تحت اداره‌ی طالبان باشد.

به گزارش امواج‌مدیا، عراقچی در تاریخ ۲۶ ژانویه به کابل سفر کرد تا با مقامات ارشد دولت طالبان دیدار کند.

پس از این دیدارها، وزیر امور خارجه ایران به خبرنگاران ایرانی گفت که این سفر “خوب” بوده و «منجر به درک بهتر بین دو طرف شده است.»

عراقچی تأکید کرد که ضروری است درباره‌ی مسائل تأثیرگذار بر هر دو کشور، «فارغ از سطح روابط سیاسی ما.» گفتگو شود. او اختلافات بر سر حقوق آبی، چالش‌های ایران در قبال مهاجران افغان، و امنیت مرزی را از جمله موضوعات مورد بحث برشمرد و گفت: «طبیعتاً مدیریت این چالش‌ها از طریق گفتگو و همکاری امکان‌پذیر خواهد بود.»

 درباره‌ی تقسیم منابع آبی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گفت که طالبان «دیدگاه خوبی» در مورد احترام به حقوق آبی ایران دارند و افزود که این گروه آن را «یک وظیفه‌ی دینی و انسانی» می‌داند.

دیدارهای عراقچی با مقامات طالبان و علما

عراقچی دیدارهای جداگانه‌ای با حسن آخوند، نخست‌وزیر طالبان، امیرخان متقی، وزیر امور خارجه، و ملا یعقوب، وزیر دفاع طالبان داشت.

او همچنین با شورای علمای برجسته‌ی شیعه در افغانستان دیدار کرد. این علما از «گسترش روابط دوجانبه» ابراز خرسندی کردند.

 دیدار عراقچی با امیرخان متقی بیشترین بازتاب را در رسانه‌های ایرانی داشت. خبرگزاری رسمی ایرنا گزارش داد که وزیر امور خارجه ایران به «فراز و نشیب‌ها» در روابط با طالبان اشاره کرد اما تأکید داشت که: «در مجموع، روابط ما با برادرانمان در افغانستان خوب و برادرانه بوده است.»

متقی اطمینان داد که طالبان متعهد به تأمین امنیت مرزی میان دو کشور است و کمبود آب رودخانه‌های مشترک را به خشکسالی نسبت داد.

 به گزارش منابع ایرانی، متقی از جمهوری اسلامی ایران بابت «میزبانی از میلیون‌ها مهاجر افغان» تشکر کرد و تأکید کرد که بازگشت آن‌ها یکی از اولویت‌های طالبان است.

رویکرد جمهوری اسلامی ایران نسبت به طالبان در گذشته و حال

رسول موسوی، دیپلمات پیشین که ریاست اداره‌ی امور آسیای جنوبی وزارت خارجه ایران را بر عهده داشت، در مقاله‌ای در تاریخ ۲۳ ژانویه اشاره کرد که ایران همواره از معرفی طالبان به عنوان یک گروه تروریستی خودداری کرده است.

موسوی استدلال کرد که امتناع جمهوری اسلامی از قرار دادن طالبان در فهرست سیاه، مانع امضای توافق جامع همکاری با دولت سابق افغانستان به رهبری اشرف غنی شده بود.

این دیپلمات ایرانی توضیح داد که ایران بر این باور بود که دولت غنی در آن زمان در حال مذاکره با طالبان در قطر بود و از این رو، «قرار دادن طالبان در فهرست سیاه در حالی که قرار بود بخشی از دولت آینده افغانستان باشد، منطقی نبود.»

موسوی گفت که جمهوری اسلامی با سفر عراقچی پیامی مهم ارسال کرده است: اینکه جمهوری اسلامی تصمیم گرفته است روابط خود را با افغانستان گسترش دهد.

احتمال نهایی شدن توافق جامع همکاری ایران و افغانستان

به نظر می‌رسد که هر دو طرف، جمهوری اسلامی ایران و طالبان، از امضای توافق جامع همکاری که سال‌ها به تأخیر افتاده است، حمایت می‌کنند.

مذاکرات برای این توافق از سال ۲۰۱۵ آغاز شد و سرانجام در سال ۲۰۲۰، در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی (۲۰۱۳–۲۰۲۱)، نهایی شد.

وب‌سایت خبری افغان آوا پرس در تاریخ ۲۶ ژانویه مقاله‌ای از تحلیلگر ایرانی عباس حسینی منتشر کرد که در آن، او امضای توافقنامه‌ی جامع شراکت استراتژیک را «یک ضرورت» خواند و از طالبان خواست «این فرصت را از دست ندهند.»

این مقاله در رسانه‌های دولتی ایران، از جمله خبرگزاری رسمی ایرنا و وب‌سایت فارسی شبکه‌ی تلویزیونی العالم نیز بازنشر شد.

در مجموع، سفر عراقچی و گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران با طالبان، نشان‌دهنده‌ی تغییر رویکرد تهران در تعامل با حکومت جدید افغانستان است.

ادامه‌ی تحلیل سفر عراقچی به افغانستان و واکنش‌ها به آن

با این حال، بسیاری از فعالان و ناظران به طالبان اعتماد ندارند و تلاش‌های ایران برای گسترش روابط با این گروه را مورد انتقاد قرار داده‌اند.

 فاطمه اشرفی، فعال حقوق بشر، در مقاله‌ای برای وب‌سایت اصلاح‌طلب جماران زمان‌بندی سفر عراقچی را زیر سوال برد. او استدلال کرد که سفر به افغانستان تنها چند روز پس از صدور حکم بازداشت بین‌المللی برای رهبران طالبان توسط دیوان کیفری بین‌المللی، توجه نامطلوبی را متوجه تهران خواهد کرد.

 در همین راستا، ژیلا بنی‌یعقوب، فعال حقوق زنان، اظهار داشت که عراقچی «جنایات طالبان علیه حقوق زنان را نادیده گرفته و مردم ایران را تحقیر کرده است.»

 روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، که رویکردی میانه‌رو دارد، در تاریخ ۲۷ ژانویه از «سفر نامناسب و پرهزینه‌ی» عراقچی انتقاد کرد و نوشت که «هیچ نیازی به سفر به کشوری که تحت اداره‌ی یک گروه خشن و واپس‌گرا است، وجود ندارد.»

چالش‌های جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان و طالبان

جمهوری اسلامی ایران حتی پیش از به قدرت رسیدن طالبان در سال ۲۰۲۱ با چالش‌های متعددی در رابطه با افغانستان مواجه بوده است. این مشکلات شامل امنیت مرزی، مهاجران افغان و حقوق آبی می‌شود.

امنیت مرزی به‌ویژه پس از قدرت گرفتن طالبان به یک مشکل اساسی تبدیل شد. ایران مشکوک است که برخی حملات مرگبار در خاک آن توسط اتباع خارجی انجام شده باشد که از افغانستان وارد کشور شده‌اند.

جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفته است تا مهاجران غیرقانونی افغان را اخراج کند، به‌ویژه پس از موج جدید مهاجرتی که پس از به قدرت رسیدن طالبان شکل گرفت.

تهران کابل را متهم می‌کند که اجازه‌ی جاری شدن آب رود هلمند به سمت ایران را نمی‌دهد. این مسئله در برهه‌ای حتی منجر به درگیری مرگبار مرزی بین دو کشور شد.

سابقه‌ی روابط پرتنش جمهوری اسلامی ایران و طالبان

ایران و طالبان در گذشته روابطی پرتنش داشته‌اند، که در برهه‌ای تقریباً به جنگ منجر شد.

 در سال ۱۹۹۸، نیروهای طالبان ۱۰ دیپلمات ایرانی را در جریان تصرف شهر مزار شریف به قتل رساندند، که ایران را تا آستانه‌ی درگیری نظامی با طالبان پیش برد.

 اما پس از حمله‌ی آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱، معادلات تغییر کرد و جمهوری اسلامی به‌تدریج روابط خود را با برخی عناصر طالبان گسترش داد.

 از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱، پس از خروج نیروهای آمریکایی، ایران با این گروه تعامل داشته است و در عین حال خواستار تشکیل یک دولت «فراگیر» در کابل شده است.

ابعاد سیاسی سفر عراقچی و آینده‌ی روابط جمهوری اسلامی ایران و طالبان

سفر عراقچی کمتر از یک هفته پس از آغاز دومین دوره‌ی ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا انجام شد، که می‌تواند نشانه‌ای از تمایل جدی جمهوری اسلامی برای گسترش روابط با طالبان باشد.

 با این حال، با توجه به اینکه جمهوری اسلامی تحت تحریم‌های شدید غربی قرار دارد و طالبان نیز همچنان برای کسب مشروعیت بین‌المللی تلاش می‌کند، مشخص نیست که تهران تا چه اندازه می‌تواند از روابط گسترده‌تر با کابل سود ببرد.

 اگر تعاملات ایران با طالبان مقدمه‌ای برای به رسمیت شناختن رسمی حکومت آن‌ها باشد، جمهوری اسلامی احتمالاً این اقدام را تنها در صورتی انجام خواهد داد که برخی از خواسته‌های کلیدی‌اش محقق شوند.

به نظر می‌رسد که سفر عراقچی، بیش از آنکه فقط یک دیدار دیپلماتیک باشد، پیامی استراتژیک از سوی تهران به طالبان و حتی آمریکا است. با این حال، آینده‌ی این روابط همچنان نامشخص و وابسته به تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد بود.