آشتی غیرمنتظره در شام؛ پوتین ورق بازی را بر می‌گرداند؟

به گزارش اکوایران، چند روز پیش از سقوط بشار اسد، روسیه اعلام کرد که نیروهای مسلح سوری که در حال پیشروی به دمشق بودند، تروریست هستند. اکنون، با قدرت گرفتن همان نیروها، مسکو فرصتی را برای گسترش نفوذ اقتصادی خود در سوریه و حفظ پایگاه‌های نظامی‌اش احساس می‌بیند.

این تحول، یک آشتی غیرمنتظره محسوب می‌شود. ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه، نقش کلیدی در حفظ حکومت اسد طی جنگ داخلی ده‌ساله سوریه داشت. پایگاه‌هایی که روسیه در سواحل سوریه ساخت، به مسکو امکان داد که قدرت خود را به مدیترانه و آفریقا گسترش دهد و مواضع این نیروها را هدف قرار دهد، از جمله مواضع تحریرالشام، حاکمان جدید سوریه. پس از فرار اسد از کشور، او به مسکو پناه برد.

به گزارش وال‌استریت‌ژورنال، اما با توجه به ابهام در موضع دولت ترامپ در قبال سوریه، متحدان آمریکا در خاورمیانه از ارائه کمک‌های اضطراری به دولت جدید دمشق خودداری کرده‌اند. این وضعیت، فرصتی غیرمنتظره برای روسیه ایجاد کرده است تا نه‌تنها حضور خود را در سوریه حفظ کند، بلکه آن را تقویت نماید.

در یکی از اولین نشانه‌های مشخص گرم شدن روابط میان دو طرف، روسیه ماه گذشته معادل ۲۳ میلیون دلار به لیر سوریه را با نرخ رسمی به بانک مرکزی دمشق تحویل داد. به گفته مقامات سوری و اروپایی، مسکو این اسکناس‌ها را برای اقتصاد بحران‌زده سوریه چاپ کرده است، در حالی که اکثر کشورها به دلیل ترس از تحریم‌ها از این کار خودداری کرده بودند.

این تزریق نقدینگی در حالی انجام شد که قطر و عربستان سعودی کمک‌های مالی خود به دولت جدید سوریه را به تعویق انداخته‌اند. این کشورها منتظرند تا موضع واشنگتن درباره تحریم‌های آمریکا علیه جهادگران سابق که اکنون قدرت را در سوریه در دست دارند روشن شود.

دولت‌های سوریه و عربستان سعودی هنوز واکنشی به این موضوع نشان نداده‌اند و کرملین نیز از اظهار نظر خودداری کرده است.

اما روسیه که خود تحت تحریم‌های آمریکا و اروپا به دلیل جنگ در اوکراین قرار دارد، چنین ملاحظاتی ندارد.

آنا بورشچفسکایا، پژوهشگر مؤسسه واشنگتن که سیاست مسکو در خاورمیانه را بررسی می‌کند، می‌گوید: «برتری روسیه در مذاکره با سوریه این است که برخلاف غرب، دغدغه‌های اخلاقی ندارد و می‌تواند بدون نیاز به اجماع، تصمیمات خود را اجرا کند. مسئله اصلی این است که غرب چگونه می‌خواهد در قبال سوریه موضع بگیرد تا وابستگی دمشق به مسکو را کاهش دهد.»

بزرگ‌ترین امتیاز برای روسیه، حفظ پایگاه‌های نظامی خود در سوریه خواهد بود، که با توجه به شکست‌های مسکو در جنگ اوکراین، نقش مهمی در گسترش نفوذ آن ایفا می‌کنند.

مذاکرات پشت‌پرده شامل موضوعات متعددی از جمله سرمایه‌گذاری‌های میلیارد دلاری در میادین گازی و بنادر سوریه، احتمال عذرخواهی مسکو به دلیل بمباران غیرنظامیان و حتی درخواست مقامات جدید سوریه برای استرداد اسد بوده است.

به گفته مقامات اروپایی و سوری مطلع از مذاکرات، روسیه از مذاکره درباره تحویل دیکتاتور سابق امتناع کرده است.

در مقابل، دولت ترامپ هنوز هیچ استراتژی مشخصی برای دولت جدید سوریه تدوین نکرده است.

دیوید شنکر، دیپلمات پیشین آمریکایی که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ مسئول بخش خاور نزدیک وزارت خارجه آمریکا بود، می‌گوید: «عدم حضور آمریکا در سوریه، کار را برای مقابله با بازگشت روسیه دشوار کرده است.»

یک توافق گسترده میان روسیه و سوریه، بسیاری از روابطی را که پایه و اساس اتحاد دیرینه میان دو کشور بوده است، احیا خواهد کرد. در دوران بشار اسد، سوریه یکی از وفادارترین دولت‌های هم‌پیمان مسکو بود، و در مقابل، روسیه یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری سوریه محسوب می‌شد. در آن زمان، شرکت‌های روسی میلیاردها دلار در سوریه سرمایه‌گذاری کرده بودند، که شامل استخراج نفت از میادین سوریه و فرآوری گاز طبیعی برای صادرات می‌شد.

مذاکرات میان دو طرف از ژانویه آغاز شد، زمانی که میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر خارجه روسیه، و الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه مسکو در امور سوریه، وارد دمشق شدند. هدف اولیه آن‌ها مذاکره درباره آینده پایگاه هوایی حمیمیم و پایگاه دریایی طرطوس بود، اما گفت‌وگوها خیلی زود به روابط اقتصادی گسترده‌تر کشیده شد.

رابطه محتاطانه میان روسیه و رهبران جدید سوریه زمانی شدت گرفت که ولادیمیر پوتین و احمد الشرع، که ریاست‌جمهوری سوریه را بر عهده گرفته است، اولین تماس تلفنی خود را برقرار کردند. آن‌ها درباره روابط سیاسی، تجاری و اقتصادی گفت‌وگو کردند و کرملین اعلام کرد که روسیه آماده است تا وضعیت اقتصادی و اجتماعی سوریه را بهبود بخشد. چند روز بعد، مسکو هواپیمای حامل اسکناس‌های سوری را به دمشق ارسال کرد.

در این میان، سوریه نیز به دنبال متنوع‌ کردن روابط خود فراتر از ترکیه است. ترکیه، که نقشی کلیدی در حمایت از حیات تحریر الشام داشت، پس از سقوط اسد، فوراً هیاتی از تجار و مقامات دولتی را به دمشق فرستاد و نیروهای نظامی خود را در بخش‌هایی از شمال سوریه مستقر کرد.

مقامات سوری تلاش کرده‌اند تا مذاکرات خود با روسیه را به‌گونه‌ای جلوه دهند که هدف آن دریافت غرامت بابت تخریب و رنج‌هایی باشد که نیروهای روسی در جریان بمباران‌های شدیدشان برای حفظ اسد به سوریه تحمیل کردند.

به گفته منابع آگاه، مذاکره‌کنندگان سوری تأکید کرده‌اند که دولت جدید خواهان بازگرداندن وجوهی است که حکومت پیشین به روسیه منتقل کرده بود.

طبق اسناد گمرکی، بانک مرکزی سوریه بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ حدود ۲۵۰ میلیون دلار به یک بانک دولتی در مسکو ارسال کرده است. همچنین، ، ، بر اساس گزارش گروه ضدفساد گلوبال ویتنس در سال ۲۰۱۹، اعضای خانواده اسد که از انحصارهای تجاری و فساد اقتصادی ثروت هنگفتی به دست آورده‌اند، بیش از ۴۰ میلیون دلار در خرید آپارتمان‌های لوکس در روسیه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

پس از تماس تلفنی پوتین و الشرع، ریاست‌جمهوری سوریه اعلام کرد که پوتین، وزیر خارجه جدید سوریه را برای سفر به مسکو دعوت کرده است.

همچنین، پوتین تأکید کرده که روسیه آماده است تا درباره مفاد توافق‌هایی که میان مسکو و دولت اسد امضا شده بود، مذاکره کند، که به گفته منابع آگاه، یکی از درخواست‌های کلیدی دولت جدید سوریه بوده است.

این توافق‌ها شامل ادامه ساخت بندر طرطوس، که متوقف شده بود، توسعه میادین عظیم گاز طبیعی در سواحل سوریه، استخراج فسفات و توسعه میادین نفتی در پالمیرا و ساخت یک کارخانه تولید کود شیمیایی در شهر حمص است.

در عمل، این مذاکرات جاه‌طلبی‌های اقتصادی گسترده و طولانی‌مدت روسیه در سوریه را احیا کرده است.

اسد، در بسیاری از جهات، به شریکی ناامیدکننده برای مسکو تبدیل شده بود. در هفته قبل از سقوط او، اسرائیل تلاش کرده بود میانجی توافقی میان دولت جدید ترامپ و روسیه شود.

بر اساس این توافق، روسیه بدون مانع می‌توانست در سوریه سرمایه‌گذاری کند، به‌شرطی که اسد، جمهوری اسلامی ایران را کنار بزند. اما پس از آنکه تیم ترامپ از این توافق سرباز زد، مسکو که از اسد خسته شده بود، او را کنار گذاشت.

روسیه البته گزینه‌های جایگزین زیادی ندارد.

در لیبی، روسیه به پایگاه‌های هوایی تحت کنترل خلیفه حفتر دسترسی دارد، اما تلاش‌هایش برای تأسیس یک پایگاه دریایی تاکنون بی‌نتیجه بوده است.

مقامات لیبی، اروپا و آمریکا می‌گویند که مسکو نتوانسته است مذاکرات موفقی برای استقرار پایگاه دریایی در لیبی انجام دهد.

اکنون، روسیه فرصت جدیدی برای احیای حضور خود در سوریه پیدا کرده است، درحالی‌که دمشق ممکن است یک شریک جدید برای متعادل کردن نفوذ ترکیه و جمهوری اسلامی ایران یافته باشد.

یک مقام سوری که از مذاکرات مطلع است، می‌گوید: «باوجود جنایات روسیه در بمباران‌ها و ارسال تسلیحات به حکومت سابق، سوری‌ها می‌گویند که خواهان گشودن فصلی نو هستند.»