کمتر مورخ و تحلیل‌گر واقع‌بینی را می‌توان یافت که با شناخت مناسبات آن روز ایران و البته روحیات هویدا این استعفا را تصمیم شخصی این دولتمرد ارزیابی کند.

خود او پیش‌تر بارها به نزدیکانش گفته بود «درایران هیچ کس حق استعفا ندارد؛ همه باید منتظر اوامر شاهنشاه بمانند. استعفا تنها به فرمان شاهنشاه است!» به این ترتیب این پرسش قابل طرح است که چه تحولاتی در جامعه ایرانی یا روحیات محمدرضاشاه رخ داده بود که او را به اتخاذ این تصمیم وا داشت. 

در این زمینه باید این نکته کلیدی را نیز مد نظر داشت که با توجه به اینکه بسیاری از مورخان جدید، مبدا تاریخ معاصر ایران را انقلاب مشروطه در نظر گرفته‌اند امیرعباس هویدا با حدود ۱۳ سال صدارت طولانی‌ترین دوره نخست وزیری در تاریخ معاصر ایران را تجربه کرده است. 

این‌ مساله در زمانی قابل تامل‌تر می‌شود که به فهرست بلند بالای نخست‌وزیران ایران در دوره حکمرانی ۳۷ ساله پهلوی دوم نگاهی انداخته شود. 

محمدرضا شاه در این مدت ۳۲ حکم نخست‌وزیری امضا کرد؛ یعنی نزدیک به یک رئیس‌الوزرا برای هر سال! به این ترتیب دوران صدارت طولانی امیرعباس هویدا قابل تامل‌تر می‌شود. 

هویدا چه ویژگی‌هایی داشت که این گونه مورد اقبال محمدرضاشاه قرار گرفت و همچنین چه عواملی سبب افول ستاره اقبال او در آسمان سیاست ایران و تصمیم شاه برای فرستادن او به زندان شد. 

در این زمینه سیدحمید متقی پژوهشگر تاریخ ایران معاصر با صادق زیباکلام استاد پیشین علوم سیاسی دانشگاه تهران و نویسنده آثاری چون سنت و مدرنیته، رضاشاه و مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی به گفت‌وگو نشسته‌است. 

زیباکلام در این‌گفت‌وگو به ویژگی‌هایی که موجب شد شاه بیش از ۱۳ سال به امیرعباس هویدا اعتماد کند اشاره کرد. سلامت مالی، تعاملات مناسب در ارکان قدرت و تلاش برای اجرای دقیق برنامه‌ها و سیاست‌های محوله از جمله موارد است که زیباکلام در این گفت‌وگو بر آن تاکید کرده است. این استاد دانشگاه در بخش دیگری از این گفت‌وگو تصریح کرد من هم اگر جای شاه بودم هویدا را به نخست‌وزیری انتخاب می‌کردم!