هر ساله در ماه اکتبر کمیته‌هایی در سوئد و نروژ 6 جایزه نوبل اعطا می‌کنند هرکدام به فرد یا گروهی برای تلاش‌های پیشگامانه در یک زمینه اعطا می شود. این 6 جایزه در موضوعات  فیزیولوژی یا پزشکی، فیزیک، شیمی، اقتصاد، ادبیّات و صلح. برنده‌های هر زمینه یک دیپلم، یک مدال و ده میلیون کرون سوئد معادل 900 هزار دلار دریافت می‌کنند که این مبلغ بین اعضای گروه تقسیم می‌شود.

جایزه نوبل معتبرترین جایزه‌ای است که در حوزه‌های علمی به یک دانشمند تعلق می‌گیرد. این جایزه در سال ۱۸۹۵، به وصیت کارخانه‌دار و شیمی‌دان سوئدی، آلفرد نوبل که بیشتر او را به دلیل ابداع دینامیت می‌شناسند پایه‌گذاری شد.

در سال ۱۹۰۱ (میلادی)، نخستین جوایز این بنیاد داده شدند. طبق وصیت وی، پنج جایزه به‌طور سالانه در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح؛ به افرادی تعلق می‌گیرد که بیشترین خدمت را به مردم کرده باشند.اگرچه وصیت‌نامه نوبل، بنیان‌گذار این جوایز بود اما طرح او کامل نبود و به دلیل پاره‌ای موانع ۵ سال طول کشید تا بنیاد نوبل تأسیس شود. در ۱۰ دسامبر سال ۱۹۰۱ نخستین جوایز نوبل اهدا شد.

فرهنگستان پادشاهی علوم سوئد، اهداء جایزه نوبل شیمی، جایزه نوبل فیزیک و جایزه یادبود نوبل علوم اقتصاد بانک مرکزی سوئد را بر عهده دارد؛ اعطاء جوایز نوبل فیزیولوژی و پزشکی بر عهده مجمع نوبل در موسسه کارولینسکای سوئد است؛ آکادمی سوئد جایزه نوبل ادبیات را اعطا می‌کند؛ و هیئت نوبل نروژ جایزه صلح نوبل را اهدا می‌کند.

زمانبندی معرفی برندگان جایزه نوبل بنا بر اعلام رسمی پایگاه خبری بنیاد نوبل به شرح زیر است:

پزشکی، روز دوشنبه (سوم اکتبر، ۱۱ مهر)، ساعت ۱۱:۳۰ به وقت محلی استکهلم در دانشگاه علوم پزشکی کارولینسکا

فیزیک، روز سه‌شنبه (چهارم اکتبر، ۱۲ مهر)،  ساعت ۱۱:۴۵ به وقت محلی در فرهنگستان علوم پادشاهی سوئد

شیمی، روز چهارشنبه (پنجم اکتبر، ۱۳ مهر)، ساعت ۱۱:۴۵ به وقت محلی  در فرهنگستان علوم پادشاهی سوئد

ادبیات، روز پنجشنبه (ششم اکتبر، ۱۴ مهر)، ساعت ۱۳ به وقت محلی  در فرهنگستان علوم پادشاهی سوئد

صلح، روز جمعه (هفتم اکتبر، ۱۵ مهر)، ساعت ۱۱ به وقت محلی در کمیته نوبل نروژی

اقتصاد، روز دوشنبه (یازدهم اکتبر، ۱۸ مهر) ساعت ۱۱:۴۵ به وقت محلی در فرهنگستان علوم پادشاهی سوئد 

در ادامه برنده‌های جایزه امسال در این 6 زمینه را معرفی می‌کنیم.

فیزیولوژی و پزشکی  

دکتر اسوانته پابو متخصص ژنتیک سوئدی جایزه‌ی امسال را برای کشفیاتش در زمینه‌ی ژنوم انسان‌های اولّیه و تکامل انسان برنده شد. دکتر پابو با بازیابی مادّه ژنتیکی استخوان‌های 40 هزار ساله مدل ژنوم کامل انسان نئاندرتال را ساخته و رشته‌ی مطالعه‌ی DNA باستانی را بنا نهاده است.

فیزیک برای سه نفر

جایزه نوبل فیزیک امسال را سه نفر به طور مشترک برای تحقیقاتشان در زمینه‌ی فناوری کوانتوم و درهم‌تنیدگی کوانتومی برنده شدند. دکتر جان اسپکت، دکتر جان اف کلاوسر و دکتر آنتون زلینگر. بر اساس تئوری در هم‌تنیدگی ذرّات کیهان می‌توانند از فاصله‌های بسیار دور با هم در ارتباط باشند و حتّی به صورت یک ذرّه‌ی واحد رفتار کنند.به گفته کمیته فیزیک نوبل: «آزمایش‌های آن‌ها برداشت ما از سنجش پدیده‌های فیزیکی را متحول می‌کنند.»

دو اتفاق در نوبل شیمی

جایزه نوبل شیمی امسال مشترکاً به کرولین برتوزی و بری شارپلس و مورتَن مِلدال رسید. 

این سه شیمی‌دان به پاس تلاش‌های‌شان برای ساختارعملکردی شیمی (کلیک شیمی) و شیمی بیواورتوگونال از سوی هیات داوران مستحق دریافت جایزه امسال تشخیص داده شدند.در نوبل شیمی دو اتفاق افتاد دکتر برتوزی هشتمین زن برنده نوبل شیمی و دکتر شارپلس سوّمین دانشمندی ست که دوبار تا به حال این جایزه را برنده شده است.این شیمی‌دان مشهور آمریکایی ۲۱ سال پیش هم برای مطالعاتش دربارهٔ واکنش‌های اکسیداسون فعال شده توسط کاتالیزهای کایرال، نوبل شیمی را از آن خود کرده بود.

درباره نوبل شیمی این نکات برجسته است:

۱۱۴ جایزه نوبل شیمی بین سال‌های ۱۹۰۱ تا ۲۰۲۲ اهدا شده است.

۲۵ جایزه شیمی توسط دو برنده به اشتراک گذاشته شده است.

تاکنون ۸ زن موفق به دریافت جایزه شیمی نوبل شده‌اند.

۲ نفر، فردریک سنگر و بری شارپلس، دو بار جایزه شیمی را دریافت کردند.

جوان‌ترین برنده شیمی نوبل تاریخ، فردریک ژولیو بود که در هنگام دریافت این جایزه (سال ۱۹۳۵) ۳۵ساله بود.

مسن‌ترین برنده جایزه نوبل شیمی جان بی. گودیناف در هنگام دریافت این جایزه ۹۷ ساله بود.

 

ادبیّات برای زن هفدهم

جایزه ادبیّات آکادمی نوبل به آنی ارناکس رمان‌نویس 82 ساله‌ی فرانسوی اعطا شد. او هفدهمین زن برنده‌ی نوبل ادبیّات از زمان شکل‌گیری آن در سال 1901 است.

صلح به زندان رفت

جایزه صلح نوبل امسال به طور مشترک به موسسه مموریال در روسیه، آلس بیالیاتسکی –یک کنشگر سیاسی زندانی اهل بلاروس- و مرکز آزادی‌های مدنی در اوکراین رسید. 

بریت ریس-اندرسون –رئیس بخش نروژ کمیته نوبل- در اعلام برندگان جایزه گفت: «برندگان جایزه صلح نمایندگان جامعه مدنی کشورشان هستند. آن‌ها سال‌ها برای حق انتقاد از قدرت و دفاع از حقوق اساسی شهروندانشان مبارزه کرده‌اند.»

کمیته نوبل گفته این سه را با هدف تقدیر از قهرمانان حقوق بشر، دموکراسی و همزیستی مسالمت‌آمیز در این سه کشور همسایه انتخاب کرده‌است.

نوبل اقتصاد برای ساخت پادزهر بحران

جایزه نوبل اقتصاد امسال نیز به بن برنانکه –رئیس سابق بانک مرکزی آمریکا- و دو دانشگاهی دیگر برای تحیقاتشان در زمینه بانک داری و بحران‌های مالی داده شد. داگلاس دایموند –از دانشگاه شیکاگو و فیلیپ دیبویگ –از دانشگاه واشینگتن- جایزه را به همراه بن برنانکه برنده شدند.

این جایزه که به یاد آلفرد نوبل از سوی بانک مرکزی سوئد در حوزه علوم اقتصادی اعطا می‌شود از سوی بانک مرکزی سوئد (Sveriges Riksbank) در سال ۱۹۶۸ و به یاد آلفرد نوبل پایه‌گذاری شد و سپس به عنوان نوبل اقتصاد شهرت یافت و در واقع بخشی از جوایز پنجگانه نوبل که از سوی آلفرد نوبل پایه‌گذاری شده، نبوده است.