بحران ارزی و تورم در نیجریه؛ چطور یک اقتصاد نفتی با کمبود شدید دلار مواجه شد؟

به گزارش اکوایران؛ رئیس‌جمهور بولا تینوبو پس از روی کار آمدن در مه 2023، محدودیت‌های ارزی قدیمی را کاهش داد. ارز محلی نیجریه، «نایرا»، که سال‌ها در سطحی مصنوعی و بالا در مقابل دلار تثبیت شده بود، از آن زمان حدود 70 درصد از ارزش خود را از دست داده است. هدف تینوبو این بود که با آزادسازی این ارز، جریان سرمایه‌های خارجی به کشور را افزایش دهد و در نهایت نیجریه را به مقصدی جذاب‌تر برای سرمایه‌گذاران تبدیل کند. اما در کوتاه‌مدت این اقدام موجب افزایش تورم به بالاترین سطح در 28 سال گذشته شد و بحران هزینه‌های زندگی را تشدید کرد که به ناآرامی‌های مرگبار در پرجمعیت‌ترین کشور آفریقا منجر شد.

چه مشکلاتی در اقتصاد نیجریه وجود دارد؟

به گزارش بلومبرگ، با وجود اینکه نیجریه بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت آفریقا است، اقتصاد این کشور برای سال‌ها راکد مانده و ثروت‌های منابع طبیعی آن توسط نخبگان سیاسی غارت شده است. فساد به شدت رواج دارد، بسیاری از نهادهای دولتی ناکارآمد هستند و باندهای مسلح و شبه‌نظامیان اسلام‌گرا در شمال کشور فعالیت می‌کنند. طبق گزارش بانک جهانی، حدود 40 درصد از بیش از 200 میلیون نفر جمعیت نیجریه در فقر شدید زندگی می‌کنند و افزایش هزینه‌های زندگی به این تعداد اضافه کرده است. کمبود دلار همچنان ادامه دارد و کسب‌وکارها نیز با مشکلاتی مانند سیاست‌های نامشخص و قطع مداوم برق مواجه هستند. دولت در نیمه اول سال 2024 حدود 68 درصد از درآمد خود را صرف بازپرداخت بدهی کرده است که در مقایسه با سال‌های گذشته بهبود یافته، اما همچنان برای سایر امور بودجه چندانی باقی نمی‌گذارد. بانک مرکزی نیجریه در گذشته نقش غیرمعمولی ایفا می‌کرد و به مشاغل کوچک وام می‌داد و نرخ‌های متعدد ارزی را معرفی کرده بود. این سیستم قرار بود باعث افزایش دسترسی به دلار در بخش‌های کلیدی اقتصاد شود، اما نتیجه معکوس داد و موجب رونق بازار غیررسمی ارز و افزایش نوسانات نایرا شد.

چه اقداماتی برای بهبود اوضاع انجام شده است؟

تینوبو چند روز پس از روی کار آمدن، یارانه‌های سوخت محبوب که در سال 2022 برای دولت 10 میلیارد دلار هزینه داشت را به طور جزئی لغو و رئیس بانک مرکزی را تعلیق کرد. رییس‌کل جدید بانک، اجازه داد نایرا آزادتر معامله شود و نرخ بهره را به شدت افزایش داد. از زمان انتصاب اولایمی کاردوسو به عنوان رئیس بانک مرکزی در سپتامبر 2023، نرخ بهره 8 واحد درصد افزایش یافته و به 26.75 درصد رسیده است. او همچنین تلاش زیادی برای پرداخت بدهی‌های معوقه بانک مرکزی به شرکت‌های نیجریه‌ای انجام داده است. علاوه بر این، دولت در حال بررسی فروش نفت به نایرا به میلیاردر علیکو دانگوته است که پالایشگاه عظیمی در نزدیکی لاگوس ساخته است تا به وابستگی نیجریه به واردات نفت تصفیه‌شده پایان دهد. استفاده از این پالایشگاه برای پایان دادن به این وابستگی می‌تواند فشار بر ارز محلی را به طور قابل‌توجهی کاهش دهد.

آیا این اقدامات موفق بوده‌اند؟

این اقدامات هنوز در حال انجام است. اقداماتی که توسط صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی مورد استقبال قرار گرفت، اما برای مردم عادی نیجریه بسیار دردناک بوده است. تورم نزدیک به بالاترین سطح در سه دهه گذشته است که عمدتاً ناشی از کاهش ارزش نایرا و افزایش قیمت بنزین است. واحد پولی نایرا از اواسط مارس تا اواسط آوریل به شدت بهبود یافت، اما سپس دوباره به کف‌های جدید سقوط کرد. تحلیلگران عوامل فصلی را مقصر می‌دانند، زیرا نیجریه‌ای‌های ثروتمند برای پرداخت هزینه‌های تعطیلات و شهریه مدارس به دلار نیاز دارند. از سوی دیگر، کاردوسو معتقد است سیاست‌های پولی به تدریج در حال اثرگذاری است و نایرا در حال بهبود است.

نظر سرمایه‌گذاران خارجی چیست؟

با بهبود نایرا از پایین‌ترین سطح خود در اوایل سال جاری، خوش‌بینی‌ها افزایش یافت که این ارز به سطح پایدار برسد. اما ضعف اخیر نایرا این خوش‌بینی‌ها را به چالش کشیده و سرمایه‌گذاران در انتظار ثبات بیشتر از این ارز هستند. تأمین مالی اعتباری از سوی وام‌دهندگان چندجانبه می‌تواند وضعیت عرضه دلار را بهبود بخشد، هرچند که تاکنون در این زمینه‌ها از سوی مقامات نیجریه بیشتر صحبت بوده تا عمل. برنامه‌های دولت برای انتشار اوراق قرضه یورویی نیز به دلیل کمبود گزینه‌های تأمین مالی جذاب به تعویق افتاد و به جای آن اوراق قرضه دلاری داخلی صادر شد. این اقدام باعث شد که نایرا به طور موقت افزایش یابد، پس از آنکه این پیشنهاد به شدت مورد استقبال قرار گرفت.

تأثیر این وضعیت بر کسب‌وکارها چگونه بوده است؟

آن‌ها به شدت تحت تأثیر قرار گرفته‌اند. بر اساس گزارش یک انجمن صنعتی، بیش از 700 شرکت تولیدی تنها در سه‌ماهه اول سال 2023 تعطیل شدند. شرکت‌های بزرگی مانند GSK، Procter & Gamble و چندین شرکت بین‌المللی دیگر نیز به دلیل کمبود ارز و دشواری در واردات کالاها و بازگرداندن سود، نیجریه را ترک کرده‌اند. رهبران کسب‌وکارهای محلی هشدار داده‌اند که نرخ بهره‌های بالا می‌تواند مصرف و سرمایه‌گذاری را تحت فشار قرار دهد.

چشم‌انداز آینده چگونه است؟

سیاست‌های تینوبو، اگر بتوانند در برابر نارضایتی‌های عمومی مقاومت کنند، در نهایت باید برای اقتصاد مفید باشند و به رشد قوی‌تر و فراگیرتر منجر شوند. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند که تولید ناخالص داخلی در سال جاری حدود 3.1 درصد رشد کند که اندکی بیشتر از سال 2023 است. اما بسیاری از نیجریه‌ای‌ها برای تأمین نیازهای اولیه خود با مشکل مواجه هستند و این فشار بر دولت وارد می‌کند تا نشان دهد تغییرات سیاستی به نفع جمعیت گسترده‌تری است. جمعیت‌های ناامید از گرسنگی به کاروان‌های حمل غذا حمله کرده‌اند و در آگوست 2023، حداقل 21 نفر در جریان سرکوب تظاهرات توسط نیروهای امنیتی جان باختند؛ تظاهراتی که در چندین شهر برگزار شد و معترضان شعار «ما گرسنه‌ایم» سر می‌دادند.