اثر تورم و کرونا بر تغییر الگوی مصرف خانوارهای ایران

به گزارش اکوایران، پدیده‌های اجتماعی منجر به تغییرات الگوی مصرف خانوارها می‌شود. بررسی تغییرات هزینه‌های خوراکی و غیر خوراکی طی سال‌های 1395 تا 1400 از سوی مرکز آمار نشان می‌دهد شیوع کرونا به عنوان یکی از پدیده‌های سال‌های اخیر، به مثابه یک بحران تمام ابعاد زندگی را تحت تأثیر قرار داده و باعث تغییر الگوی مصرف و سطح درآمد خانوارها شده است. 

بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار مشاهده می‌شود در کنار پدیده تورم، افزایش نرخ ارز نیز منجر به افزایش قیمت‌ها شده که به عبارتی تأثیر سه برابری بر هزینه‌ی خانوارها گذاشته است.

بررسی شاخص قیمت مصرف کننده کل کشور  در سال 1400   

شاخص قیمت، هزینه‌ی خرید یک سبد معین را که توسط خانوارها خریداری می‌شود محاسبه می‌کند. بررسی روند این شاخص روایتگر این موضوع است که شاخص کل گروه کالا و خدمات از سال 1395 تا سال 1400 حدود 3.5برابر افزایش یافته است.

مقایسه شاخص قیمت مصرف‌کننده (بخش غیر خوراکی‌ها) در سال 1400نسبت به سال 1395(شاخص سال پایه=100) حاکی از آن است که بیشترین افزایش قیمت در گروه مبلمان و لوازم خانگی با 483 بوده است. به عبارتی می‌توان گفت قیمت مبلمان در سال 1400 در مقایسه با سال 95 حدود 4.8 برابر شده شده است.

شاخص قیمت «کالاهای غیر خوراکی و خدمات» و «تفریح و فرهنگ» نیز به ترتیب در جایگاه دوم و سوم بیشترین افزایش شاخص قیمت قرار می‌گیرند. این بررسی همچنین نشان می‌دهد طی مدت مذکور شاخص قیمت دو گروه «ارتباطات» و «آموزش»، کمترین تغییر را ثبت کرده است.

تغییرات هزینه‌های خوراکی و غیر خوراکی 

بررسی هزینه‌های غیرخوراکی و خوراکی خانوارها که خارج از منزل صورت گرفته طی سال‌های 95 تا 1398 نشان می‌دهد سبد هزینه‌ای خانوارهای شهری و روستایی تقریبا با شیب ملایمی افزایش پیدا کرده اما پس از سال 1398هزینه‌ها به طور فزاینده‌ای افزایش پیدا کرده است. این ارزیابی بر اساس هزینه جاری لحاظ شده که البته اثر تورم از آن خارج نشده است.   

طبق محاسبات صورت گرفته، متوسط هزینه‌های خوراکی و غیرخوراکی خانوارهای شهری (جاری) در سال 1395به صورت سالانه حدود 22میلیون تومان بوده که این رقم با رشد210 درصدی در سال 1400 به بیش از 68 میلیون تومان رسیده است. به عبارت ساده تر هزینه‌های غیرخوراکی طی 5 سال بیش از 3.1 برابر شده است.

ارزیابی این موضوع در خانوارهای روستایی از رشد 3.2 برابری هزینه‌ها حکایت دارد به طوری که هزینه‌های غیر خوراکی در سال 1395 حدود 9.8 میلیون تومان بوده و این رقم در سال 1400 بیش از 31میلیون تومان برآورد شده است.

کرونا عامل افزایش هزینه‌های بهداشت و ارتباطات

با توجه به اینکه تورم در سال‌های اخیر گریبان‌گیر خانوارها بوده است رشد هزینه‌های جاری اتفاقی مورد انتظار بود و خانوارها به وضوح آن را لمس کرده‌اند. با این حال می‌توان با تعدیل قیمت، آثار تورم را از هزینه‌ها حذف کنیم و تحلیل دقیق‌تری برای تغییرات هزینه‌ها ارائه کنیم. هزینه به قیمت ثابت (اثر تورم حذف شده) از طریق تقسیم هزینه‌های جاری غیرخوراکی به شاخص قیمت در همان سال میسر می‌شود.

مقایسه هزینه سبد کالاهای غیرخوراکی با حذف اثر تورم، می تواند به وضوح تغییرات واقعی هزینه‌ها را طی دو مقطع 1395 و سال 1400مشخص کند. این هزینه برای خانوارهای شهری و روستایی در برخی زیر گروه‌ها کاهش پیدا کرده و در برخی افزایش یافته است.

این بررسی نشان می‌دهد هزینه‌های (به قیمت ثابت) زیر گروه «بهداشت و درمان» و «ارتباطات» افزایشی بوده است. متهم اصلی این رخداد، شیوع کرونا است که منجر به افزایش هزینه‌های بهداشتی و درمانی شده است با این حال شدت این افزایش اندک بوده است زیرا بخش عمده‌ی از بار بودجه کووید 19 بر عهده دولت بوده و در نهایت پرداخت خانوارها کمتر بوده است.

در مقابل، هزینه‌ (به قیمت ثابت) «ارتباطات» بیشتر تغییرکرده است. به‌دلیل اینکه طی دوره‌ی کرونا بسیاری از از کلاس‌های مدارس و دانشگاه‌ها غیر حضوری بوده و خانوارها به اجبار هزینه بیشتری برای اینترنت، لپ تاپ و گوشی هوشمند و... کرده‌اند.

همچنین با حذف اثر تورم مشاهده می‌شود هزینه ‌‌خانوارهای روستایی و شهری در زیرگروه‌های «حمل و نقل» و «مسکن» نسبت به سایر گروه‌ها بیشتر کاهش یافته است. در واقع اینگونه می‌توان بیان کرد که علت کاهش این هزینه‌ها افزایش شدید تورم و به تبع آن کاهش قدرت خرید خانوارها است. لازم به ذکر است بخش مسکن در طرح هزینه درامد به صورت قیمت اجاره مسکن لحاظ می‌شود نه قیمت خرید آن. 

افت 4واحد درصدی سهم هزینه‌ای حمل و نقل در خانوارهای شهری

مقایسه سهم هزینه‌های غیر خوراکی (به قیمت ثابت) در خانوارهای شهری در دو مقطع  1395 و1400نشان می‌دهد سهم هزینه حمل و نقل نسبت به کل هزینه های غیر خوراکی بیشترین کاهش را ثبت کرده و سهم آن از 11 درصد در سال 1395 به 7 درصد در سال 1400رسیده است. افزایش قیمت کرایه‌ها در حمل ‌و نقل عمومی، افزایش قیمت خورو، افزایش قیمت بنزین و لوازم و قطعات یدکی طی چند سال اخیر به طور کل موجب شده  خانوارهای شهری ظرفیت پذیرش این افزایش قیمت را نداشته باشند و اصطلاحا سهم هزینه‌های حمل‌ونقل از سبد هزینه خانوارهای ایرانی کم تر شده چرا که سهم مصرف آن پایین آمده است.  سهم هزینه بهداشت نسبت به کل هزینه های غیر خوراکی با افزایش 2 واحد درصدی و سهم ارتباطات با افزایش 3واحد درصدی بیشترین افزایش سهم هزینه‌ای خانوارها را در مدت زمان مذکور نشان می‌دهد، همانطور که قبلا اشاره شده منشا این تغییرات رادر شیوع کرونا باید جستجو کرد. در سایر زیرگروه‌ها نظیر اجاره مسکن، پوشاک، مبلمان سهم هزینه‌ای تغییری نکرده است.

آنالیز سهم هزینه‌ای زیرگروه‌های غیرخوراکی در خانوارهای روستایی

نتایج این بررسی نشان می‌دهد سهم هزینه‌ای(به قیمت ثابت) برخی از زیرگروه‌های غیرخوراکی در میان خانوارهای روستایی تغییراتی داشته و در برخی ثابت مانده است. بطوریکه سهم اجاره مسکن  از 31 درصد در سال 1395 به 27درصد در سال1400رسیده و بیشترین کاهش را داشته است.

مشابه با خانوارهای شهری، سهم هزینه ارتباطات و بهداشت از هزینه‌های خانوارهای روستایی متاثر از پدیده کرونا افزایش پیدا کرده است. این بررسی نشان می‌دهد این افزایش سهم هزینه‌ای زیر گروه‌های مذکور، در خانوارهای روستایی بیشتر از خانوارهای شهری بوده است.