بیش نمایی سود شرکت‌های بزرگ؛ متهمان ردیف اول شناسایی شدند

به گزارش اکوایران، شرکت‌های بزرگ برای گزارش وضعیت مالی و سرمایه‌ای خود از صورت‌های مالی متفاوتی استفاده می‌کنند. در این صورت‌های مالی، شاخص‌های متعددی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. یکی از این شاخص‌ها، «استهلاک» است.

مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در تازه‌ترین گزارش خود از حقایقی در خصوص استهلاک چهار شرکت بزرگ بورسی پرده برداشته که در پی آن سود واقعی این شرکت‌ها به طرز چشمگیری با رقم اعلام شده اختلاف پیدا کرده است.

در این گزارش، «فولاد مبارکه اصفهان»،‌ «نیروی برق دماوند»، «پالایش نفت بندرعباس» و «پتروشیمی فن‌آوران» بررسی شده است. این ارزیابی نشان می‌دهد که چطور «تورم» باعث شده تا در سال‌های اخیر رقم استهلاک شرکت‌ها کمتر از حد واقعی و سود آن‌ها بیش‌تر از واقعیت برآورد شود. برای مثال، اگر استهلاک شرکت نیروی برق دماوند در سال 1401 را بر اساس تورم تعدیل کنیم، سود عملیاتی این شرکت به زیانی 650 میلیارد تومانی تبدیل می‌شود.

در ادامه این گزارش، نقش تورم و نرخ دلار در واقعی‌نبودن سود این چهار شرکت بزرگ بورسی بررسی شده است.

زوایای پنهان استهلاک و مجرای اثرگذاری آن بر سود سهامداران

پیش از پرداختن به این اختلاف سود، لازم است تا توضیحاتی در خصوص ماهیت «استهلاک» ارائه شود. هر شرکت برای تحقق اهداف خود نیاز به سرمایه، ابزار آلات و تجهیزاتی دارد که بعد از یک سال استفاده مستهلک شده و نیازمند رسیدگی است. این هزینه که «استهلاک» نام دارد در صورت مالی شرکت‌ها درج می‌شود و معاف از مالیات است.

به عبارت دیگر، منابع مالی‌ای که شرکت برای پوشش هزینه‌های استهلاک خود در نظر می‌گیرد مشمول مالیات نمی‌شود. این مسئله باعث می‌شود تا شرکت منابع کافی برای به روز نگه‌داشتن تجهیزات و ابزارآلات خود داشته باشد و لطمه‌ای به تولیدات آن وارد نشود.

اما در سال‌های اخیر بازیگری به اقتصاد ایران وارد شده که عملکرد «استهلاک» را با مشکل روبرو کرده است. این بازیگر، «تورم» نام دارد و از طریق بالا‌بردن ارزش تجهیزات و سرمایه‌ی شرکت‌ها، رقم ثبت‌شده برای استهلاک را کمتر از حد واقعی برآورد می‌کند.

به بیان دقیق‌تر، ارزش تجهیزات و لوازم سرمایه‌ای یک شرکت به صورت دفتری در صورت مالی آن ثبت شده است. این ارزش در واقعیت هر سال با تورم افزایش می‌یابد اما در عمل رقم آن در صورت‌های مالی به روز نمی‌شود. به همین دلیل ارزش دفتری تجهیزات شرکت‌ها همواره کمتر از ارزش واقعی آن‌ها است. مولفه‌ی «استهلاک» نیز بر اساس ارزش دفتری تجهیزات محاسبه می‌شود. بر این اساس، «استهلاک» ثبت شده در صورت مالی شرکت‌ها کم‌برآورد شده است.

راه حل این مشکل، «تجدید ارزیابی دارایی» شرکت‌ها است. با انجام این کار، ارزش تجهیزات طبق تورمی که به آن وارد شده به روز می‌شود و در پی آن استهلاک محاسبه شده در سطح معقولی قرار می‌گیرد.

حال می‌توان به طرح این سوال پرداخت که «چرا شرکت‌ها تجدید ارزیابی دارایی‌ها را انجام نمی‌دهند تا استهلاک آن‌ها واقعی محاسبه شود؟»

کم‌برآوردی استهلاک و سود ذی‌نفعان خاص

در پاسخ به این سوال می‌توان گفت که در هنگام شناسایی سود شرکت‌ها، رقم استهلاک از آن کسر می‌شود. طبیعتا برخی از سهامداران ذی‌نفع تمایل ندارند که سود پرداخت‌شده به آن‌ها کاهش یابد.

برای مثال، صندوق‌های بازنشستگی در بیش‌تر شرکت‌های بزرگ بورسی سهامدار عمده هستند. اگر این شرکت‌ها تجدید ارزیابی دارایی انجام دهند، رقم استهلاک آن‌ها بالا رفته و همین باعث کاهش سود می‌شود که برای ذی‌نفعانی مثل صندوق‌های بازنشستگی پیامدی منفی تلقی می‌شود. اکنون این سوال ایجاد می شود که مگر تورم چقدر روی تجهیزات شرکت‌ها و رقم استهلاک آن‌ها اثر گذاشته و تا چه میزان می‌تواند سود واقعی شرکت‌ها را تحت تاثیر خود قرار دهد؟

در گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، چهار شرکت به عنوان نمونه‌ای برای پاسخ به این سوال انتخاب شده است.

مقایسه استهلاک دفتری و واقعی شرکت‌ها با کمک تورم و نرخ دلار

ارزش تجهیزات شرکت‌ها می‌تواند از دو مجرای تورم و نرخ ارز در بازار آزاد‌ متاثر شود. در گزارش اتاق ایران، برای تورم، تغییرات شاخص قیمت مصرف‌کننده و برای نرخ ارز، تغییرات قیمت دلار در بازار آزاد در نظر گرفته شده است. سپس استهلاک دفتری چهار شرکت بزرگ بورسی بر اساس این دو عامل تعدیل و به واقعیت نزدیک‌تر شده است.

فولاد مبارکه اصفهان؛ 3.1 هزار میلیارد تومان کم‌برآوردی در استهلاک 1401

شواهد بدست آمده نشان می‌دهد که در صورت‌های مالی «فولاد مبارکه اصفهان» رقم استهلاک در سال گذشته 450 میلیارد تومان بوده است. این در حالی است که اگر این رقم را بر اساس تورم مصرف‌کننده تعدیل کنیم (استهلاک تورمی) به رقم 3.6 هزار میلیارد تومان (همت) می‌رسیم که 3.1 همت کمتر از رقم ثبت شده است.

اگر این تعدیل بر اساس نرخ دلار صورت گیرد (استهلاک ارزی)، استهلاک واقعی‌شده این شرکت در سال 1401 به 7.4 همت افزایش می‌یابد. بنابراین بین استهلاک دفتری و استهلاک تعدیل‌شده با نرخ ارز فولاد مبارکه، نزدیک به 7 همت اختلاف وجود دارد.

اگر استهلاک دفتری و دو استهلاک تعدیل‌شده در این شرکت را از 15 سال گذشته تاکنون مقایسه کنیم مشخص می‌شود که اختلاف بین این ارقام از سال 96 شدت گرفته و در سال 1400 به بیش‌ترین حد خود رسیده است.

با لحاظ کردن استهلاک واقعی‌شده با تورم 5.8 درصد و با لحاظ‌کردن استهلاک واقعی‌شده با نرخ دلار 12.5 درصد از سود عملیاتی دفتری فولاد مبارکه در سال 1401 کاسته خواهد شد. روند 15 ساله سود عملیاتی واقعی‌شده این شرکت نشان می‌دهد که اختلاف بین سود دفتری، سود استهلاک تورمی و سود استهلاک ارزی در سال گذشته عمق بیش‌تری نسبت به گذشته پیدا کرده است.

نیروی برق دماوند؛ استهلاک ارزی 12.5 برابر استهلاک دفتری

محاسبات اتاق ایران حاکی از آن است که استهلاک شرکت «نیروی برق دماوند» در سال گذشته 203 میلیارد تومان ثبت شده است. این در حالی است که اگر این رقم با تورم مصرف‌کننده تعدیل شود به 1.5 همت و اگر با نرخ دلار تعدیل شود به 2.5 همت می‌رسد. به بیان دیگر، استهلاک ارزی این شرکت در سال گذشته 12.5 برابر استهلاک دفتری آن بوده است.

روند 11 ساله این سه مؤلفه نشان می‌دهد که در سال 1401، اختلاف استهلاک دفتری این شرکت با استهلاک تورمی و ارزی شدیدتر شده است. همچنین، فاصله بین استهلاک ارزی و تورمی نیز عمق بیش‌تری به خود گرفته است. این مسئله می‌تواند نشانگر اثرگذاری بیش‌تر نرخ ارز نسبت به تورم مصرف‌کننده روی هزینه استهلاک تجهیزات نیروگاه دماوند باشد.

روند 11 ساله سود عملیاتی نیروگاه دماوند نشان می‌دهد که با استفاده از استهلاک ارزی، سود واقعی این شرکت از سال 97 به بعد به زیان عملیاتی تبدیل می‌شود. در ادامه اگر به جای استهلاک ارزی از استهلاک تورمی استفاده شود، باز هم سود واقعی نیروگاه دماوند از سال 99 به بعد به زیان تبدیل می‌شود.

این در حالی است که در تمام سال‌های مذکور، سود عملیاتی دفتری خود را در محدوده مثبت و رو به افزایش نشان می‌دهد.

شرکت پالایش نفت بندرعباس؛ کاهش 20 درصدی سود 1401 با استهلاک تورمی

استهلاک شرکت «پالایش نفت بندرعباس» به صورت دفتری در سال گذشته 487 میلیارد تومان ثبت شده است. تعدیل این رقم بر اساس تورم مصرف‌کننده و نرخ دلار به ترتیب برابر با 8.3 همت و 6.2 همت می‌شود. به بیان دیگر، استهلاک تورمی این شرکت در سال گذشته 17 برابر بیش‌تر از استهلاک دفتری آن است.

روند 21 ساله این استهلاک‌ها نشان می‌دهد که همواره سطح استهلاک تورمی بالاتر از استهلاک ارزی برآورد شده است. علت این رخداد را می‌توان در زمان افزایش دارایی‌ها جستجو کرد. با این که تورم و نرخ ارز در بازار آن معمولا هم جهت حرکت می‌کنند اما گاهی رفتار متمایز از خود نشان می‌دهند. برای مثال طی سال‌های 83 تا 86 و همچنین در سال‌های 92 تا 95، نرخ دلار ثبات داشت اما نرخ تورم مثبت بود. بنابراین اگر یک دارایی در این زمان‌ها به شرکت اضافه شده باشد، استهلاک دلاری را ثابت نگه داشته اما استهلاک تورمی را بالا برده است.

محاسبه سود عملیاتی این شرکت در سال 1401 با استهلاک تورمی، 20 درصد و با استهلاک ارزی، 15 درصد کمتر از رقم دفتری برآورد شده است.

شرکت پتروشیمی فن‌آوران؛ استهلاک ارزی 187 برابر استهلاک دفتری

شرکت پتروشیمی فن‌آوران از سال 86 وارد بازار سرمایه شده است. استهلاک دفتری این شرکت در سال گذشته 4.5 میلیارد تومان ثبت شده است. این در حالی است که اگر استهلاک تورمی و ارزی محاسبه شود این رقم به ترتیب به 406 و 843 همت می‌رسد. بر این اساس، استهلاک تورمی این شرکت در سال گذشته 187 برابر استهلاک دفتری آن است.

این اختلاف در سال گذشته به بیش‌ترین سطح خود از سال 85 به بعد رسیده است. در سال 1401 اختلاف بین استهلاک تورمی و ارزی نیز شدت گرفته است. باید توجه داشت که سال 85 به عنوان سال مبنا در نظر گرفته شده است. در سال مبنا فرض بر این است که اختلافی بین سه نوع استهلاک مذکور وجود ندارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر سود سال 1401 این شرکت بر اساس استهلاک تورمی محاسبه شود 17.5 درصد کمتر از رقم فعلی می‌‌شود که معادل با 632 میلیارد تومان است.

اما اگر این سود را بر اساس استهلام تورمی محاسبه کنند، 70 درصد یا معادل 1.6 همت از این سود کاسته می‌شود.

راهی برای برون‌رفت از تله استهلاک‌های غیرواقعی

طبق تحلیل‌ مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، «تجدید ارزیابی دارایی‌ها» به عنوان راه حلی برای برون‌رفت از این وضعیت به شرکت‌ها پیشنهاد شده است. این اقدام قیمت دارایی‌ها را افزایش می‌دهد. قیمت‌های جدید در ترازنامه شرکت‌ها ثبت می‌شود. در نتیجه، محاسبه استهلاک به صورت واقعی صورت می‌گیرد و منجر به افزایش هزینه‌های شرکت و کاهش مالیات پرداختی و سود خالص شرکت می‌گردد.