اثر بزرگ‌ترین بخش اقتصاد ایران بر بازار کار

به گزارش اکو ایران، ارقام تولید ناخالص داخلی کشور که تا پایان پاییز امسال منتشر شده است، نشان می‌دهد سهم بخش خدمات در کیک اقتصاد ایران در حال افزایش است. این موضوع را می‌توان با روند اشتغال این بخش نیز مقایسه کرد.

 در این گزارش رشد بخش خدمات در اقتصاد کشور با دو شاخص بررسی شده است. یک شاخص سهم ارزش افزوده تولیدشده در بخش خدمات از کل تولید ناخالص داخلی کشور است. و یک شاخص دیگر سهم تعداد شاغلان بخش خدمات از کل شاغلان کشور.

 در پاییز 1402 سهم بخش خدمات از کل تولید ناخالص داخلی کشور برابر با 54.7 درصد بوده است. همچنین سهم اشتغال در این بخش از کل اشتغال کشور نیز برابر با 52.1 درصد بوده است. بنابراین چنانچه دیده می‌شود نسبت سهم ارزش افزوده و سهم اشتغال بخش خدمات به هم نزدیک است. اما اختلاف این دو سهم در سال‌های گذشته چگونه بوده است و چه چیز را نشان می‌دهد؟ بررسی‌ روند از سال 1385 نشان می‌دهد بخش خدمات در این سال‌ها رشد قابل توجهی را تجربه کرده است، با این حال سرعت رشد اشتغال در این بخش کمی کمتر بوده است که این موضوع را می‌توان به علت چسبندگی هزینه‌های نیروی کار دانست.

روند 16 ساله سهم خدمات از اقتصاد ایران

 بخش خدمات در سال‌های اخیر به بزرگ‌ترین بخش اقتصاد ایران تبدیل شده و از صنعت و کشاورزی سبقت گرفته است. این بخش تمام فعالیت‌هایی را در بر می‌گیرد که از طریق ارائه انواع فعالیت‌ها شامل آموزش، بهداشت، حمل‌ونقل، فروش و... تولید درآمد می‌کنند. 

ارزش افزوده حقیقی بخش خدمات از سال 1387 در اغلب سال‌ها نسبت به سال قبل رشد کرده است. با این حال این رشد تولید را باید نسبت به دو بخش کشاورزی و صنعت سنجید تا ارزیابی دقیق‌تری از میزان رشد بخش خدمات در اقتصاد به دست آید. به این منظور می‌توان سهم بخش خدمات از کیک اقتصاد را بررسی کرد. بررسی روند 16 سال گذشته نشان می‌دهد که سهم بخش خدمات در اقتصاد در این سال‌ها رشد زیادی کرده به طوری که از 40.8 درصد در بهار 1387 به 54.7 درصد در پاییز 1402 رسیده است.

 با این حال این رشد سهم یکنواخت نبوده است. به طوری که سهم آن در سال‌های 1387 تا 1394 افزایش یافته و در انتهای سال 1394 به 49.7 درصد رسیده و پس از آن تا تابستان 1397 سهم خدمات از کیک اقتصاد کم شده و به 48 درصد در این فصل رسیده است. علت این افت را می‌توان رشد بخش صنعت به دنبال بهبود فضای بین‌المللی، کاهش تحریم‌ها و اثر آن در اقتصاد دانست.

 با این حال از پاییز 1397 سهم خدمات از کل تولید ناخالص داخلی کشور مجددا صعودی شد و در پاییز 1402 به 54.7 درصد رسید.

سهم اشتغال در بخش خدمات در 16 سال گذشته

 مشاهده روند نشان می‌دهد که در 16 سال گذشته در دو بازه‌ی زمانی یعنی سال‌های 1387 تا 1390 و سال‌های 1395 تا تابستان 1397، سهم اشتغال در بخش خدمات از سهم ارزش افزوده این بخش از کیک اقتصاد بیشتر بوده است؛ یعنی در این سال‌ها با وجود بزرگ‌تر بودن بخش صنعت و کشاورزی در اقتصاد تعداد شاغلین خدماتی بیشتر بوده است.

 با این حال در بازه‌ی زمانی سال‌های 1391 تا 1394 و سال‌های 1398 تا 1402، سهم ارزش افزوده این بخش از سهم اشتغال آن پیشی گرفته است. 

 این موضوع را می‌توان به این صورت تفسیر کرد؛ در سال‌هایی که سهم ارزش خدمات از کیک اقتصاد کمتر از سهم اشتغال در این بخش بوده است، افراد بیشتری مشاغل خدماتی داشته اما نسبت به بخش صنعت ارزش افزوده کمتری تولید می‌کرده‌اند. بنابراین در این سال‌ها صنعت وضعیت بهتری نسبت به خدمات داشته است.

 اما در سال‌هایی که سهم ارزش خدمات از کیک اقتصاد بیش از سهم اشتغال در این بخش بوده است، افراد شاغل در بخش خدمات ارزش افزوده بیشتری نیز تولید کرده‌اند. بنابراین می‌توان گفت در این سال‌ها وضعیت خدمات نسبت به صنعت بهبود یافته است.

 حال می‌توان در یک بررسی 16 ساله مشخص کرد که تعداد شاغلین بخش خدمات در این سال‌ها بیشتر رشد کرده یا درآمد تولید شده در این بخش. به این منظور سرعت رشد این دو شاخص بررسی می‌شود.

رشد بخش خدمات از جانب درآمد بیشتر بوده یا نیروی شاغل؟

 بررسی‌ها نشان می‌دهد در 16 سال اخیر رشد سهم ارزش افزوده بخش خدمات بیش از رشد سهم اشتغال در این بخش بوده است. به طوری که سهم ارزش افزوده این بخش از 40.8 درصد به 54.7 درصد رسیده و 14 واحد درصد رشد کرده است، اما سهم اشتغال در این بخش از 45.6 درصد به 52.1 درصد رسیده و تنها 6.5 واحد درصد بیشتر شده است. بنابراین رشد بخش خدمات از نظر ارزش افزوده بیش از رشد آن از نظر نیروی کار بوده است.

 این موضوع را می‌توان به علت چسبندگی بازار کار دانست؛ به این معنی که نیروی کار به سرعت میان بخش‌های مختلف اقتصاد جابجا نمی‌شود. بنابراین با وجود رشد ارزش افزوده و درآمدها در بخش خدمات در طول این سال‌ها  جابجایی نیروی کار به این بخش با سرعت آهسته‌تری صورت گرفته است.