ترکیب صادرات صنعتی ایران؛ ایران چقدر صنعتی شده است؟

به گزارش اکوایران، مرکز پژوهش های ایران در گزارشی به بررسی روند توسعه فناوری های متوسط و پیشرفته و جایگاه ایران در جهان طی سالهای 1369 الی 1399 بر اساس یونیدو و گزارش شاخص عملکرد رقابت پذیری صنعتی سال 2022 پرداخته است.

با توجه به نقش فناوری های متوسط و پیشرفته در رشد و توسعه اقتصادی، این دسته از فناوری ها مورد توجه بسیاری از کشورهاست. حتی اقتصاددانانی که نظریه های اساسی درباره رشد اقتصادی مطرح کرده اند، پیشرفت مبتنی بر فناوری را به عنوان نیروی محرک اصلی آن برشمرده اند. 

آمارها حاکی از آن است که سهم ارزش افزوده محصولات صنعتی ایران نسبت به تولید ناخالص داخلی از حدود 9 درصد در سال 79 به حدود 15 درصد از سال 89 افزایش یافته اما در سال 99 این شاخص به حدود 13 درصد کاهش یافته است.

مطابق بررسی ها بیش از 54 درصد از صادرات صنعتی ایران را محصولات خام و نیمه خام، حدود 32.5 درصد را محصولات با فناوری متوسط و تنها حدود 0.5 درصد از صادرات ایران را صادرات محصولات صنعتی با فناوری پیشرفته تشکیل می دهند. به عبارت دیگر، حدود33 درصد از صادرات صنعتی ایران را صادرات محصولات با فناوری متوسط و پیشرفته تشکیل میدهند و مابقی صادرات صنعتی ایران یعنی چیزی حدود 13درصد مربوط به صادرات محصولات با فناوری پایین است.

صادرات محصولات با فناوری متوسط و پیشرفته از آنجایی که به جای منابع تمام شدنی مثل نفت و گاز به علم و فناوری متکی هستند، به عنوان صادرات پایدار شناخته میشوند. این محصولات همچنین به علاوه به تولید محصولات تکمیلی مضاعف منجر می شوند. علاوه بر این، نوسانات بازار فروش تولیدات دانش بنیان به مراتب کمتر از محصولات دیگر نظیر تولیدات خام بوده و بازه اقتصادی آنها به نسبت محصولات دیگر بالاتر است.

بر این اساس شاید نتیجه گرفت که مهم ترین ایراد در ساختار صنعتی ایران، وابستگی آن به صادرات محصولات منبع محور یعنی مواد خام و نیمه خام است. 

ثابت ماندن سطح فناوری تولید ایران در یک دهه

بررسی ها نشان می دهد که ساختار تولید ایران به لحاظ ارتقای فناوری یا به عبارتی سهم ارزش افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته ایران از ارزش افزوده تولیدات صنعتی از حدود 28 درصد در سال 69 به حدود 41درصد در سال 79 افزایش یافته است و پس از حدود 41درصد در سال 79 به حدود 45 درصد در سال 89 افزایش یافته و تا سال 99 این شاخص در همان حدود 45 درصد باقی مانده است. در نتیجه در دوره 1389 تا 1399 بهبود قابل توجهی در سطح فناوری تولید در ایران مشاهده نمیشود.

همچنین بر اساس شاخص ارزش افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته سرانه میتوان گفت که از سال 91 رشد ارزش افزوده سرانه تولیدات با فناوری پیشرفته متوقف شده است.

شاخص شدت صنعتی شدن در ایران

روند شاخص شدت صنعتی شدن ایران از سال 69 الی 88 با شیب ملایمی صعودی بوده به طوری که از حدود 27 درصد در سال 69 به حدود 54درصد در سال 88 رسیده است. اما ازسال 89 روند این شاخص نزولی شده و در نهایت در سال 99 به حدود رقم 44 درصد میرسد.

مقایسه شاخص شدت صنعتی شدن ایران و شاخص سهم ارزش افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته از کل ارزش افزوده تولیدات صنعتی نشان می دهد که تغییرات هر دو شاخص با هم هماهنگ است.گزارش مرکز پژوهش های مجلس حاکی از آن است که تا سال 88 با افزایش سطح فناوری تولید در کشور شاخص صنعتی شدن نیز به طور متناسب افزایش یافته است به طوریکه هر دو شاخص در سال 88 به حداکثر میزان خود می رسند اما از سال 88 به بعد هر دو شاخص روند نزولی ملایمی دارند. این امر میتواند نشان دهنده میزان اهمیت نقش فناوری و نوآوری در صنعتی شدن کشور باشد.