چگونه پکن محبوب‌القلوب اعراب شد؟

دانیال دلاوری: رئیس جمهور چین، شی جین‌پینگ، سفر سه روزه خود به عربستان سعودی را در 9 دسامبر به به پایان رساند. این سفر بخشی از نشست رسمی عربستان و چین و همچنین نشست شورای همکاری خلیج فارس و چین بود. جلساتی با بیش از سی رئیس دولت و مالکان شرکت‌های بزرگ برگزار شد و تمام دنیا شاهد بود که چطور چین جسور شده و درحال برقرای روابط نزدیک با برخی از شرکای اصلی آمریکا به ویژه عربستان سعودی است.

عدنان ناصر، تحلیلگر مسائل منطقه‌ای، با انتشار مقاله‌ای در نشنال‌اینترست استدلال کرده که تأثیر سفر شی را زمانی می‌توان فهمید که ببینیم اعضای اتحادیه عرب چگونه آن را تفسیر کردند و این با شناخت برنامه سفر شی و اینکه روابط چین و اعراب به کدام سو می‌رود آغاز می‌شود.

شی با چه کسانی ملاقات کرد؟

زمانی که هواپیمای شی جین‌پینگ بر روی آسفالت فرودگاه ریاض فرود آمد، مقامات بزرگترین پادشاهی عربی از او استقبال کردند و سپس در کاخ الیمامه با رئیس رسمی کشور، ملک سلمان، و ولیعهد محمد بن سلمان دیدار کرد. شی با گفتن این شروع کرد که از بازگشت به پادشاهی پس از شش سال خوشحال است و از این فرصت برای قدردانی از پیشرفت‌ها در روابط چین و عربستان قدردانی کرد و عربستان سعودی را به عنوان یک شریک ضروری در دنیای چندقطبی، به ویژه در مسئله امنیت انرژی توصیف کرد.

در واقع، نفت کالای اصلی عربستان سعودی در بازار جهانی و چین دومین مصرف کننده آن در جهان است. همزمان با امضای یک سری توافق از جمله سرمایه‌گذاری در فناوری‌های مختلف انرژی، مانند هیدروژن و منابع تجدیدپذیر، شی گفت که کشورش «به واردات مقادیر زیادی نفت خام از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ادامه خواهد داد». حتی شی یوان چین را به شرکای خود در شورای همکاری خلیج فارس پیشنهاد کرد و به آنها گفت که می‌توانند از بورس نفت و گاز شانگهای به عنوان جایگزینی بالقوه برای دلار جهت فروش نفت و گاز استفاده کنند. فعلاً که دلار آمریکا به عنوان ارز اصلی در معاملات نفت و گاز رها نشده است و بعید است به این زودی‌ها این اتفاق بیوفتد.

همزمان که شی جین‌پینگ به دنبال شروع فصل جدیدی در روابط عربستان و چین است، با سران دیگر کشورهای منطقه که مشتاق تقویت روابط خود با پکن بودند نیز دیدار کرد.

یکی از دیدارهای برجسته شی با نجیب میقاتی، نخست وزیر لبنان بود و طی آن هر دو رهبر تمایل خود به تعمیق روابط دوستانه را ابراز کردند. پکن مدت‌هاست که از حاکمیت ملّی و استقلال لبنان حمایت می‌کند و شی قول داد به تلاش‌های کشورش برای حفظ امنیت و ثبات لبنان ادامه دهد. میقاتی از شی قدردانی کرد و گفت که چین در دوران تصدی وی به دستاوردهای چشمگیری دست یافته است. آن‌ها از ایده همکاری در صنایعی مانند برق استقبال کردند. لبنان از کمبود مزمن انرژی رنج می‌برد و دهه‌ها است که برق ثابتی ندارد. شی همچنین به آمادگی خود برای تعمیق همکاری با لبنان در طرح کمربند و جاده (BRI) اشاره کرد و میقاتی اصل چین واحد ( مالکیت چین بر تایوان) را تایید کرد.

شی پس از آن با محمود عباس، رهبر فلسطین دیدار کرد و درباره راه‌های افزایش همکاری‌ها در زمینه‌هایی مانند گردشگری و تجارت آزاد و امکان گسترش فعالیت‌های اقتصادی برای بهبود استانداردهای زندگی فلسطینیان گفتگو کردند. شی در مورد نیاز به راه حل به اصطلاح دو کشوری برای مناقشه اسرائیل و فلسطین بر اساس اصل "زمین در برابر صلح" صحبت کرد. اصلی که به موجب آن اسرائیل سرزمین‌هایی را که در جنگ شش روزه 1967 تصرف کرده بود، یعنی کرانه باختری، نوار غزه و بیت‌المقدس شرقی را واگذار می‌کند و به فلسطینی‌ها اجازه می‌دهد تا کشور خود را داشته باشند. لازم به ذکر است که دولت چین همچنین محموله‌های بزرگی از واکسن کرونا را برای فلسطینیان در سرزمین‌های اشغالی از جمله پناهندگان در دیاسپورا فراهم کرده بود.

اما این‌ها تنها کشورهای عرب زبان خاورمیانه نیستند که قدردان پکن بودند. ایمن بن عبدالرحمن، نخست وزیر الجزایر نیز با شی غذا خوردند و با گرامی داشت نزدیکی تاریخی دو کشور از زمان جنگ سرد، شی اظهار داشت که بنیاد روابط چین و الجزایر مستحکم است. وی افزود که پکن در حال آماده شدن برای گسترش همکاری در پروژه های متعدد طرح کمربند و جاده از جمله در زمینه انرژی، معادن و زیرساخت هاست.

محبوبیت روزافزون چین در جهان عرب

اگرچه چین در میان رهبران عرب و اهالی تجارت محبوب است، اما نظرات شهروندان درباره‌ی پکن تا حد زیادی متفاوت است. با این حال، اقبال عمومی به چین در بین اعراب اندکی افزایش یافته است. بر اساس یک نظرسنجی در سال 2021، تعداد زیادی از کشورهای عرب زبان ترجیح می دهند روابط اقتصادیشان به جای آمریکا، با چین افزایش یابد. البته بسیاری از حامیان روابط نزدیکتر با چین از نسل های قدیمی‌تر هستند. برای نمونه در تونس 63 درصد از افراد بین پنجاه تا هفتاد و پنج سال ترجیح می‌دهند روابط اقتصادی قوی تری با چین داشته باشند در حالی که افراد زیر پنجاه سال تمایل بیشتری به همکاری نزدیکتر با آمریکا دارند. با این وجود، پکن بی وقفه در تلاش است تا به جهان عرب نشان دهد که دوست آن‌ها است و آماده است تا این دوستی را نشان دهد.

تصمیم چین برای تایید بیانیه شورای همکاری خلیج فارس در مورد سه جزیره ایرانی در خلیج فارس احتمالاً محبوبیت پکن در میان اعراب را بیشتر خواهد کرد. اگرچه این موضوع واکنش ایران، یکی دیگر از شرکای چین را برانگیخته است، اما باید توجه داشت که چین در این بیانیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران –که تهران مدعی است غیرنظامی هستند- و یا مواضعش در جا‌هایی مانند یمن را تایید نمی‌کند.

تأثیر بر روابط منطقه ای ایالات متحده

آیا این تحولات بر روابط ایالات متحده و خلیج فارس تأثیر خواهد گذاشت؟ ناگزیر، بله.

سوال این است که چگونه و تا چه حد؟ در مقایسه با حضور تاریخی آمریکا در منطقه که با سال‌ها قهر و آشتی پیوند خورده، چین هنوز در مراحل اولیه ایجاد روابط قدرتمند با کشورهای عربی است. با وجود اختلافات بین واشنگتن و ریاض در صحنه عمومی، هر دو هنوز به یکدیگر نیاز دارند. با این حال، سفر شی نشان داد که کشورهای عربی خلیج فارس گزینه‌های مختلفی دارند. اشاره شی به «جهان چندقطبی» در توصیف اهمیت عربستان سعودی به عنوان یک نیروی مستقل اشاره به این دارد که چین مجبور نیست که برای ایفای نقش پررنگ‌تر در ارتباط با کشورهای عربی، آمریکا را به چالش بکشد. علاوه بر این، چین نمی تواند جایگزین حضور آمریکا در خلیج فارس شود، به ویژه با توجه به موقعیت امنیتی منحصر به فردی که واشنگتن در منطقه دارد. تاکنون که چین مایل و یا قادر به دادن وعده «امنیت در مقابل نفت» که روابط ایالات متحده و عربستان از سال 1945 از آن پیروی کرده‌است، نبوده است.

با این حال، چین مطمئناً به تقویت شراکت خود در خاورمیانه، حتی در میان متحدان آمریکا ادامه خواهد داد. برای شی، ارتقای روابط بین چین و جهان عرب بخشی از "جاده به سوی جوان‌سازی" کشورش است و فعلاً این تلاش‌ها در حال حرکت در مسیری مطمئن رو به جلو هستند.