ردپای پکن در توافق تهران ریاض؛ ناقوس تغییر نظم جهانی به صدا درآمد؟

به گزارش اکوایران، تلاش‌های چین برای میانجی‌گری برای توافق میان ایران و عربستان سعودی از سوی تحلیلگران به‌عنوان نشانه‌ای دیگر از «نظم جهانی در حال تغییر» تلقی شده است.

در جریان مذاکرات روز جمعه در پکن، عربستان سعودی و ایران توافق کردند که روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند و سفارت های خود را ظرف دو ماه بازگشایی کنند. در این توافقنامه همچنین بر "احترام به حاکمیت دولت‌ها و عدم مداخله در امور داخلی کشورها" تاکید شده است.

رسانه دولتی ایران تصاویر و ویدئویی از دست دادن علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران با مساعد بن محمد العیبان، مشاور امنیت ملی عربستان و وانگ یی، ارشدترین دیپلمات چینی که در میان این دو ایستاده است، منتشر کرد.

به نوشته الجزیره، نقش چین به‌عنوان میانجی در حل و فصل مسائل دیرینه بین این دو رقیب منطقه‌ای قبل از اعلام این خبر علنی نشده بود.

وانگ گفته است که چین به ایفای نقش سازنده در مناقشات و نشان دادن مسئولیت به عنوان یک کشور بزرگ ادامه خواهد داد. وی افزود که چین به عنوان یک میانجی "خوش نیت" و "قابل اعتماد" به وظایف خود به عنوان میزبان گفتگو عمل کرده است.

ریسک کم، پاداش بالا برای چین

این دو کشور خلیج فارس در سال 2016 زمانی که عربستان سعودی یکی از علمای برجسته شیعه را اعدام کرد، روابط خود را قطع کردند و در اعتراضاتی که در ایران به راه افتاد، عده‌ای به سفارت این کشور در تهران حمله کردند.ب

ا این حال، درگیری ژئوپلیتیکی بین این دو به دهه‌ها قبل بازمی‌گردد.طی چند دهه گذشته، دو کشور در دو طرف مقابل ایستاده ‌اند و در بسیاری از مناطق خاورمیانه به رقابا می‌پردازند. در یمن، در حالی که جنگ در هشتمین سال خود قرار دارد، حوثی‌ها از سوی تهران حمایت می شوند، در حالی که ریاض رهبری یک ائتلاف نظامی در حمایت از دولت را بر عهده دارد.

از سال 2021، مذاکراتی بین دو طرف در عراق و عمان انجام شده است اما هیچ توافقی حاصل نشده است.

رابرت موگیلنیکی، محقق ارشد مؤسسه خلیج فارس در واشنگتن، به الجزیره گفت که میانجی‌گری این معاهده نشان‌دهنده حضور رو به رشد چین و علاقه فزاینده این کشور به ایفای نقش در منطقه است.وی گفت: از آنجایی که ایالات متحده روابط خوبی با ایران ندارد، چین «در موقعیت خوبی برای میانجیگری توافق است.»

موگیلنیکی گفت: «این یک اقدام نسبتا کم خطر و با پاداش بالا برای چین است، زیرا چینی‌ها به نتیجه خاصی از این مذاکرات دلبستگی ندارند. روابط دیپلماتیک بهتر بین عربستان سعودی و ایران، تنش‌های منطقه‌ای و احتمال درگیری‌های منطقه‌ای را کاهش می‌دهد. این برای چین چیز خوبی است، همچنین برای ایالات متحده و بازیگران منطقه ای.»

سینا طوسی، کارشناس ارشد غیر مقیم مرکز سیاست بین‌الملل در واشنگتن، به الجزیره گفت که چین «منافعی آشکار» در بهبود روابط و ثبات در منطقه دارد، زیرا خلیج‌فارس منبع حیاتی انرژی برای پکن است که از ایران و عربستان انرژی وارد می‌کند.»

در سال 2019، زمانی که تاسیسات نفتی عربستان توسط حوثی‌ها هدف قرار گرفت، این اتفاق به طور موقت بر تولید نفت این کشور تأثیر گذاشت و منجر به افزایش بیش از 14 درصدی قیمت جهانی نفت در یک آخر هفته شد که بزرگترین افزایش در بیش از یک دهه اخیر است. طوسی گفت: «این بدترین سناریو برای چین است؛ این که درگیری در خلیج فارس بر تامین انرژی و منافع اقتصادی این کشور تاثیر بگذارد.»

جانب‌گیری

تریتا پارسی، معاون اجرایی موسسه کوئینسی، به الجزیره گفت که ایالات متحده «به طور فزاینده سیاست‌هایی را دنبال می‌کند که دیگر نمی‌تواند یک میانجی معتبر باشد.» پارسی گفت: «ایالات متحده به طور فزاینده‌ای در مناقشات منطقه‌ای جانب‌گیری می‌کند و در مناقشات منطقه‌ای به گونه‌ای درگیر می‌شود که ایفای نقش مصالحه‌جو را برای ایالات متحده بسیار دشوار می کند. چین بین عربستان و ایران طرفی را نگرفت و تلاش کرده است تا وارد درگیری آنها نشود و در نتیجه می تواند نقشی صلح آفرین داشته باشد.»

این پیشرفت در حالی صورت می‌گیرد که رسانه‌های مختلف آمریکا این هفته گزارش دادند که اسرائیل و ایران به جنگ نزدیک‌تر شده‌اند. طوسی گفت در حالی که چین روابط سیاسی و اقتصادی قابل توجهی با اسرائیل دارد، اما ایالات متحده «به طور تاریخی از اسرائیل و عربستان سعودی علیه ایران حمایت می‌کند و بنابراین نتوانسته است این نقش [میانجی] را ایفا کند.»

طوسی گفت: «فکر می‌کنم این نشانه‌ای گسترده‌تر از تغییر نظم جهانی است و اینکه چطور دوره آمریکا به عنوان ابرقدرت بلامنازع جهانی– به ویژه پس از جنگ سرد – در حال پایان است. [برای] کشورهایی مانند عربستان سعودی در دهه‌های گذشته، آمریکا تنها شریک قابل اتکا بود. اکنون این کشورها گزینه‌های دیگری نیز دارند. چین می‌تواند از آنها حمایت زیادی کند - روابط اقتصادی، سیاسی، نظامی - روسیه نیز می تواند این کار را انجام دهد.»

طوسی گفت: «به نفع آنهاست که بتوانند در کنار ایران زندگی کنند و ایران نیز فعلاً جایی نمی‌رود. اگر آمریکا قصد ندارد از آنها حمایت بی قید و شرط بکند – در حالی که من فکر می‌کنم چیزی که [ولیعهد سعودی] محمد بن سلمان در ابتدا علیه ایران می خواست، یک سیاست بسیار تهاجمی‌تر بود – آن‌ها مایل خواهند بود با ایران کنار بیایند و همزیستی کنند.»

پارسی هم گفت: «پس از حمله به میدان نفتی عربستان سعودی، آمریکا در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ به صراحت روشن کرد که درگیر جنگ با یا برای خاورمیانه نخواهد شد.»

پس از آن، دولت بایدن تلاش کرد با نشان دادن این که در کنار شرکای منطقه‌ای خود خواهد ماند، این موضوع را اصلاح کند و فکر می‌کرد که این اتحاد در رقابت آن با چین مؤثر خواهد بود.

اما به گفته پارسی، آمریکا با نزدیک‌تر شدن به اسرائیل و عربستان سعودی «بیشتر خود را درگیر درگیری این کشورها کرد و میانجی‌گری را برای خود دشوارتر کرد و چین نیز از این موضوع استفاده کرده است».

رقابت ایران و عربستان سعودی دهه‌ها کشورهای سوریه، عراق، لبنان و یمن را تحت تأثیر قرار داده است. در حالی که عادی شدن روابط بین این دو به طور خودکار اختلافات ژئوپلیتیک گسترده آنها را حل نمی‌کند، طوسی گفت اکنون «فرصتی برای گفت‌وگوی بیشتر و پایدار وجود دارد که می‌تواند به پل زدن بین این اختلافات کمک کند.»

در بیانیه سه جانبه منتشر شده در روز جمعه همچنین به طور قابل توجهی به توافقنامه امنیتی 2001 و توافقنامه همکاری گسترده‌تر در سال 1998 اشاره شده است که ایران و عربستان سعودی به آن دست یافتند، توافقی که در آن زمان، پس از قطع روابط دیپلماتیک در دهه 1980 پس از انقلاب اسلامی در ایران، یک پیشرفت بزرگ محسوب می‌شد.

طوسی گفت: «با ذکر این توافقات، به نظر می‌رسد هر دو طرف در تلاش هستند تا روحیه همکاری را بازیابند... این توافقات مستلزم همکاری‌های اقتصادی، امنیتی، سیاسی و تماس‌های دیپلماتیک در سطوح بالا است. روابط ایران با عربستان سعودی از سال 1997 تا 2005-2006 بسیار خوب بود. به نظر می رسد تمایلی بالقوه برای بازگشت به آن وجود دارد.»