به گزارش اکوایران، دستگاه دیپلماسی ایران در سالی که گذشت، فراز و فرود های بسیاری را تجربه کرد؛ تلاطم های حاکم بر رایزنی های برجامی در کنار نزدیک تر شدن ایران به شرق بالاخص روسیه و چین و تعریف توافقنامه امنیتی و نظامی با مسکو و عضویت در سازمان شانگهای و همچنین تلاش برای مهار تنش های منطقه ای با توسل به اهرم گفتگو و چانه زنی با رقبا که در نهایت زمینه ساز احیای روابط دیپلماتیک تهران و ریاض شد، بخشی از آن چیزی است که در کارنامه سیاست خارجی ایران در یک سال گذشته ثبت شده است. اما در میانه همه این تحولات، شاید بتوان گفت که به بن بست رسیدن رایزنی های برجامی در وین که همزمانی داشت با آغاز جنگ در اوکراین، مهم ترین نقظه عطف در سیاست خارجی دستگاه دیپلماسی ایران قلمداد شود؛ گزاره ای که زمینه را برای تشدید تنش ها میان تهران و بلوک غرب هموار کرد.

لرزه های خداحافظی آمریکا با برجام

پس از بی نتیجه ماندن رایزنی های وین در مارس 2021، پیش نویس ارائه شده توسط جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در چارچوبش به خواسته های دو طرف پرداخته شده بود،روزنه ای گشود و امیدها به احیای توافق هسته ای را افزایش داد؛ روزنه ای که به واسطه متغیرهای مختلفی چون تداوم اختلاف نظرهای فنی میان ایران و نهاد ناظر اتمی، برگزاری انتخابات میان دوره ای کنگره و بعد تر همکاری نظامی ادعایی ایران و روسیه و نآارامی ها در ایران بسته شد. به همین بهانه اکو ایران با ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران و رحمن قهرمانپور، تحلیلگر روابط بین الملل در باب این که می توان به کما رفتن برجای را نقطه عطفی در عرصه سیاست خارجی ایران در یکسال گذشته قلمداد کرد یا نه، گفتگویی داشته است.

  به باور ابراهیم متقی از آنجایی که ایران در حوزه‌ی ژئوپلیتیکی خاصی قرار دارد طبیعتا در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و امنیت ملی بحران های بسیاری را تجربه کرده و می کند از همین رو طبیعی هست که دارای نقاط عطف مشخص خاص در حوزه‌ی سیاست خارجی اش است.او در ادامه و در پاسخ به سوال اکو ایران درباره این که در عرصه سیاست خارجی کدامین تحول برجسته تر بوده و سیاست های داخلی و منطقه ای و فرامنطقه ای مان را تحت تاثیر قرار داده، گفت که ایران در یک سال گذشته، دو نقطه‌ عطف در سیاست خارجی‌اش تجربه کرده که مورد اول مربوط به تغییر در سیاست‌های آمریکا نسبت به ایران می‌شود.

از منظر او نشانه‌های تغییر در سیاست خارجی آمریکا را می‌توان در مقاله‌ سوزان مالونی، تحلیلگر ارشد که در نشریه فارن افرز منتشر شده مشاهده کرد. مالونی بحث های مربوط به گذار آمریکا از سیاست همکاری و تعامل با ایران را مورد بررسی قرار داده و همچون رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران  و آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده تاکید دارد که واشنگتن می‌بایست از برجام خداحافظی کند. این استاد دانشگاه در ادامه و در پاسخ به سوال دیگر اکو ایران که موضع واشنگتن چه تاثیراتی را به دنبال دارد، خاطر نشان کرد که انگاره‌ی خداحافظی از برجام، شوک اقتصادی سیاسی و اجتماعی تازه ای را در جامعه ایران به‌وجود آوردو از همین رو شاهد موج های مختلفی از بحران اجتماعی و اقتصادی در سال گذشته بودیم.

ادراک هایی که فضا را ملتهب تر کرد

رحمن قهرمان پور، تحلیلگر مسائل بین الملل نیز دیدگاه مشابهی دارد و در این باره به اکو ایران گفت: طبیعتابه نتیجه نرسیدن مذاکرات احیای برجام در اواخر سال 1400 و اوایل سال 1401 را می توان نقطه عطف در عرصه سیاست خارجی ایران قلمداد کرد. به گفته این تحلیلگر، درحالیکه اواخر سال 1400 اعلام شد که تقریبا همه چیز تمام شده و توافق در یک قدمی امضای طرفین قرار دارد، در ابتدای سال 1401 زمزمه‌های شکست احیای برجام علنی‌تر شد. طبیعتا این مساله در برداشت طرف های غربی از دولت جدید و سیاسی ایران خیلی مهم بود؛ یعنی آنها به این جمع‌بندی رسیدند که ایران انگیزه‌ی لازم را برای احیای برجام را ندارد؛ این گزاره در کنار دو گزاره دیگر نوعی بدبینی در غرب نسبت به ایران ایجاد کرد و فضا را به سمت رادیکال شدن پیش برد.

قهرمانپور در پاسخ به سوال اکو ایران در باب دو متغیر دیگری که به باور او نقطه عطفی در سیاست خارجی ایران رقم زدند نیز گفت که رسانه ای شدن خبر ادعایی فروش پهپادهای ایرانی به روسیه در کنار ناآرامی ها در ایران هر دو روند معکوسی را رقم زده و فضا را ملتهب تر کردند. این تحلیلگر روابط بین الملل در ادامه خاطر نشان کرد: جنگ در اوکراین برای اروپا مساله مهم و حیاتی بوده و هست از همین رو با رسانه ای شدن این خبر ادعایی در ماه آگوست شکاف ها و تنش ها میان ایران و اروپا افزایش یافت و موجب شد تا کشورهای اروپایی در واکنش به فعل تهران،از گروه‌های اپوزیسیون ایرانی حمایت کرده، فعالیت های تجاری حداقلی شان با ایران را کاهش داده و نقش میانجیگری برای احیای توافق هسته ای را کنار بگذارند.در همین بازه زمانی تحلیل نخست غربی‌ها مبنی بر این که ایران خواهان توافق با غرب نیست؛ بلکه به دنبال خرید زمان هست نیز تقویت شد.

قهرمانپور در ادامه افزود که آغاز ناآرامی ها در ایران مکمل دو تحول پیشین بود و غربی‌ها را به این جمع‌بندی رساند که کمک به ایران بی نتیجه است. موضع گیری ویلیام برنز و سایر مقامات اروپایی نشان از میزان بدبینی غرب نسبت به ایران و فضای پرتنش حاکم میان طرفین دارد.

گمانه زنی ها درباره کنش تعاملی ایران در منطقه

تحولات در عرصه سیاست خارجی ایران را نمی توان به تلاش ها برای توافقی که فعلا حاصل نشده، تقلیل داد؛ هرچند این مقوله خود هم معلول متغیرهای دیگر بوده و هم علت. با این همه در سطح منطقه و اواخر سالی که گذشت، احیای روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان پایان احتمالی برجام را تحت شعاع قرار داد و به گمانه زنی ها درباره آینده روابط دو بازیگر و منطقه دامن زد. برخی از این توافق تحت عنوان «عصری تازه در خاورمیانه» یاد کردند و گروهی دیگر با نگاهی محتاطانه و لحاظ کردن مولفه های منطقه ای بر این باورند که برای پرداختن به زوایای این رابطه باید در انتظار زمان بود.

ابراهیم متقی، احیای رابطه دیپلماتیک میان تهران و ریاض را نقطه‌ی عطف دوم در عرصه سیاست خارجی می داند. او در این باره به اکو ایران گفت که اهمیت این خبر از آنجایی است که آمریکا و چین به گونه‌ای مستقیم و غیرمستقیم درگیر روند کنش تعاملی ایران در فضای امنیت منطقه‌ای بودند. هرچند درنهایت تاکید کرد در دورانی که موضوع گذار آمریکا از برجام مطرح شده، شرایط برای افزایش قیمت‌ها و به‌نوعی چالش در فضای اقتصاد سیاسی ایران به‌وجود آمده است.

سایه سنگین تنش با غرب بر احیای رابطه تهران و ریاض

قهرمانپور باور دیگری دارد او در این باره به اکو ایران گفت که موانع پیش روی روابط ایران و عربستان بسیار است بالاخص آن که ایران برخلاف ترکیه که چالش ها و اختلاف هایش را با عربستان و امارات به تنهایی حل کرد، در پایان دادن به تنش ها با ریاض از حمایت های عراق و عمان برخوردار بود و در نهایت این توافق  فارغ از  دو سال مذاکره‌ دوجانبه با میانجیگری پکن حاصل شد. قهرمانپور در ادامه تاکید کرد که وزن توافق ایران و عربستان کمتر از وزن تحولات دیگری است که بدان اشاره شد. بالاخص به واسطه افزایش رقابت ها و در عین حال چالش های منطقه ای؛ چالش هایی که موجب شده تا بازیگران خاورمیانه بیش از همه نگاهی تاکتیکی داشته باشند.

این تحلیلگر مسائل بین الملل در پایان خاطر نشان کرد که روابط ایران با غرب به سطح بی‌سابقه‌ای از تنش رسیده، برداشت‌ها در غرب نسبت به ایران تغییر کرده و همین تغییر در صورت تداوم وضع موجود از داخل اندیشکده ها به سطح تصمیم‌گیران هم خواهد رسید؛ یعنی ما شاهد اقدام عملی در سطح سیاستگذاران خواهیم بود. لذا روند فعلی روند نگران‌کننده‌ای هست.