حضور بشار اسد در نشست سران اتحادیه عرب، ماحصل تلاشی چند ماهه برای ادغام سوریه در سیاست و اقتصاد خاورمیانه بود.

پشت پرده عادی سازی رابطه اعراب با سوریه

آنگونه که فارین پالسی نوشته، این روند نه به واسطه تشویق‌های واشنگتن محقق شد نه به دلیل کاهش نفوذ این بازیگر در خاورمیانه. بازگشت سوریه به آغوش کشو‌رهای عرب ماحصل تغییر اولویت‌ها میان بازیگران منطقه است. اگرچه گروهی ازبازیگران منطقه چون قطر مخالف بازگشت سوریه هستند اما برخی دیگر از کشورها چون عربستان و امارات که سال‌ها از مخالفان دولت سوریه حمایت مالی می‌کردند، رویکرد عمل گرایانه‌تری را برگزیدند.امارات از سال 2018، زمانی که سفارتش را در دمشق بازگشایی کرد، فرایند عادی سازی با این کشور را کلید زد. اردن نیز با سوریه در حوزه امنیت مرزی همکاری نزدیک دارد.با این همه هیچکدام از این بازیگران به سان عربستان و امارات که دارای قدرت و ثروت هستند نمی توانند پویایی منطقه را تحت تاثیر قرار دهند.

عربستان امروز ممکن است مصر را برای برقراری رابطه با سوریه تحت فشار بگذارد.در همین راستا جورجیو کافایرو، کارشناس مسائل خلیج فارس به فارین پالسی گفت که زمانی که کشورهای عربی چون امارات و عربستان مستقل از واشنگتن رفتار می کنند و به دنبال تنوع بخشیدن به مشارکت های خود در صحنه های بین المللی هستند طبیعتا داشتن رابطه با روسیه اهمیت بسیاری پیدا می کند. به باورش عادی سازس روابط با سوریه به نزدیک شدن اعضای شورای همکاری خلیج فارس به مسکو کمک می کند هرچند این مقوله تنها انگیزه اعراب برای گرم کردن روابطشان با سوریه نیست.در واقع سوریه به جای این که میدان نبرد نیابتی جنگ سرد از نوع قرن بیست و یکم با ایالات متحده از یک طرف و روسیه و جین از طرفی دیگر باشد، در مرکز ثبات و امنیت منطقه قرار دارد.

 سوریه پس از آغاز بهار عربی و جنگ داخلی در سطح بین المللی و منطقه ای منزوی شد. در این میان تحریم های اعمالی ایالات متحده نیز فشار مضاعفی بر این بازیگر تحمیل کرد. براساس گزارش نیویورک تایمز، اقتصاد سوریه تا سال 2020 درگیر پریشانی عمیقی بود تا جایی که 80 درصد مردم فقیر و 40 درصد دیگر بیکار بودند.همین وضعیت اقتصادی آشفته راه را برای تجارت غیر قانونی و قاچاق در سوریه هموار کرد.قاچاقچیان فعال در این کشور از مسیرهای مختلف چون اردن راه خود را به بازارهای کشورهای حاشیه خلیج فارس پیدا می کردند.

قمار اعراب

کاپتاگون، قرص روان گردان بدین طریق راه خود را در سراسر منطقه باز کرد. این قرص عمدتا از طریق اردن و لبنان وارد بازار می شد اما بیشترین قرص کشف شده در عربستان بود. براساس آمارها از سال 2015 تا 2019 نزدیک به 146 میلیون قرص کشف شده بود. در سال 2019 نیز نزدیک به 146 میلیون قرص در قیاس با 23 میلیون در اردن بالاترین میزان ماده مخدر گزارش شده است. اگرچه کشورهای عرب ممکن است امیدوار باشند که تجارت غیر قانونی کاپتاگون با همکاری سوریه و سرمایه گذاری در اقتصاد این کشور کنترل شود، اما طبیعتا این فرایند طولانی خواهد بود.از منظری دیگر کشورهای ثروتمند خلیج فارس و متحدانش ممکن است با اصلاح و احیای رابطه شان با دمشق و همکاری با تهران سعی کنند نفود ایران در سوریه و منطقه را کم رنگ کنند. اما همانطور که رون لوند، یکی از تحلیلگران فعال در موسسه خاورمیانه گفته، این اولین باری نیست که این گروه از بازیگران چنین قماری می کنند.

سوریه اتحادش با ایران را حفظ می کند

لوند در مصاحبه ای گفت که تلاش های مکرر کشورهای عربی برای دور نگاه داشتن سوریه از ایران و ورودش به حوزه تحت رهبری عربستان ماحصلی جزء ناامیدی نداشته، از همین رو تصور می کنم در این مرحله همه به خوبی می دانند که سوریه در ارتباط با ایران تسلیم نخواهد شد. این کشور به ایران نیاز دارد. ایران و سریه چندین دهه است که رابطه نزدیکی با یکدیگر دارند، نقاط اشتراک بسیاری را هم تجربه کردند؛ هر دو بازیگر ایدولوژی های مشابهی در ارتباط با اسرائیل و آمریکا دارند.

در سال 2006 دو کشور پیمان دفاعی متقابل امضا کردند که ابتدا اقدامی نمایشی قلمداد می شد. اما در طول جنگ داخلی در سوریه حضور مستشاری ایران در این کشور بسیار مفید بود. ایران پیش از آغاز جنگ داخلی در سوریه نیز از اقتصاد باز این کشور استفاده کرد و در سال 2007 میلیاردها دلار در زیرساخت ها و پروژه های این بازیگر سرمایه گذاری کرد. ایران در سال 2015 خط اعتباری یک میلیارد دلاری  و در سال 2013 برای خرید کالاهایی چون سوخت 3.6 میلیارد دلار در اختیار سوریه قرار داد. ایران امروز هم قرار است در سوریه سرمایه گذاری کند.

 دو کشور اوایل ماه جاری توافقنامه های چند ساله مرتبط با زیرساخت ها و تجارت امضا کردند. پس همانگونه که ناتاشا هال، کارشناس برنامه خارومیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل گفته، سوریه ایران را کنار نخواهد گذاشت.

ساز ناکوک قطر

فارغ از همه گزاره هایی که بدان ها اشاره شد، هنوز برخی از کشورهای منطقه مخالف بازگشت سوریه به جمع اعراب هستند. قطر و مصر برمبنای دلایل خاص رویکردی دوگانه در ارتباط با سوریه دارند. قطرر مهم ترین مانع بازگشت کامل سوریه به جمع اعراب است. همانگونه که کافایرو تاکید دارد، به نظر می رسد که قطر قطعا مایل به حفظ روابط خود با ایالات متحده و در سطح وسیع تر با غرب است. این کشور که پیشتر توسط کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس منزوی شده بود بعید است که امروز دربرابر خواست آنها در ارتباط با سوریه از موضعش عقب نشینی کند.

با این همه آنگونه که کافایرو تاکید دارد شاید قطر به واسطه فشارهای ایران و ترکیه آشتی با سوریه را بپذیرد.شواهد نشان می دهد که مصر اهداف مشخصی از عادی سازی روابط خود با سوریه ندارد. با این همه عبدالفتاح السیسی تمایل دارد گام های یکجانبه ای در این زمینه بردارد؛ این بخشی از رویکرد محتاطانه سیاست خارجی السیسی است که هدفش ایجاد تعادل میان بازیگران منطقه ای و بین المللی است. مضر شاید در ازای احیای رابطه اش با سوریه از سعودی ها و امارات درحواست کمک مالی کند.