به گزارش اکوایران، موجی از فعالیت‌های دیپلماتیک بین ایران و کشورهای غربی در هفته‌های اخیر رخ داده است که امیدها به کاهش تنش‌ها را افزایش می‌دهد. جمهوری اسلامی ایران اکنون به طور هم‌زمان در حال مذاکره با اتحادیه اروپا و آمریکا است

فضای مثبت مذاکرات با اروپا

طبق آنچه در گزارش سی‌ان‌ان آمده، هفته گذشته، علی باقری کنی، مذاکره‌کنندهٔ ارشد هسته‌ای ایران، در تلاش برای احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بین ایران و قدرت‌های جهانی، با انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در دوحه پایتخت قطر دیدار کرد. اتحادیه اروپا، برخلاف ایالات متحده، هم‌چنان طرفدار احیای این توافق است. یک منبع دیپلماتیک در جریان این دیدار به سی‌ان‌ان گفته که «فضای فعلی برای کاهش تنش مثبت بوده است».

در این ماه، منابع آگاه به سی‌ان‌ان گفتند که ایالات متحده در اواخر سال گذشته بی‌سر و صدا مذاکرات غیرمستقیم با ایران را در تلاش برای محدود کردن برنامه هسته‌ای تهران از سر گرفت. این منابع گفتند نشانه‌هایی از پیشرفت وجود دارد، اما یک منبع گفت: «ما هنوز به توافق نرسیده‌ایم». هم آمریکا و هم ایران صحت اخبار مبنی بر دستیابی به یک توافق موقت را رد کرده‌اند. با این حال، گفت‌وگوها این امید را دوباره به وجود آورد که این همکاری‌ها می‌تواند مثمرثمر باشد. 

ادامه گفت‌وگو چه نفعی برای طرفین دارد؟

از سرگیری گفت‌وگوها سوالاتی در مورد زمان و انگیزه برای هر دو طرف ایجاد می‌کند. این گفتگوها در شرایطی جاری است که برنامه هسته‌ای ایران فراتر از حد تصور غربی‌ها بوده و نگرانی نسبت به گریز هسته‌ای، هم‌زمان با توسعه برنامه موشکی این کشور را در میان آن‌ها افزایش داده است. 

هم‌چنین نقش ملاحظات انتخاباتی طرفین را نیز باید در نظر گرفت. جمهوری اسلامی در سال آینده با انتخابات پارلمانی روبرو خواهد شد و هرگونه کاهش تحریم‌های غرب می‌تواند به حاکمان این کشور در نظرسنجی‌ها کمک کند. ایالات متحده که در سال 2024 انتخابات ریاست جمهوری را برگزار می‌کند، آزادی چندین آمریکایی بازداشت شده در ایران را در اولویت قرار داده است.

صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه شمال آفریقا در اندیشکده چتم هاوس در لندن، گفت: «هم تهران و هم واشنگتن پیش از انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری خود فرصتی برای سازش و مهار بحران می‌بینند».

آیا نشانه‌هایی از پیشرفت در هر دو طرف وجود داشته است؟

در بحبوحه گزارش‌ها مبنی بر از سرگیری مذاکرات بین ایالات متحده و ایران در ماه جاری، رهبر جمهوری اسلامی گفت توافق هسته‌ای با غرب «ایرادی» ندارد، مشروط بر این‌که زیرساخت‌های هسته‌ای کشور دست نخورده باقی بماند.

اما ژست‌های جدید ایالات متحده می‌تواند دلالت بر وزش بادهای تغییر داشته باشد. در این ماه، ایالات متحده معافیتی را تصویب کرد که اجازه انتقال 2.7 میلیارد دلار بدهی از عراق به بانک‌های ایرانی را می‌دهد، اقدامی که متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا آن را «مطابق با تراکنش‌های انجام‌شده در چند سال گذشته» خواند.

همسایگان ایران در این مورد چه احساسی دارند؟

دیدارهای اخیر ایران و کشورهای غربی در کشورهای خلیج فارس رخ داده است. ایران با مقامات اروپایی در امارات و قطر و مقامات آمریکایی در عمان دیدار کرده است. برخی از کشورهای عربی که از خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا از توافق هسته‌ای موسوم به برجام در سال 2018 استقبال کرده بودند، زمانی که تنش‌ها با جمهوری اسلامی به بالاترین حد خود در دهه‌های اخیر رسید، سیاستی دیگر اتخاذ نموده‌ و به طور آشکار به دنبال کاهش تنش در منطقه‌اند. آن‌ها از توافق قدرت‌های جهانی با جمهوری اسلامی در سال 2015 ابراز تاسف کرده بودند، اما اکنون فعالانه گفت‌وگو را تسهیل می‌کنند.

این امر اسرائیل را در مخالفت با از سر گیری مذاکرات هسته‌ای ایران تنها می‌گذارد.  بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در ماه جاری گفت: «موضع ما روشن است: اسرائیل به هیچ توافقی با ایران متعهد نخواهد بود و به دفاع از خود ادامه خواهد داد».

اگر توافقی حاصل شود، چگونه خواهد بود؟

ایران به صراحت اعلام کرده است که علاقه‌ای به دستیابی به توافقی که جایگزین برجام شود، ندارد. در طرف آمریکایی نیز، بازگشت به این توافق احتمالاً به تأیید کنگره نیاز دارد که دستیابی به آن ممکن است دشوار باشد.

تحلیل‌گران می‌گویند که احیای این توافق در حال حاضر بسیار بعید است. تهران و واشنگتن در عوض می‌توانند به توافقی دست یابند که در ازای برخی از تحریم‌ها، برخی از زندانیان آمریکایی در ایران آزاد شوند. وزیر خارجه عمان گفته است که چنین توافقی «نزدیک» است.

بر اساس گزارش‌های متعدد، کره جنوبی ۷ میلیارد دلار بابت واردات نفتی که به دلیل تحریم‌های آمریکا مسدود شده  به ایران بدهکار است و این منابع مالی نیز ممکن است موضوع مذاکرات ایران و آمریکا باشد.

نیسان رفعتی، تحلیل‌گر ارشد ایران در اندیشکده گروه بحران بین‌المللی، گفت که تعدادی از موضوعات غیرهسته‌ای مانند حمایت ایران از روسیه «که دولت‌های غربی با نگرانی جدی به آن نگاه می‌کنند» مطرح است.

صنم وکیل در این باره افزود: «مذاکره‌کنندگان قبلاً این مسیر را طی کرده‌اند. مشخص نیست که آیا اجماع در تهران وجود دارد یا خیر و همین امر در مورد دولت بایدن نیز صدق می‌کند».