به گزارش اکوایران، پس از بیانیه مشترک روسیه و شورای همکاری خلیج فارس بر سر مالکیت امارات بر جزایر سه‌گانه، موج انتقادات گسترده در ایران به راه افتاد. جمهوری اسلامی، سالیان طولانی است که نگاه به شرق را دنبال می‌کند و روسیه و چین را به عنوان برادران خود در جهان معرفی کرده است. اکنون پس از موضع اخیر روسیه، دیپلمات‌ها و بسیاری از مقامات رویکرد جمهوری اسلامی را نقد کرده‌اند. تهران نیز ادعای روسیه را نامربوط خوانده و سفیر روسیه را احضار کرده است. 

عقب‌نشینی از سیاست نگاه به شرق؟

به نوشته میدل‌ایست آی، روسیه در این هفته وارد یک مناقشه ارضی در خلیج فارس شده که موج انتقاداتی از سوی شریک منطقه ای خود ایران را برانگیخته است. روز دوشنبه، روسیه و شورای همکاری خلیج فارس بیانیه مشترکی در حمایت از ادعاهای [بی‌وجه] امارات متحده عربی درباره سه جزیره در خلیج فارس صادر کردند که ایرانیان آن را متعلق به خاک خود می‌دانند. این رویداد دقیقا سال گذشته در بیانیه مشابهی از سوی چین اتفاق افتاد.

پس از گذشت بیش از یک دهه روابط و مشارکت رو به رشد بین تهران و مسکو، این بیانیه اخیر مقامات سابق دولتی و شخصیت‌های برجسته ایران را وادار کرد تا کارآمدی سیاست «نگاه به شرق» جمهوری اسلامی را زیر سوال ببرند. خلیج فارس و جزایر مورد مناقشه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی برای ایران بسیار حائز اهمیت است و مسئله‌ای مربوط به غرور ملی محسوب شده و افکار عمومی را نسبت به هر گونه موضع گیری در این زمینه بسیار حساس می‌کند. 

در واکنش به این بیانیه، وزارت خارجه ایران سفیر روسیه را احضار و ضمن ابراز اعتراض، خواستار تغییر رویکرد روسیه نسبت به جزایر سه‌گانه شده است. علی اکبر ولایتی، از افراد مؤثر بر سیاست‌گذاری خارجه جمهوری اسلامی، از رهبران روسیه خواست، ساده لوحانه رفتار نکنند. وی افزود: روسیه برای هموار کردن روابط اقتصادی خود با امارات سعودی از این ادعای نامربوط استفاده کرده است. خبرگزاری ایرنا، وابسته به دولت، با بیان اینکه روسیه یک متحد استراتژیک نیست، تاکید داشت که مشارکت دو کشور بیشتر یک مشارکت تاکتیکی برای مقابله با تهدید محسوس از سوی ایالات متحده است و مواضع آنها در بیشتر موضوعات بین المللی متفاوت است. امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه هم که در توئیتی به طور غیرمستقیم از مواضع مسکو انتقاد کرد، در فضای مجازی مورد حمله قرار گرفت که ظاهراً حتی جرأت نوشتن نام روسیه را در پست خود ندارد.

عوامل ایدئولوژیک درکنار استراتژیک

یک تحلیلگر سیاست خارجی که به دلایل امنیتی خواست نامش فاش نشود، به میدل‌ایست آی گفت: «روسیه به همکاری با کشورهای عربی برای سرمایه‌گذاری در زمینه تجارت و انرژی نیاز دارد. در اجلاس مشترک، امتیاز دادن روسیه به اعراب بسیار مهم است. با این حال، این تحلیلگر همچنین خاطرنشان کرد که «عوامل ایدئولوژیک» علیرغم اقدام روسیه، مانع از جذب ایران به سمت غرب می شود. به نظر می‌رسد روس‌ها به خوبی از این موضوع آگاه هستند، به همین دلیل است که موضع بازتر و شفاف‌تری اتخاذ کرده‌اند. اگر روسیه حتی کوچک‌ترین نگرانی در مورد تغییر موضع ایران داشت، ممکن بود چنین رویکرد آشتی‌جویانه‌ای با اعراب اتخاذ نمی‌کرد. رویکرد دولت‌ها نسبت به ایران تغییر خواهد کرد.

 در شبکه‌های اجتماعی، چهره‌های سرشناس برای انتقاد از موضع روسیه و واکنش دولت ایران در صف ایستادند.

مرتضی میر، روحانی اصلاح طلب خطاب به مسئولین گفت: باید خجالت بکشید، اگر یک کشور غربی به جای روسیه یا چین، حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه را زیر سوال می برد، شما دیوارهای سفارت‌هایشان را خراب کرده بودید. 

برخی نیز در شبکه‌های اجتماعی بر این تاکید داشتند که بعد از اینهمه کمک تهران به مسکو، روسیه نیز مانند چین در موضوع جزایر ایرانی جانب امارات را گرفت و اذعان داشتند که «نگاه به شرق» منجر به «تعظیم به شرق» شده است.

دیپلمات‌های سابق به کارزار انتقاد می‌پیوندند

مشاجره اخیر باعث جلب توجه و حضور دیپلمات‌های سابق ایرانی شده که گرایش دولت به وابستگی به شرق و دوری از غرب را به چالش می‌کشند. 

قاسم محبعلی، مدیرکل سابق میز خاورمیانه وزارت امور خارجه ایران به رسانه های داخلی گفت: دوستان ایران، توجه چندانی به خواسته‌های ایران نداشته و خواسته‌های رقبای مارا در اولویت قرار میدهند. 

حمید ابوطالبی ، دیپلمات سابق و مشاور سابق حسن روحانی، رئیس جمهور سابق، سیاست «نگاه به شرق» را به شدت مورد انتقاد قرار داد و در توییتی نوشت: پس از ضربه‌ای که سال گذشته چین به حاکمیت ملی ایران زد و پاداش ان میانجی‌گری میان ایران و عربستان  و ضمانت روابط بود که اهدا گردید، از روسیه با بیش از یکصد سال خیانتهای نابخشودنی در حق ملت ایران و جدا کردن بخش مهمی از کشور عزیزمان، چنین موضعی بعید نبوده است. 

جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق هم معتقد است ایران با این فرض که مسکو می تواند متحد آن باشد، برداشت اشتباهی از رابطه خود با روسیه داشته است. وی با این حال افزود که روس ستیزی و ضد آمریکایی بودن برای ایران خطرناک است.

یک دیپلمات سابق ایرانی که نخواست نامش فاش شود، به میدل‌ایست آی گفت: چالش‌های کنونی ایران را می‌توان در «سیاست معیوب نگاه انحصاری به شرق و کنار گذاشتن غرب» جستجو کرد. این دیپلمات سابق با ابراز تاسف از عدم وجود روابط مستحکم با اروپا و آمریکا، تاکید کرد که این محدودیت برای ایران چاره ای جز اتکا به روسیه و چین باقی نمی گذارد، زیرا آنها می دانند که ایران گزینه های جایگزین ندارد. این دیپلمات بر اهمیت حفظ روابط متوازن با شرق و غرب تاکید کرد. به اعتقاد او، اگر ایران به چنین تعادلی دست یافته بود، می‌توانست از بسیاری از مشکلات موجود جلوگیری کند.