رویای اوراسیایی در دورست؛ چرا پوتین زیر پای تهران را در خلیج‌فارس خالی کرد؟

به گزارش اکوایران، از زمان آغاز جنگ تمام‌عیار اوکراین، روسیه و ایران روابط خود در حوزه‌های نظامی، اقتصادی و اطلاعاتی را به شکل قابل توجهی گسترش داده‌اند. گزارش‌ها حاکی از این است که اکنون این دو به یک اتحاد نانوشته نزدیک می‌شوند.

هم‌سویی شکننده

به نوشته مرکز تحلیل سیاست اروپا، نزدیکی فزاینده ایران و روسیه که مخالفت با غرب محرک آن بود، همیشه حرکتی روبه‌جلو داشت. اگرچه این ممکن است هنوز هم صادق باشد، اما رویدادهای اخیر نشان داد که هم‌سویی آن‌ها چقدر شکننده است و حتی ممکن است ایران مجبور شود در برخی از جنبه‌های اتکای خود به روسیه تجدید نظر کند.

در ۱۰ ژوئن، روسیه و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس پس از نشستی در مسکو، بیانیه مشترکی را منتشر کردند. این بیانیه به طور غیرمستقیم مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه ایرانی که در مسیرهای اصلی کشتیرانی قرار داشته و امارات سال‌هاست نسبت به آن‌ها ادعا داشته، به چالش کشید.

واکنش ایران نه تنها نشان‌دهنده تعجب از رفتار کرملین بود بلکه عدم اعتماد را نیز نشان داد. ایران سفیر روسیه را احضار کرد و حسین امیرعبداللهیان گفت که ایران «در خصوص استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی ایران به هیچ‌کس امتیازی نمی‌دهد». سایر مقامات عالی‌رتبه ایران مانند ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه، علی‌اکبر ولایتی، مشاور عالی رهبری و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه اسبق ایران از امارات و روسیه انتقاد کردند.

واکنشی معنادارتر

این اولین‌بار نیست که ایران در شرایط سختی قرار می‌گیرد. سال گذشته چین و شورای همکاری خلیج‌فارس بیانیه مشترکی را امضا کردند که در آن به موضوع جزایر سه‌گانه نیز اشاره شده بود که باز هم با ناراحتی ایران مواجه شد. در آن زمان، تهران نارضایتی خود را از چین، هرچند با لحن سنجیده‌ای ابراز کرد و نشان داد که متوجه می‌شود که فرمان دست کدام کشور است. چین به عنوان یک کشور محوری در استراتژی ایران برای متعادل‌کردن فشار ایالات متحده عمل کرده و بسیاری از نخبگان سیاسی تهران مایل به سازش با آن هستند.

با این حال، ایران در مقابل روسیه که تاریخ پردردسری دارد، سروصدای بیشتری به پا کرد. در پی اعتراض تهران در ۱۷ ژوئن، وزیر امور خارجه ایران فاش کرد که روس‌ها توضیحاتی دادند، اما ایران آن را ناکافی می‌داند.

افزایش بی‌اعتمادی متقابل

ناراحتی دیپلماتیک ادامه دارد. ایران هنوز تمایلی به بازگشت به شرایط قبل را ندارد. بی‌اعتمادی متقابل افزایش یافته و این اتفاق بسیاری را در ایران بیدار کرده است تا متوجه شوند که همسویی فزاینده با روسیه تنها بر اساس دشمنی مشترک آنها با غرب است.

دلایل دیگری نیز برای نگرانی ایران وجود دارد. به نظر می‌رسد که روسیه ارسال هواپیماهای جنگی سوخو ۳۵ که نیروی هوایی فرتوت ایران به شدت به آن نیاز داشت و جمهوری اسلامی قبلاً هزینه آن را پرداخت کرده بود را به تعویق انداخته است. سرتیپ حمید واحدی، فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در یک مصاحبه تلویزیونی گفت که ایران نمی‌داند هواپیماها کی می‌رسند. وزیر دفاع هم درباره خرید هواپیما از دیگر کشورها گفته خودمان در حال تولید هواپیما هستیم و دنبال می‌کنیم و در حوزه‌های پروازی در حال حاضر از این توانمندی کاملا برخودار هستیم.

فارغ از دغدغه‌های موجود، ایران یک مشکل بزرگ‌تر دارد. این کشور همکاری نظامی خود با روسیه را افزایش داده است. موضع تهران در مورد ناتو و گسترش آن به عنوان دلیلی برای حمله نظامی روسیه به اوکراین، تقریباً مشابه با موضع کرملین است. این موضع‌گیری اختلافات حاد بین جمهوری اسلامی و غرب را افزایش داده و حالا ایران، هرچند دیر، متوجه ناسپاسی روسیه شده است.

ترجیح منافع ملی

روسیه برای دسترسی به شبکه‌های بانکی جهانی و سرمایه‌گذاری به کمک نیاز دارد. شورای همکاری خلیج‌فارس می‌تواند آنچه که ایران قادر به تأمین آن نیست را ارائه دهد. خصوصاً امارات که دارایی‌ها، اتباع و کسب‌و‌کارهای تحریم‌شده روسیه را پذیرفته است.

سیاست «نگاه به شرق» ایران نیز فایده چندانی برای تهراپ نداشته است. هدف از این سیاست ایجاد تعادل در روابط با آمریکا و اروپا از طریق روابط نزدیک‌تر با کشورهای آسیایی است. مقیاس این تغییر در سیاست خارجی نسبت به دوره‌های قبل قابل‌قیاس نیست. برای مثال، این کشور اخیراً به سازمان همکاری شانگهای که توسط چین اداره می‌شود، پیوسته که از آن به عنوان یک موفقیت استراتژیک بزرگ یاد می‌شود. البته عضویت در این سازمان چیز زیادی به همراه ندارد. بسیار بعید است که ایران به دلیل تحریم‌های غرب موفق شود سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرده و همان‌طور که قضیه روسیه نشان داد، نمی‌تواند انتظار حمایت سیاسی از شرقی‌ها را داشته باشد. بنابراین ماهیت سست سازمان همکاری شانگهای هم یک مزیت و هم ضرر برای ایران است.

در نهایت، احتمالاً اختلاف ایران با روسیه حل خواهد شد، اما تنش‌ها باقی خواهد ماند.

این دو از نظر اقتصادی و سیاسی شدیداً به یکدیگر نیاز دارند و اختلافات ایران با غرب چیزی نیست که بتوان به این زودی‌ها از آن عبور کرد. با این حال، ماجرای بیانیه مشترک شورای همکاری خلیج‌فارس و روسیه نشان می‌دهد که صحبت در مورد رویای محور اوراسیایی هنوز زود است.