چگونه نظامیانِ حاکم، مصر را ویران کردند؟

به گزارش اکوایران، در طول تابستان 2013، مصر در چنگال چیزی بود که می‌توان آن را «سیسی‌شیدایی» توصیف کرد. آهنگ‌ها، ساندویچ‌ها، نماهنگ‌ها، شعرها و حتی لباس خواب‌ها به عبدالفتاح السیسی، افسر نظامی که به تازگی رئیس جمهور محمد مرسی را سرنگون کرده بود، ادای احترام می‌کردند.

بر اساس گزارش تحلیلی نوشتهٔ استیون ا. کوک، ستون نویس در فارین پالیسی و انی انریکو ماتی، محقق ارشد مطالعات خاورمیانه و آفریقا در شورای روابط خارجی که در نشریه تحلیلی فارن پالیسی منتشر شده، از بیرون، این یک منظره عجیب و غریب بود، زیرا میلیون‌ها مصری از مداخله بی‌رحمانه و وحشیانه ارتش علیه اخوان المسلمین که تنها یک سال قبل، در ژوئن 2012 ریاست کشور را به دست آورده بود، شادی کردند؛ حتی به اصطلاح انقلابیون و اپوزیسیون دیرینه مصر نیز در این پای‌کوبی همراه بودند. 

وعده سعادت به مصریان

با زندانی شدن مرسی و کشته شدن، دستگیری یا فرار اعضای اخوان المسلمین، سیسی به مصریان وعده روزهای بهتری داد، هرچند به هم‌میهنان خود هشدار داد که صبور باشند. این عاقلانه بود. مشکلات پیچیده اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مصر تنها زمانی عمیق‌تر شده بود که مصر از بحرانی به بحران دیگر در طول دوره انتقال دموکراتیک پرتنش و کوتاه‌مدت فرو رفت. با این حال، یک دهه بعد، سیسی به صبر مصریان پاداشی نداده است. کاملا برعکس: مردی که قرار بود مصر را نجات دهد، اکنون تماشاگر ویرانی آن است.

تظاهرات مردم مصر علیه اخوان المسلمین

سیسی به مصریان وعده سعادت داد، اما مصر کاملاً به ورطه زوال و فلاکت فروافتاده است. آمارها تکان‌دهنده است. تورم تقریباً 37 درصد است و هر دلار آمریکا به 30 پوند مصر می‌رسد. (زمانی که سیسی به قدرت رسید حدود 7 پوند به دلار بود.) بدهی بین المللی این کشور تقریبا 163 میلیارد دلار است و پیش‌بینی می‌شود بدهی کلی آن در سال 2023 به نزدیک به 93 درصد تولید ناخالص داخلی کشور برسد. مقامات دولتی مجبور به مدیریت شده‌اند. امور مالی مصر مانند یک بازی پوسته‌ای است که پول را در تلاشی بیهوده برای پنهان کردن شرایط اقتصادی ناامن کشور جابجا می‌کند.

سیسی ادعا کرده است که مصیبت‌های اقتصادی کشور نتیجه مسائلی است که خارج از کنترل او هستند، به ویژه همه‌گیری کووید-19 و حمله روسیه به اوکراین. آن بحران‌ها بدون شک چالش‌های اقتصادی قابل توجهی را ایجاد کرده‌اند که کشورها - از جمله ایالات متحده - در مدیریت آن با مشکل مواجه بوده‌اند. با این حال، اعتراض‌های سیسی به وضوح یک استراتژی برای کم‌اهمیت جلوه دادن مقصر بودن او در فقیر شدن بیشتر مصر است.

ولخرجی‌های سیسی

رئیس‌جمهور به ولخرجی روی کلان‌پروژه‌هایی که توجیه اقتصادی کمی برای آن‌ها وجود دارد، پرداخته است. مهم‌ترین و غیرقابل‌توجیه‌ترین آنها، پایتخت اداری جدید است که تازه در مرحله اول است و تاکنون بیش از 45 میلیارد دلار هزینه داشته است. زمانی که امارات متحده عربی و چین از این پروژه خارج شدند، مصری ‌ها مجبور شدند این صورت حساب را با اضافه کردن مقادیر هنگفت بدهی به ترازنامه کشور پرداخت کنند.

سیسی علاوه بر ساخت یک قفل سرمایه، انبار و بشکه جدید در وسط بیابان، بر مجموعه‌ای از پروژه های بزرگ دیگر نظارت دارد. از جمله آنها می‌توان به یک «پایتخت تابستانی» جدید در ساحل شمالی، یک نیروگاه هسته‌ای (در کشوری با برق مازاد)، یک شهر پایدار در دلتای نیل و احیای یک پروژه بزرگ شکست‌خورده دوران مبارک در بالا اشاره کرد. این پس از افتتاح یک مسیر کنارگذر کانال سوئز - به نام «کانال جدید سوئز» - در سال 2015 انجام شد.

بیشتر این پروژه‌ها ارزش اقتصادی مشکوکی دارند اما از نظر سیاسی مهم هستند (یا بودند). قرار بود آنها نماد ملموسی باشند از تولد دوباره مصر تحت نظارت افسر نظامی جدید آن که رئیس جمهور شده است. ممکن است پیام این باشد که مصر هنوز هم می‌تواند کارهای بزرگی انجام دهد، اما این پروژه‌های بزرگ به بار اقتصادی ناپایدار برای کشور تبدیل شده‌اند.

محبوبیت سیسی هنگام روی کار آمدن

مقامات اشاره می‌کنند که مصری‌های زیادی در ساخت این پروژه‌ها به کار گرفته شده‌اند. اما به چه قیمتی؟ دولت‌ها مسئولیت ایجاد زیرساخت‌ها را دارند، اما منافع بلندمدت آن باید بیشتر از هزینه‌های کوتاه‌مدت باشد. پل‌های جدید، جاده‌ها، مبادلات، ارتقاء فرودگاه‌ها و متروها ارزش آن را دارند - و مصر بخشی از این کار را انجام داده است - به دلیل بازگشت این پروژه ها از نظر فعالیت اقتصادی بیشتر و کارآمدتر. کنارگذر کانال سوئز ممکن است در این مقوله قرار گیرد، اما پایتخت تابستانی و پایتخت اداری جدید چاله‌های پولی عظیمی هستند که مصر توان پُر کردن آن را ندارد.

فروش دارایی‌های دولتی؛ آخرین راه دولت نظامی

درک این موضوع سخت است که در عرض یک دهه، سیسی - که حامیانش در عربستان سعودی و امارات متحده عربی اقتصاد مصر را با نقل و انتقالات نقدی مستقیم به جریان انداختند، وام‌های صندوق بین المللی پول (IMF) را با شرایط آسان تضمین کرد و از حسن نیت قابل توجهی در میان آنها برخوردار بود. دولت های غربی - کشوری فقیر را گرفتند و فقیرتر کردند.

دولت مصر در جدیدترین توافق خود با صندوق بین المللی پول، با فروش دارایی‌های دولتی، از جمله دارایی‌هایی که ارتش در اختیار دارد، موافقت کرد. با این حال، خریداران کمی وجود داشته‌اند، زیرا این دارایی‌ها یا ارزشی ندارند، هیچ‌کس نمی‌داند چگونه ارزشی برای آن‌ها تعیین کند، یا خریداران بالقوه در حاشیه نشسته‌اند و منتظر کاهش ارزش پوند مصر هستند (که چهارمین بار از ماه مارس است. 2022) بنابراین آن‌ها می توانند هر شرکت با کیفیتی را که وجود دارد را با قیمت های ارزان‌تر خریداری کنند. اخیراً، دولت 1.9 میلیارد دلار فروش دارایی‌های دولتی را اعلام کرد که مثبت است، اما برای کاهش درد و رنج اقتصادی گسترده کار چندانی انجام نمی‌دهد. مصری ها در سال 2011 به پا خاستند زیرا خواهان عزت بودند. فروش دارایی‌های دولتی به سختی قابل احترام است.

مهاجرت گسترده مصریان 

مصری‌ها به جای اینکه منتظر سعادتی باشند که رهبرانشان وعده داده بودند، در حال ترک کشورشان به طور فزاینده‌ای هستند. در بسیاری از گزارش‌های مربوط به غرق شدن قایق ماهی‌گیری در سواحل یونان در ماه ژوئن، این واقعیت وجود داشت که ممکن است 300 تا 350 مصری در آن وجود داشته باشد. و اگرچه تعداد مصری‌هایی که با قایق به اروپا مهاجرت می‌کنند پس از قیام ژانویه 2011 افزایش یافته است، اما در سال های اخیر بیشتر شده است. تا ماه ژوئن، بیش از 6000 مصری از آغاز سال 2023 تلاش کرده اند از طریق دریا به ایتالیا برسند. آنها دومین گروه بزرگ مهاجران را تشکیل می‌دهند که امیدوارند خود را به سواحل ایتالیا برسانند. در سال 2022، حدود 22000 مصری به دنبال زندگی بهتر در سراسر دریای مدیترانه بودند. البته منطقی است که تعداد بیشتری از مصری‌ها با توجه به شرایط وخیم اقتصادی که با آن مواجه هستند، کشور را ترک کنند.

خانواده مصری در حالی که برای غرق شدن ده‌ها تن در تلاش برای رسیدن به اروپا سوگواری می‌کنند، منتظر خبر پسرشان هستند

مشکلات اقتصادی مصر تنها این ایده را تقویت می‌کند که این کشور یک نیروی مصرف‌شده است. در دهه 1970، رئیس جمهور انور السادات، به هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه ایالات متحده، مجذوب تصویری کرد که نشان می‌داد چگونه مصر بازیگری تأثیرگذار است که می‌تواند به تأمین صلح منطقه‌ای کمک کند و محور اصلی نظم منطقه‌ای ضد شوروی باشد. مصر شریک مهم ایالات متحده است. با این حال، به استثنای معدود - مانند عملیات سپر صحرا/ طوفان صحرا - هرگز منابع لازم برای ایفای نقشی را که سیاست‌گذاران ایالات متحده امیدوار بودند، نداشت.

شکست دیپلماتیک مصر

و اگرچه سیسی در اتاق جلسات مهمی مانند نشست اخیر روسیه و آفریقا در سن پترزبورگ یا نشست شورای همکاری خلیج فارس 3 در تابستان گذشته با جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، حضور داشت، به نظر می‌رسد حضور رهبر مصر به صورت پیش‌فرض باشد. حضور در این گونه جلسات تا حدی تأثیر می‌گذارد، اما مصر در این اجتماعات بیشتر ناظر است تا یک بازیگر موثر.

بارزترین نمونه از سابقه مصر و سیاست خارجی توخالی‌اش، غیبت تقریباً کامل قاهره در جنگ داخلی سودان - حیاط خلوت خود این کشور - است. در مرحله آغازین درگیری، نیروهای پشتیبانی سریع ژنرال محمد حمدان داگالو نزدیک به 200 سرباز و هوانیروز مصری را - که برای انجام تمرینات با ارتش سودان در سودان بودند - گروگان گرفتند. آنها با کمک دیپلمات‌های اماراتی نسبتاً سریع آزاد شدند.

پس از آن قسمت تحقیرآمیز، مصری‌ها در حاشیه ایستاده‌اند و نقش مهم سعودی‌ها در تخلیه اتباع کشورهای ثالث از سودان را تماشا کرده‌اند. سیسی سپس هرگونه تلاش برای میانجیگری در سودان را به ولیعهد محمد بن سلمان (با کمک آمریکایی ها) واگذار کرد. اما برخی در قاهره باید خجالت بکشند که عربستان سعودی در نهایت نقش مهمی را در درگیری ایفا کرده است که در آن مصر - طبق افسانه های خودش - باید پیشتاز باشد. در واقع، زمانی که قاهره میزبان کنفرانسی از هفت همسایه سودان در اواسط ژوئیه بود تا بر آتش‌بس تاکید کنند، حتی آن هم خوب پیش نرفت. این چیزی بیش از یک فستیوال گفتگو و عکاسی بود - و ابی احمد، رهبر اتیوپی در طی سخنان خود در کنفرانس از عربستان سعودی به خاطر تلاش‌های میانجی‌گرانه‌اش تشکر کرد.

راهی برای خروج از این وضعیت نیست!

اخیراً یک تحلیل‌گر زیرک مصری در توییتی نوشت: «با صداقت می‌توانم بگویم راهی برای خروج از این وضعیت نمی‌بینم». من گمان می‌کنم منظور او از «این وضعیت» خرابی‌هایی بوده که سیسی در مصر به بار آورده است. یک دهه یا بیشتر پس از آن که مصری‌ها برای مطالبه نان، آزادی و عدالت اجتماعی قیام کردند، آنها هیچ یک از این چیزها را ندارند.