به گزارش اکوایران، توافق اخیر میان ایران و آمریکا، امیدها را به کاستن از تنش‌ها و مقدمه‌ای بر بازگشت به مذاکرات هسته‌ای زنده کرده است. علی‌ هاشم، خبرنگار المانیتور و الجزیره که مسائل مربوط به پرونده هسته‌ای ایران را از نزدیک دنبال می‌کند، با انتشار یادداشتی پیامدهای این تواقق را بررسی کرده است.

درگاهی جدید برای بازگشت به توافق هسته‌ای

پس از آن‌که روسیه جنگ خانمان‌سوزش  علیه اوکراین را کلید زد، برجام را به کما دائمی برد و اکنون واشنگتن و تهران می‌دانند که در حال حاضر هیچ چیز نمی‌تواند توافقی که در سال 2015 در وین منعقد شد را زنده کند. بنابراین، اتفاقات نادری به وقوع می‌پیوندد که بتواند سقف تشدید تنش‌ها را در حدی نگه دارد و برای هر دو طرف سودمند باشد، به خصوص اگر به طرفین منافع محدودی مانند آزادی زندانیان -در مورد آمریکا- و آزادی وجوه بلوکه شده -در مورد ایران- داده شود. تاثیر چنین اتفاقاتی  بر منطقه هم محدود خواهد بود، مگر این‌که ارزیابی براساس منافع کشورهایی باشد که تحت تأثیر این توافق قرار می‌گیرند، همانند نمونه عراق که از بحران‌ها و  فشارهای چندجانبه ناشی از وجوه متعلق به ایران در این کشور رهایی می‌یابد.

در این شرایط، قطر دوباره به درگاهی برای ورود به پرونده هسته‌ای ایران مبدل شده و میانجی‌گری این توافق را با موفقیت به ثمر رساند که نشان دهنده این است که یک شریک قابل اعتماد برای هر دو طرف آمریکا و ایران است -در کنار سلطان‌نشین عمان که سال‌ها مطمئن‌ترین میانجی بین دو طرف بوده است.

مدل جدیدی از مذاکرات

توافق دوحه که بر اساس گزارش سی‌ان‌ان، حداقل دو سال است که مورد مذاکره قرار گرفته، در پی خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده، مدل جدیدی از ارتباطات ایران و آمریکا را شکل داد. 

از لحاظ شکلی، این اولین ارتباط از این طریق بین تیم ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران و دولت بایدن است -آن هم بعد از این‌که دنیا به این موضوع عادت کرده که معاملات بین آمریکا و ایران همیشه در دولت‌های اصلاح‌طلب یا نزدیک به اصلاح‌طلبان صورت می‌گیرد.

از نظر محتوایی، این توافق مسئله ایرانی-آمریکایی‌های زندانی در ایران، و دارایی‌های مسدود شده ایران در چند کشور را حل می‌کند و مهم‌تر از همه، نشان‌دهنده این است که پرونده هسته‌ای از بن‌بست خارج شده است. در اینجا، این احتمال وجود دارد که واشنگتن و تهران در واقع فضای خاکستری را در روابط خود تجربه کنند، زیرا یک توافق غیرهسته‌ای لزوماً به معنای عدم توسل به گفتگوهای غیرمستقیم در مورد پرونده‌های جانبی نیست.

آزادسازی 23میلیارد دلار!

میلیاردها دلار آزاد شده به تهران این امکان را می‌دهد که نفسی تازه به اقتصادی که تحت تأثیر تحریم های جاری فرسوده شده، بدمد. مجموع وجوه انتقالی به شرح زیر خواهد بود: حدود 6 میلیارد از کره جنوبی به بانک‌های قطری واریز می‌شود. 12 میلیارد از عراق به بانک‌های عمانی انتقال می‌یابد. به علاوه 5 میلیارد مسدود شده در ژاپن که قرار است بخشی از این معامله نیز باشد، که به گفته منابع آگاه به امارات منتقل شده است. مجموع این وجوه بالغ بر 23 میلیارد دلار است. گفته شده این وجوه در حساب‌های ایرانی در خارج از کشور باقی می‌ماند که برای خرید کالاهای غیرتحریمی از جمله اقلام پزشکی و بشردوستانه استفاده می شود. این دقیقاً همان شبیه آن معامله‌ای است که تهران در مارس 2022 با بریتانیا کرد ور در ازای آزادی دو انگلیسی‌ ایرانی الاصل -نازنین زاغری رتکلیف و انوشه آشوری- به نیم میلیارد دلار مطالبه خود از لندن دسترسی پیدا کرد که از ابتدای انقلاب در بریتانیا مسدود شده بود.

البته این روش آزادسازی پول مورد علاقه تهران نیست، زیرا به پول خود دسترسی مستقیم پیدا نمی‌کند، اما در شرایط فعلی و با وجود تحریم‌های جاری آمریکا، تنها راه‌حل گره‌گشاست.

منجمد شدن تنش‌ها

یکی دیگر از مزایای مورد نظر چنین توافقی، منجمد کردن تنش در حد کنونی و یا حتی مهار آن است، آن‌هم در شرایطی که جلسه سالانه شورای امنیت که در اکتبر آینده به بحث در مورد قطعنامه 2231 که توافق هسته ای وین در سال 2015 را تصویب کرد، می‌پردازد و امکان دارد باعث شود که به طور مسالمت آمیز برگزار شود. 

همانطور که یک منبع ارشد اروپایی گفته، این یک معامله ضروری برای دو طرف اصلی و گامی برای کاهش تنش در چارچوب دوجانبه است، آن هم با توجه به دشواری احیای توافق هسته‌ای در این دوره، به ویژه در شرایطی که واشنگتن نزدیک به موعد انتخابات می‌شود. ضمن آن‌که این توافق ممکن است این امکان را فراهم کند تا راه‌های جدیدی را امتحان کنیم.

و چه کسی می‌داند؟ شاید این داستان در را برای گفتگوهای مستقیم باز کند که ممکن است بعدها راه را برای ایجاد یک توافق جدید هموار کند، و البته لازم نیست که از صفر شروع کنیم، زیرا توافق وین می‌تواند مرجعی برای توافق جدید، از جمله مواردی که قبلاً به دست آمده، باشد. با این حال، تحولات و زمان اجازه بازگشت واقعی به توافق قبلی را نمی‌دهد، زیرا بسیاری از بندهای آن یا به محدودیت زمانی تعیین شده قبلی خود نزدیک شده‌اند یا به دلیل تحولاتی که در برنامه هسته‌ای ایران رخ داده، واقع گرایی خود را از دست داده‌اند و در اینجا امکان نادیده گرفتن این واقعیت وجود ندارد که جهان پس از جنگ در اوکراین، دیگر مانند قبل نیست.