پشت پرده حمایت ضمنی پکن از حماس

به گزارش اکوایران، در 7 اکتبر، گروه حماس حملۀ گسترده‌ای را علیه اسرائیل آغاز کرد. در واکنش به این مسئله، نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، اعلام کرد که حالا اسرائیل در «وضعیت جنگی» قرار دارد.

به نوشته دیپلمات، ایالات متحده و اتحادیۀ اروپا با صدور بیانیه‌هایی اعمال حماس را محکوم و بر حمایتشان از اسرائیل تأکید کردند. چند کشور آسیایی هم خشونت را محکوم و نسبت به افزایش تنش ابراز نگرانی کردند. در همین حال، وزیر امور خارجۀ چین، حمایتش از کشور بودن فلسطین را تکرار کرد و ضمن ابراز «نگرانی عمیق» از طرفین خواست آتش‌بس و خویشتن‌داری کنند. 

روابط دوستانۀ حزب کمونیست چین و فلسطین سابقه‌ای طولانی دارند. از زمان تأسیس جنبش آزادی‌بخش فلسطین در سال 1964، چین این سازمان را به رسمیت شناخته و حمایت فعالانه‌ای از آن داشته است. طی دوره‌های مائو تسه‌تونگ و دنگ شیائوپینگ، رهبر جنبش آزادی‌بخش فلسطین، یاسر عرفات، را به‌عنوان «دوست قدیمی» حزب کمونیست چین ستوده‌اند و چین آشکارا به آنان کمک مالی و نظامی ارائه داده است.

جمهوری خلق چین، پس از پذیرفته شدن در سازمان ملل متحد در سال 1971، بارها خواهان خروج بی‌قید و شرط اسرائیل از قلمروهای فلسطینی شده است. چین یکی از نخستین کشورهایی بود که حق حاکمیت فلسطین را در سال 1988 به‌رسمیت شناخت و در سال 1989 روابط دیپلماتیک کاملی را با آنها برقرار کرد. 

اما از آغاز دهۀ 1990، به‌دنبال سیاست «اصلاح و گشودگی» در چین، این کشور به‌دلیل نیاز به داشتن روابطی خوب با بازیگران توسعه یافته، روابط دیپلماتیک رسمی خودش را در سال 1992 با اسرائیل آغاز کرد. حالا چین سومین شریک تجاری بزرگ اسرائیل است و تجارت دوطرفۀ میان آن‌ها در سال گذشته 23 میلیارد دلار بود. در حالی که تجارت دوطرفۀ چین و فلسطین در سال گذشته فقط 158 میلیون دلار بود و سرمایه‌گذاری چین در فلسطین بسیار کم بوده است.

چین بسیار مشتاق بوده است دخالت بیشتری در درگیری‌های خاورمیانه داشته باشد، به‌ویژه در نزاع میان اسرائیل و فلسطین. با این همه، حمایت دیپلماتیک چین از فلسطین بسیار بیشتر از حمایت این کشور از اسرائیل بوده است. در سال 2021، چین برنامه‌ای پنج ماده‌ای را برای حل نزاع اسرائیل و فلسطین ارائه داد و سپس فرستادگان ویژه‌ای را برای میانجی‌گری میان عربستان سعودی و ایران منصوب کرد.

با اوج گرفتن تنش میان اسرائیل و فلسطین در ماه مه 2021، وزیر امور خارجۀ وقت چین، وانگ یی، خواهان «گفت‌وگوی مستقیم در چین» میان دو طرف شد. چین همچنین طرحی پیشنهادی به نام «وضعیت خاورمیانه، شامل مسئلۀ فلسطین» را به شورای امنیت سازمان ملل متحد فرستاد که شامل مفادی برای آتش‌بس، توقف خشونت و موضع جدی شورای امنیت برای ترویج صلح و تسریع مذاکرات بر اساس راه حل دو کشور بود.

طی سال‌های گذشته، چین پیوسته حامی تأسیس یک کشور فلسطینی مستقل بر اساس مرزهای 1967 به پایتختی قدس شرقی بوده است. در سال 2020، ژانگ جون، دیپلمات چینی، شهرک‌های اسرائیلی در کرانۀ باختری و قدس شرقی را «تخلف از قانون بین المللی» خواند.

در مارس 2022، در کنفرانس سازمان همکاری اسلامی در اسلام‌آباد، وانگ با وزیر امور خارجۀ فلسطین ریاض المالکی دیدار کرد و به‌صراحت گفت نباید مسئلۀ فلسطین را به حاشیه راند. وانگ تأکید کرد که جامعۀ بین المللی نباید مسئلۀ فلسطین را نادیده بگیرد و گفت چین به حمایت از مردم فلسطین ادامه خواهد داد.

در ژوئن 2023، رئیس‌جمهور فلسطین، محمود عباس، در دیدار از چین در تالار بزرگ خلق با رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ دیدار کرد. این پنجمین دیدار عباس از چین بود و دربارۀ تعهد چین به حمایت از فلسطین و برنامه‌های چین برای کمک به فلسطین شنید. شی به عباس گفت «چین و فلسطین دوستان و همکاران نزدیک هم هستند که به همدیگر اعتماد دارند و از هم حمایت می‌کنند» و چین مایل است همکاری با فلسطین را تقویت کند تا راه حلی جامع و پایدار برای برنامۀ فلسطین به دست بیاورد. 

سابقۀ طولانی حمایت چین از فلسطین به‌خوبی در عدم محکومیت حملۀ اخیر حماس علیه اسرائیل بازتاب یافته است. در واقع، نخستین واکنش پکن به حمله صدور بیانیه‌ای برای اعلام «راه خروج اساسی از درگیری، یعنی اجرای راه حل دو کشور و تأسیس کشور مستقل فلسطین» بود. 

وزن حمایت چین از فلسطین بیشتر از وزن حمایت کشورهایی مثل ایران و قطر است. دیپلمات‌های اسرائیل در چین خواهان محکومیت شدیدتر حماس توسط حزب کمونیست چین شده‌اند چرا که چین دوست اسرائیل به‌حساب می‌رود.

چنین اظهاراتی نشان دهندۀ ساده‌لوحی دیپلمات‌های اسرائیلی و عدم شناختشان نسبت به حزب کمونیست چین است. شاید تصور کرده باشند که سال‌ها ارائۀ فناوری دفاعی پیشرفته موضع چین دربارۀ اسرائیل را عوض خواهد کرد. یک اسرائیل باز، قدرتمند و مرفه با منافع ژئوپولتیک چین جور درنمی‌آید. اگر نیت بزرگ‌تر پشت حملۀ حماس توقف روند عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان بوده باشد، چین یکی از بزرگ‌ترین ذی‌نفعان این مسئله خواهد بود. 

آشوب پایدار در خاورمیانه به سود منافع استراتژیک چین در رقابتش با غرب است، درست همانطوری که چین می‌تواند از نزاع روسیه و اوکراین برای به هم ریختن کشورهای غربی و خشکاندن منابع جهان دموکراتیک بهره ببرد.